آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ [2]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! چرا سخنى مى‌گوييد كه عمل نمى‌كنيد؟!
الصّادق (علیه السلام)- عِدَهًُْ الْمُؤْمِنِ أَخَاهُ نَذْرٌ لَا کَفَّارَهًَْ لَهُ فَمَنْ أَخْلَفَ فَبِخُلْفِ اللَّهِ بَدَأَ وَ لِمَقْتِهِ تَعَرَّضَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- قول و وعده‌ی مؤمن به برادرش، نذر اوست که کفّاره ندارد. هرکس در این وعده، خلف وعده کند، وعده‌ی الهی را زیر پا نهاده و در معرض خشم خدا قرار می‌گیرد. و این همان کلام خداوند عزّوجلّ است که فرمود: یَا أَیُّهَا الذِینَ آَمَنُوا لمَ تَقُولونَ مَا لا تَفْعَلونَ کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللهِ أَن تَقُولوا مَا لا تَفْعَلونَ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَلَا تَکُنْ مِمَّنْ یُشَدِّدُ عَلَی النَّاسِ وَ یُخَفِّفُ عَلَی نَفْسِهِ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! از کسانی مباش که بر مردمان سخت می‌گیرند و بر خویشتن آسان، خدای متعال می‌فرماید: لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ.
العسکری (علیه السلام)- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ مُخَاطَبَهًٌْ لِأَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الَّذِینَ وَعَدُوهُ أَنْ یَنْصُرُوهُ وَ لَا یُخَالِفُوا أَمْرَهُ وَ لَا یَنْقُضُوا عَهْدَهُ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)، فَعَلِمَ اللَّهُ أَنَّهُمْ لَا یَفُونَ بِمَا یَقُولُونَ، فَقَالَ لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللهِ ... وَ قَدْ سَمَّاهُمُ اللَّهُ مُؤْمِنِینَ بِإِقْرَارِهِمْ وَ إِنْ لَمْ یَصْدُقُوا.
امام عسکری (علیه السلام)- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ؛ این آیه یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را مورد خطاب قرار می‌دهد که به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وعده دادند که او را یاری می‌کنند و با دستور او مخالفت نمی‌کنند و عهد خود را درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) نمی‌شکنند. خداوند می‌دانست که آنان به آنچه می‌گویند، وفا نمی‌کنند. پس فرمود: لمَ تَقُولونَ مَا لا تَفْعَلونَ * کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللهِ أَن تَقُولوا مَا لا تَفْعَلونَ خداوند آنان را به اعتراف و اقرار خودشان، مؤمنین نامید، اگرچه راست نگفته اند.
الهادی (علیه السلام)- رِسَالَتُهُ (علیه السلام) فِی الرَّدِّ عَلَی أهْلِ الْجَبْرِ وَ التَّفْویضِ ... وَ أَمَّا قَوْلُهُ فِی السَّبَبِ الْمُهَیِّجِ فَهُوَ النِّیَّهًُْ الَّتِی هِیَ دَاعِیَهًُْ الْإِنْسَانِ إِلَی جَمِیعِ الْأَفْعَالِ وَ حَاسَّتُهَا الْقَلْبُ فَمَنْ فَعَلَ فِعْلًا وَ کَانَ بِدِینٍ لَمْ یُعْقَدْ قَلْبُهُ عَلَی ذَلِکَ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ عَمَلًا إِلَّا بِصِدْقِ النِّیَّهًْ وَ لِذَلِکَ أَخْبَرَ عَنِ الْمُنَافِقِینَ بِقَوْلِهِ یَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ وَ اللهُ أَعْلَمُ بِما یَکْتُمُونَ ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) تَوْبِیخاً لِلْمُؤْمِنِینَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ الْآیَهًَْ فَإِذَا قَالَ الرَّجُلُ قَوْلًا وَ اعْتَقَدَ فِی قَوْلِهِ دَعَتْهُ النِّیَّهًُْ إِلَی تَصْدِیقِ الْقَوْلِ بِإِظْهَارِ الْفِعْلِ وَ إِذَا لَمْ یَعْتَقِدِ الْقَوْلَ لَمْ تَتَبَیَّنْ حَقِیقَتُهُ وَ قَدْ أَجَازَ اللَّهُ صِدْقَ النِّیَّهًْ وَ إِنْ کَانَ الْفِعْلُ غَیْرَ مُوَافِقٍ لَهَا لِعِلَّهًْ مَانِعٍ یَمْنَعُ إِظْهَارَ الْفِعْلِ فِی قَوْلِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ.
امام هادی (علیه السلام)- نامه آن حضرت (علیه السلام) در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض... و امّا «سبب محرّک» یعنی نیستی که انسان را به هر کار وا می‌دارد، سه و عضو مربوط به آن قلب است، پس هرکه عملی انجام دهد و از صمیم دل با آن موافق نباشد خدا آن را نپذیرد، جز اینکه صدق نیّت و اخلاص پیش آرد، از این‌رو خدا درباره‌ی منافقان فرموده: به زبان خود چیزی می‌گویند که در دل‌هایشان نیست! و خداوند از آنچه کتمان می‌کنند، آگاه‌تر است. (آل عمران/۱۶۷) سپس در مقام توبیخ مؤمنان این آیه را بر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نازل کرده: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ و چون کسی حرفی زند و قلبش به آن معتقد باشد «نیّت» او را وادارد تا با کردار، گفتارش را تصدیق کند، و اگر بدان پای‌بند نباشد حقیقتش [در عمل] آشکار نمی‌شود، آری آنجا که مانعی در کار است که نمی‌گذارد بر وفق عقیده کار کند خدا همان نیّت راستین را می‌پذیرد، هرچند عمل با آن تطبیق نکند، چنان‌که [درباره‌ی عمّار یاسر و امثالش] فرموده است: به‌جز آن‌ها که تحت فشار واقع شده‌اند درحالی‌که قلبشان آرام و با ایمان است. (نحل/۱۰۶).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- کَانَ نَاسٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قَبْلَ أَنْ یُفْرَضَ الْجِهَادُ یَقُولُونَ: وَدَدْنَا لَوْ أَنَّ اللَّهَ دَلَّنَا عَلَی أَحَبِّ الْأَعْمَالِ إِلَیْهِ فَنَعْمَلَ بِهِ. فَأَخْبَرَهُمُ اللَّهُ أَنَّ أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ إِیمَانٌ لَا شَکَّ فِیهِ وَ الْجِهَادُ. فَکَرِهَ ذَلِکَ نَاسٌ وَ شَقَّ عَلَیْهِمْ وَ تَبَاطَئُوا عَنْهُ فَنَزَلَتِ الْآیَهًُْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- گروهی از مؤمنان قبل از واجب‌شدن جهاد می‌گفتند: «دوست داریم اگر خداوند ما را به محبوب‌ترین اعمال در نزد خود راهنمایی کرد، به آن عمل کنیم». در نتیجه خداوند آن‌ها را آگاه کرد که برترین اعمال، ایمانِ به دور از شک و جهاد است ولی گروهی آن را نپسندیدند و بر آن‌ها سخت شد و سستی نموده و از آن دوری کردند. در نتیجه این آیه نازل شد.