آیه أَلْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ [2]
حمد و سپاس مخصوص خداوندى است که پروردگار جهانیان است.
الصّادق (علیه السلام)- شُکْرُ النِّعْمَهًِْ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ تَمَامُ الشُّکْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
امام صادق (علیه السلام) شکر نعمت، کناره‌گیری از حرام‌هاست و نهایت شکرگفتن: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ است.
الصّادق (علیه السلام)- الحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ دَعْوَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ حِینَ شَکَرُوا اللَّهَ حُسْنَ الثَّوَابِ.
امام صادق (علیه السلام) الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ* الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ سخن بهشتیان است در آن هنگام که خداوند را به خاطر پاداش‌های نیک شکر می‌گزارند.
الصّادق (علیه السلام)- تَفْسِیرُ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ یَعْنِی الشُّکْرَ لِلَّهِ وَ هُوَ أَمْرٌ وَ لَفْظُهُ خَبَرٌ وَ الْأَمْرُ مُضْمَرٌ فِیهِ وَ مَعْنَاهُ قُلِ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.
امام صادق (علیه السلام) الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین؛ یعنی شکر و سپاس مخصوص خداوند است. این جمله امر در قالب جمله خبریه است و امرش در تقدیر می‌باشد و در اصل این‌گونه است: بگو: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَن زَیْنِ‌الْعَابِدِینَ (علیه السلام) أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ! أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ مَا تَفْسِیرُهَا؟ فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ هُوَ أَنْ عَرَّفَ اللَّهُ عِبَادَهُ بَعْضَ نِعَمِهِ جُمَلًا إِذْ لَا یَقْدِرُونَ عَلَی مَعْرِفَهًِْ جَمِیعِهَا بِالتَّفْصِیلِ لِأَنَّهَا أَکْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَی أَوْ تُعْرَفَ. فَقَالَ لَهُمْ: قُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْنَا رَبِّ الْعالَمِینَ یَعْنِی مَالِکَ الْعَالَمِینَ وَ هُمُ الْجَمَاعَاتُ مِنْ کُلِّ مَخْلُوقٍ مِنَ الْجَمَادَاتِ وَ الْحَیَوَانَاتِ فَأَمَّا الْحَیَوَانَاتُ فَهُوَ یَقْلِبُهَا فِی قُدْرَتِهِ وَ یَغْذُوهَا مِنْ رِزْقِهِ وَ یُحِیطُهَا بِکَنَفِهِ وَ یُدَبِّرُ کُلًّا مِنْهَا بِمَصْلَحَتِهِ وَ أَمَّا الْجَمَادَاتُ فَهُوَ یُمْسِکُهَا بِقُدْرَتِهِ یُمْسِکُ مَا اتَّصَلَ الْمُتَّصِلُ مِنْهَا أَنْ یَتَهَافَتَ وَ یُمْسِکُ الْمُتَهَافِتَ مِنْهَا أَنْ یَتَلَاصَقَ وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ یُمْسِکُ الْأَرْضَ أَنْ تَنْخَسِفَ إِلَّا بِأَمْرِهِ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ قَالَ وَ رَبِّ الْعالَمِینَ مَالِکِهِمْ وَ خَالِقِهِمْ وَ سَائِقِ أَرْزَاقِهِمْ إِلَیْهِمْ مِنْ حَیْثُ هُمْ یَعْلَمُونَ وَ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ فَالرِّزْقُ مَقْسُومٌ وَ هُوَ یَأْتِی ابْنَ آدَمَ عَلَی أَیِّ سِیرَهًٍْ سَارَهَا مِنَ الدُّنْیَا لَیْسَ تَقْوَی مُتَّقٍ بِزَائِدَهًٍْ وَ لَا فُجُورُ فَاجِرٍ بِنَاقِصَهًٍْ وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ سِتْرٌ وَ هُوَ طَالِبُهُ وَ لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ یَتَرَبَّصُ رِزْقَهُ لَطَلَبَهُ رِزْقُهُ کَمَا یَطْلُبُهُ الْمَوْتُ قَالَ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُمْ: قُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْنَا وَ ذَکَرَنَا بِهِ مِنْ خَیْرٍ فِی کُتُبِ الْأَوَّلِینَ قَبْلَ أَنْ نَکُونَ فَفِی هَذَا إِیجَابٌ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) لِمَا فَضَّلَهُ وَ فَضَّلَهُمْ وَ عَلَی شِیعَتِهِ أَنْ یَشْکُرُوهُ بِمَا فَضَّلَهُمْ.
امام علی (علیه السلام) مردی خدمت امام علی (علیه السلام) رسید و عرض کرد: «مرا از کلام خداوند متعال: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، با خبرساز، تفسیر آن چیست»؟ ایشان فرمود: «الْحَمْدُ للهِ به این معناست که خداوند برخی از نعمت‌های خود را به نحو اجمال به بندگانش شناسانده است؛ چراکه آنان قادر نیستند همه‌ی آن نعمت‌ها را به تفصیل بشناسند و نعمت‌های خداوند بیش از آن است که شمرده یا شناخته شود. از این رو به آنان فرمود: «بگویید: سپاس و ستایش خدایی را که به ما نعمت‌ها عطا فرمود. او که پروردگار جهانیان است و جهانیان مجموعه‌ی همه‌ی آفریدگان از جمادات و حیوانات هستند. امّا حیوانات؛ خداوند آن‌ها را در ید قدرت خود گردانندگی می‌کند و از روزی خود آنان را غذا می‌دهد و همگی را در پناه حمایت خویش گرفته است و هریک را بنا بر مصلحت خود اداره می‌کند و امّا جمادات، خداوند آن‌ها را به قدرت خویش نگاه می‌دارد و آنهایی را که به هم پیوسته‌اند نمی‌گذارد از یکدیگر پراکنده شوند و آن‌ها را که از هم جدایند نمی‌گذارد به هم بپیوندند و آسمان را از اینکه بر زمین فروافتد نگاه می‌دارد، مگر اینکه خود رخصت دهد. و زمین را از اینکه فرو رود نگاه می‌دارد مگر اینکه خود فرمان دهد. به‌درستی که او بر بندگان خویش بسیار بخشنده و بخشایشگر است، رَبِّ الْعَالَمِینَ؛ فرمانروا و آفریننده‌ی آن‌ها که روزیشان را از جایی که می‌دانند و از جایی که نمی‌دانند می‌رساند؛ زیرا روزی قسمت شده است و آدمی هر شیوه‌ای را در دنیا بپیماید روزی‌اش به او می‌رسد، نه تقوای انسان پارسا روزی او را می‌افزاید و نه بدکاری انسان نابکار روزی او را می‌کاهد و بین آدمی و روزی‌اش پرده‌ای کشیده شده؛ حال آنکه او جوینده‌ی آن است. پس اگر فردی از شما از روزی خود بگریزد، روزیش در پی او برآید همچنان‌که مرگ او را بجوید. خداوند جلّ جلاله فرمود: بگویید: سپاس و ستایش خداوند را که به ما نعمت‌ها عطا فرمود و پیش از آنکه ما هست شویم در کتاب‌های پیامبران پیشین از ما به نیکی یادکرد و این‌گونه بر محمّد (و آل محمّد (علیهم السلام) و شیعیان او واجب فرمود که چون ایشان را بر دیگران برتری بخشیده است، او را شکر گزارند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): لَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُوسَی‌بْنَ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) وَ اصْطَفَاهُ نَجِیّاً وَ فَلَقَ لَهُ الْبَحْرَ وَ نَجَّی بَنِی‌إِسْرَائِیلَ وَ أَعْطَاهُ التَّوْرَاهًَْ وَ الْأَلْوَاحَ رَأَی مَکَانَهُ مِنْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ: یَا رَبِّ لَقَدْ أَکْرَمْتَنِی بِکَرَامَهًٍْ لَمْ تُکْرِمْ بِهَا أَحَداً قَبْلِی. فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: یَا مُوسَی أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ مُحَمَّداً أَفْضَلُ عِنْدِی مِنْ جَمِیعِ مَلَائِکَتِی وَ جَمِیعِ خَلْقِی قَالَ مُوسَی (علیه السلام): یَا رَبِّ فَإِنْ کَانَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَکْرَمَ عِنْدَکَ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ فَهَلْ فِی آلِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) أَکْرَمُ مِنْ آلِی؟ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: یَا مُوسَی (علیه السلام) أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ فَضْلَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) عَلَی جَمِیعِ آلِ النَّبِیِّینَ کَفَضْلِ مُحَمَّدٍ عَلَی جَمِیعِ الْمُرْسَلِینَ؟ فَقَالَ مُوسَی (علیه السلام): یَا رَبِّ فَإِنْ کَانَ آلُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) کَذَلِکَ فَهَلْ فِی أُمَمِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) أَفْضَلُ عِنْدَکَ مِنْ أُمَّتِی ظَلَّلْتَ عَلَیْهِمُ الْغَمَامَ وَ أَنْزَلْتَ عَلَیْهِمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَی وَ فَلَقْتَ لَهُمُ الْبَحْرَ؟ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: یَا مُوسَی (علیه السلام) أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ فَضْلَ أُمَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) عَلَی جَمِیعِ الْأُمَمِ کَفَضْلِهِ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِی؟ فَقَالَ مُوسَی (علیه السلام): یَا رَبِّ لَیْتَنِی کُنْتُ أَرَاهُمْ! فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ: یَا مُوسَی (علیه السلام) إِنَّکَ لَنْ تَرَاهُمْ فَلَیْسَ هَذَا أَوَانَ ظُهُورِهِمْ وَ لَکِنْ سَوْفَ تَرَاهُمْ فِی الْجِنَانِ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ الْفِرْدَوْسِ بِحَضْرَهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فِی نَعِیمِهَا یَتَقَلَّبُونَ وَ فِی خَیْرَاتِهِ یَتَبَحْبَحُونَ أَفَتُحِبُّ أَنْ أُسْمِعَکَ کَلَامَهُمْ؟ فَقَالَ: نَعَمْ إِلَهِی. قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: قُمْ بَیْنَ یَدَیَّ وَ اشْدُدْ مِئْزَرَکَ قِیَامَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَلِیلِ. فَفَعَلَ ذَلِکَ مُوسَی (علیه السلام) فَنَادَی رَبُّنَا عَزَّوَجَلَّ: یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله)! فَأَجَابُوهُ کُلُّهُمْ وَ هُمْ فِی أَصْلَابِ آبَائِهِمْ وَ أَرْحَامِ أُمَّهَاتِهِمْ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَکَ وَ الْمُلْکَ لَا شَرِیکَ لَکَ. قَالَ: فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ تِلْکَ الْإِجَابَهًَْ شِعَارَ الْحَجِّ. ثُمَّ نَادَی رَبُّنَا عَزَّوَجَلَّ: یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله)! إِنَّ رَحْمَتِی سَبَقَتْ غَضَبِی وَ عَفْوِی قَبْلَ عِقَابِی فَقَدِ اسْتَجَبْتُ لَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَدْعُونِی وَ أَعْطَیْتُکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَسْأَلُونِی مَنْ لَقِیَنِی مِنْکُمْ بِشَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَادِقٌ فِی أَقْوَالِهِ مُحِقٌّ فِی أَفْعَالِهِ وَ أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) أَخُوهُ وَ وَصِیُّهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَلِیُّهُ وَ یَلْتَزِمُ طَاعَتَهُ کَمَا یَلْتَزِمُ طَاعَهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ الْمُصْطَفَیْنَ الْمُطَهَّرِینَ الْمُبَانِینَ بِعَجَائِبِ آیَاتِ اللَّهِ وَ دَلَائِلِ حُجَجِ اللَّهِ مِنْ بَعْدِهِمَا أَوْلِیَاؤُهُ أَدْخَلْتُهُ جَنَّتِی وَ إِنْ کَانَتْ ذُنُوبُهُ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ. قَالَ: فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نَبِیَّنَا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) قَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا کُنْتُ بِجَانِبِ الطُّورِ إِذْ نَادَیْنَا أُمَّتَکَ بِهَذِهِ الْکَرَامَهًِْ ثُمَّ قَالَ عَزَّوَجَلَّ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله): قُلِ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَلَی مَا اخْتَصَّنِی بِهِ مِنْ هَذِهِ الْفَضِیلَهًِْ وَ قَالَ لِأُمَّتِهِ: قُولُوا أَنْتُمْ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَلَی مَا اخْتَصَّنَا بِهِ مِنْ هَذِهِ الْفَضَائِلِ.
پیامبر ( امام علی (علیه السلام) گفت: پیامبر (فرمود: چون خداوند عزّوجلّ موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) را به پیامبری برانگیخت و با او نجوا کرد و دریا را برایش شکافت و بنی‌اسرائیل را نجات داد و تورات و الواح را به وی عطا فرمود و موسی (علیه السلام) مقام و منزلت خود را نزد پروردگارش دید عرض کرد: «پروردگارا! تو مرا چنان گرامی داشتی که پیش از من هیچ‌کس را به آن ارجمند نساخته‌ای». پس خداوند بزرگ و با عظمت فرمود: «ای موسی (علیه السلام)! مگر نمی‌دانی که محمّد (در نزد من برتر و گرامی‌تر از همه‌ی فرشتگان و تمامی آفریدگان من است»؟ موسی (علیه السلام) عرض کرد: «پروردگارا! اگر محمّد (در نزد تو از همه‌ی آفریدگانت گرامی‌تر است، آیا در بین خاندان پیامبرانت ارجمندتر از خاندان من هست»؟ خداوند بزرگ و با عظمت فرمود: «ای موسی (علیه السلام)! مگر نمی‌دانی که برتری خاندان محمّد (بر خاندان همه‌ی پیامبران همچون برتری محمّد (بر تمامی پیغمبران است»؟ موسی (علیه السلام) عرض کرد: «پروردگارا! اگر خاندان محمّد (چنین‌اند، آیا در میان امّت‌های پیامبران، گرامی‌تر از امّت من در نزد تو وجود دارد؛ چندان که ابرها را بر سرایشان سایبان کردی و برای آنان انگبین و بلدرچین فروفرستادی و دریا را برایشان شکافتی»؟ خداوند بزرگ و با عظمت فرمود: «ای موسی (علیه السلام)! مگر نمی‌دانی که برتری امّت محمّد (بر دیگر امّت‌ها همچون برتری خود محمّد (بر دیگر آفریدگان من است»؟ موسی (علیه السلام) عرض کرد: «پروردگارا! کاش آن‌ها را می‌دیدم». خداوند عزّوجلّ به او وحی فرمود: «ای موسی (علیه السلام)! تو آنان را نخواهی دید؛ زیرا اکنون زمان پیدایش آن‌ها نیست، امّا به‌زودی آنان را در باغ‌های عدن و فردوس در حضور محمّد (خواهی دید که در نعمت‌های آنجا غوطه‌ورند و در خیرات و برکاتش آرمیده‌اند. ای موسی (علیه السلام)! آیا دوست داری کلام آن‌ها را به گوش تو برسانم»؟ موسی (علیه السلام) عرض کرد: «بله، ای معبود من»! خداوند بزرگ و با عظمت فرمود: «پس همچون بنده‌ای ذلیل که در بارگاه پادشاهی توانمند می‌ایستد، در برابر من بایست و کمر خود را محکم ببند». موسی (علیه السلام) چنین کرد. از جانب پروردگارمان عزّوجلّ ندایی برخاست که: «ای امّت محمّد (»! آنگاه همه‌ی آن‌ها که هنوز در پشت پدرانشان و رحم‌های مادرشان بودند پاسخ دادند: لبیک اللّهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، إنّ الحمد و النعمة لک و الملک، لا شریک لک، حضرت فرمود: «پس خداوند این پاسخ را شعار حجّ قرار داد». سپس پروردگار عزّوجلّ ندا داد: «ای امّت محمّد (! حکم و قضای من برای شما این چنین است که مهرم بر خشمم و بخششم بر کیفرم پیشی گیرد. پیش از آنکه مرا بخوانید شما را پاسخ می‌دهم و پیش از آنکه از من چیزی بخواهید به شما ارزانی می‌دارم. هریک از شما مرا دیدار کند و شهادت دهد که هیچ خدایی جز الله نیست، یگانه است و هیچ همتایی ندارد و محمّد (بنده و فرستاده‌ی اوست که در گفتارش راستگو و در کردارش بر حق است و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)، برادر او و وصیّ و جانشین اوست که پیروی از او همچون پیروی از محمّد (واجب است و اولیای برگزیده و پاک او که آورنده‌ی نشانه‌های شگفت خداوند و دلایل حجّت‌های خداوند می‌باشند پس از آن دو، اولیای او هستند، من او را به بهشت خود درآورم هرچند گناهانش به اندازه‌ی کف‌های روی دریا باشد. سپس امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: چون خداوند عزّوجلّ پیامبر ما محمّد (را به پیامبری برانگیخت، فرمود: «ای محمّد (! تو در کنار طور نبودی زمانی که ما ندا دادیم (قصص/۴۶) امّت تو را به این ارجمندی». سپس خداوند عزّوجلّ به محمّد (فرمود: «بگو: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ که مرا در این برتری یگانه ساخت و به امّت او فرمود: «شما نیز بگویید: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ که این فضیلت‌ها را به ما اختصاص داد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ فِی نُورِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ ... وَ مَنْ إِذَا أَصَابَ خَیْراً قَالَ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین.
پیامبر ( هرکه دارای چهار چیز باشد در نور اعظم الهی خواهد بود. تا جایی که فرمود: «و آن کس که چون به خیری دست یابد بگوید: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ».
الحسین (علیه السلام)- فِی تَفسِیرِالْبُرْهَانِ: أَنَّ رَجُلًا یُسَمَّی عَبْدَالرَّحْمنِ کَانَ مُعَلِّماً لِلْأَوْلَادِ فِی الْمَدِینَهًِْ، فَعَلَّمَ وَلَداً لِلْحُسَیْنِ (علیه السلام) یُقَالُ لَهُ جَعْفَرُ فَعَلَّمَهُ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَلَمَّا قَرَأَهَا عَلَی أَبِیهِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِسْتَدْعَی الْمُعَلِّمَ، وَ أَعْطَاهُ أَلْفَ دِینَارٍ وَ أَلْفَ حُلَّهًٍْ، وَ حَشَا فَاهُ دُرّاً، فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ. فَقَالَ (علیه السلام): وَ أَنَّی تُسَاوِی عَطِیَّتِی هَذِهِ بِتَعْلِیمِهِ وَلَدِی الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.
امام حسین (علیه السلام) در تفسیر البرهان آمده است: که شخصی به نام عبدالرّحمن در مدینه، معلّم کودکان بود و یکی از فرزندان امام حسین (علیه السلام) به نام جعفر نزد او [درس] می‌آموخت. معلّم آیه‌ی الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ را به او آموخت. هنگامی‌که جعفر، این آیه را برای پدر (علیه السلام) قرائت کرد، حضرت، معلّم را فرا خواند و هزار دینار و هزار دیبا به وی عطا فرمود و دهانش را از مروارید پر کرد. وقتی از حضرت دلیل این کار را پرسیدند در جواب فرمود: «هدیه‌ی من برابر با آموزه الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ است که او به فرزندم داد».
الصّادق (علیه السلام)- فِی تَفسِیرِالبُرهَانِ عَن الإمَامِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قال: فَقَدَ أَبِی بَغْلَهًًْ لَهُ. فَقَالَ: لَئِنْ رَدَّهَا اللَّهُ تَعَالَی لَأَحْمِدَنَّهُ بِمَحَامِدَ یَرْضَاهَا، فَمَا لَبِثَ أَنْ أُتِیَ بِهَا بِسَرْجِهَا وَ لِجَامِهَا فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَیْهَا وَ ضَمَّ إِلَیْهِ ثِیَابَهُ، رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ، فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ فَلَمْ یَزِدْ. ثُمَّ قَالَ: مَا تَرَکْتُ وَ لَا بَقِیتُ شَیْئاً، جَعَلْتُ کُلَّ أَنْوَاعِ الْمَحَامِدِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَمَا مِنْ حَمْدٍ إِلَّا وَ هُوَ دَاخِلٌ فِیمَا قُلْت.
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر البرهان از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که ایشان فرمود: چهارپای پدرم گم شد. و فرمود: «اگر خداوند آن را به من بازگرداند آن‌چنان او را می‌ستایم که خشنود شود». طولی نکشید که آن را با زین و افسارش خدمت ایشان آوردند. چون امام سوار چهارپا شد و لباس خود را برچید، سر به‌سوی آسمان برآورد و فرمود: «الْحَمْدُ للهِ». و چیز دیگری نگفت، سپس فرمود: «هیچ چیز را جا نیانداختم و وانگذاشتم و همه‌ی‌گونه‌های ستایش را برای خداوند عزّوجلّ به‌جای آوردم و هیچ ستایشی نیست مگر آنکه آن را در گفته‌ی خویش داخل کردم».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَمَّادِ‌بْنِ‌عُثْمَانَ قَالَ: خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) مِنَ الْمَسْجِدِ وَ قَدْ ضَاعَتْ دَابَّتُهُ، فَقَالَ: لَئِنْ رَدَّهَا اللَّهُ عَلَیَّ لَأَشْکُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُکْرِهِ. قَالَ: فَمَا لَبِثَ أَنْ أُتِیَ بِهَا فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ. فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَیْسَ قُلْتَ لَأَشْکُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُکْرِهِ؟ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): أَ لَمْ تَسْمَعْنِی قُلْتُ: الْحَمْدُ لِلهِ.
امام صادق (علیه السلام) حمّادبن‌عثمان گوید: امام صادق (علیه السلام) از مسجد بیرون آمد، دید مرکبش گم شده است. فرمود: «اگر خدا آن را به من برگرداند، حقّ شکرش را می‌گزارم». چیزی نگذشت که آن را آوردند. امام (علیه السلام) فرمود: «الحمد للهِ» شخصی عرض کرد: «فدایت شوم! مگر نفرمودی حقّ شکر خدا را می‌گزارم»؟ فرمود: «مگر نشنیدی گفتم: «الحمد للهِ» (یعنی با گفتن همین کلمه، حقّ شکرگزاری خدا انجام می‌شود)».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ. فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)! أَدْخُلُهَا قَبْلَکَ؟ قَالَ: نَعَمْ! إِنَّکَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الْآخِرَهًِْ کَمَا أَنَّکَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا وَ حَامِلُ اللِّوَاءِ هُوَ الْمُتَقَدِّمُ ثُمَّ قَالَ (صلی الله علیه و آله): یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! کَأَنِّی بِکَ وَ قَدْ دَخَلْتَ الْجَنَّهًَْ وَ بِیَدِکَ لِوَائِی وَ هُوَ لِوَاءُ الْحَمْدِ تَحْتَهُ آدَمُ (علیه السلام) فَمَنْ دُونَه.
پیامبر ( علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (به من فرمود: «تو اوّلین نفری هستی که داخل بهشت خواهی شد». عرض کردم: ای رسول خدا (یعنی قبل از شما داخل می‌شوم؟ پیامبراکرم (فرمود: «آری زیرا تو صاحب پرچم من در آخرت هستی همان‌طور که در دنیا چنین می‌باشی و روشن است که حامل پرچم مقدّم می‌باشد». سپس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! من و تو با هم بوده و وقتی داخل بهشت می‌شوم در دست تو پرچم من که پرچم حمد است، بوده و در زیر آن حضرت آدم (علیه السلام) و سایر خلایق می‌باشند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! إِنَ مَعَکَ لِوَاءَ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ تُقَدِّمُ بِهِ قُدَّامَ أُمَّتِی وَ الْمُؤَذِّنُونَ عَنْ یَمِینِکَ وَ عَنْ شِمَالِک.
پیامبر ( ای علی (علیه السلام)! روز قیامت، پرچمِ حمد در دستان توست و تو پیشاپیش امّتم با این پرچم حرکت می‌کنی و اذان‌گویان (کسانی‌که در دنیا اذان می‌گفتند) سمت راست و چپ تو [در حرکت] خواهند بود.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ سَلَّامِ‌بْنِ‌سُوَیْدٍ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا أَرَادَ أَنْ یَسِیرَ إِلَی الْحَرْبِ قَعَدَ عَلَی دَابَّتِهِ وَ قَالَ: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَلَی نِعَمِهِ عَلَیْنَا وَ فَضْلِهِ الْعَظِیمِ.
امام علی (علیه السلام) سلّام‌بن‌سوید گوید: حضرت علی (علیه السلام) می‌خواست به پیکار رود بر مرکب خود می‌نشست و می‌گفت: «سپاس پروردگار جهانیان را بر نعمت‌هایی که به ما ارزانی داشته و فضل بزرگی که بر ما نهاده است».
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ فِی ابْنِ‌آدَمَ (علیه السلام) ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ عِرْقاً مِنْهَا مِائَهًٌْ وَ ثَمَانُونَ مُتَحَرِّکَهًٌْ وَ مِنْهَا مِائَهًٌْ وَ ثَمَانُونَ سَاکِنَهًٌْ فَلَوْ سَکَنَ الْمُتَحَرِّکُ لَمْ یَنَمْ وَ لَوْ تَحَرَّکَ السَّاکِنُ لَمْ یَنَمْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا أَصْبَحَ قَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِ الْعالَمِینَ کَثِیراً عَلَی کُلِّ حَالٍ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ مَرَّهًًْ وَ إِذَا أَمْسَی قَالَ: مِثْلَ ذَلِک.
امام صادق (علیه السلام) رسول خدا (فرمود: «در بنی‌آدم سیصدوشصت رگ بوده که صدوهشتاد رگ متحرّک و صدوهشتاد رگ دیگر ساکن می‌باشند، اگر رگ‌های متحرّک ساکن شده و یا بالعکس رگ‌های ساکن متحرّک گردند شخص را خواب نمی‌برد و رسول خدا (هر صبح و شام به شکرانه سالم‌بودن رگ‌ها سیصدوشصت مرتبه می‌فرمود: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَالَ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ إِذَا أَصْبَحَ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَقَدْ أَدَّی شُکْرَ یَوْمِهِ وَ مَنْ قَالَهَا إِذَا أَمْسَی فَقَدْ أَدَّی شُکْرَ لَیْلَتِهِ.
امام صادق (علیه السلام) هرکس که هنگام دخول در صبح، چهار مرتبه بگوید: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ شکر آن روز را انجام داده و هرکس هنگام دخول در شب آن را بگوید؛ شکر شبش را ادا کرده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عن أَبَی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا أَصْبَحَ قَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِ الْعالَمِینَ کَثِیراً عَلَی کُلِ حَالٍ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ مَرَّهًًْ وَ إِذَا أَمْسَی قَالَ مِثْلَ ذَلِکَ.
پیامبر ( امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (هر صبح و شام به شکرانه‌ی سالم‌بودن رگ‌ها سیصدوشصت مرتبه می‌فرمود: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و هنگام شب هم همین طور.
الباقر (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ‌أَبِی‌عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: عَطَسَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام)، فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ، فَلَمْ یُسَمِّتْهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام)، وَ قَالَ: نَقَصَنَا حَقَّنَا. ثُمَّ قَالَ: إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ. فَلْیَقُلِ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) قَالَ: فَقَالَ الرَّجُلُ، فَسَمَّتَهُ أَبُوجَعْفَر (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) ابن‌ابی‌عمیر گوید: مردی در خدمت امام باقر (علیه السلام) عطسه زد و گفت: «الحمد للهِ» حضرت باقر (علیه السلام) جواب عطسه‌ی او را نداد و فرمود: «از حقّ ما کاست». سپس فرمود: «چون یکی از شماها عطسه کرد بگوید: «الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ صلی اللهُ علی محمّد و أهل بیته». پس آن مرد آن‌چنان گفت و حضرت (علیه السلام) نیز جواب عطسه‌ی او را داد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مِسْمَعِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْمَلِک عَطَسَ اَبُوعَبدِاللهِ (علیه السلام) فَقَالَ: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ثُمَّ جَعَلَ إِصْبَعَهُ عَلَی أَنْفِهِ. فَقَالَ: رَغِمَ أَنْفِی لِلَّهِ رَغْماً دَاخِراً.
امام صادق (علیه السلام) از مسمع‌بن‌عبدالملک نقل شده است: امام صادق (علیه السلام) عطسه زد پس فرمود: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ سپس انگشتش را بر بینی نهاد و فرمود: «بینی من برای خدا به زبونی بر خاک است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ عَلی کُلِّ حَالٍ، لَمْ یَجِدْ وَجَعَ الْأُذُنَیْنِ وَ الْأَضْرَاس.
امام علی (علیه السلام) هرکه پس از عطسه در هر حال گوید: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، هرگز درد گوش و درد دندان نبیند.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ عَطَسَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی قَصَبَهًِْ أَنْفِهِ ثُمَّ قَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ حَمْداً کَثِیراً کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) خَرَجَ مِنْ مَنْخِرِهِ الْأَیْسَرِ طَائِرٌ أَصْغَرُ مِنَ الْجَرَادِ وَ أَکْبَرُ مِنَ الذُّبَابِ حَتَّی یَصِیرَ تَحْتَ الْعَرْشِ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) هرکه عطسه زند سپس دستش را بر استخوان تیغه‌ی بینی نهد و بگوید: الحمد للهِ رب العالمین حمدا کثیرا کما هو اهله و صلی اللهُ علی محمّد النبی و آله و سلم، از سوراخ چپ بینی او پرنده‌ای کوچکتر از ملخ و بزرگتر از مگس بیرون آید و برود تا بزیر عرش رسد و تا روز قیامت برای او استغفار کند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: الْحَمْدُ لِلهِ. قَالَ: الشُّکْرُ لِلَّه.
امام صادق (علیه السلام) ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که درباره‌ی قول خداوند؛ الْحَمْدُ للهِ، فرمود: «تمامی شکر مخصوص خداوند است».