آیه يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً [18]
روزي‌كه در «صور» دميده مي‌شود و شما فوج‌فوج [به محشر] مي‌آييد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ فِی الْقِیَامَهًِْ لَخَمْسِینَ مَوْقِفاً کُلُّ مَوْقِفٍ أَلْفُ سَنَهًٍْ فَأَوَّلُ مَوْقِفٍ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ حُبِسُوا أَلْفَ سَنَهًٍْ عُرَاهًًْ حُفَاهًًْ جِیَاعاً عِطَاشاً فَمَنْ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ مُؤْمِناً بِرَبِّهِ وَ مُؤْمِناً بِجَنَّتِهِ وَ نَارِهِ وَ مُؤْمِناً بِالْبَعْثِ وَ الْحِسَابِ وَ الْقِیَامَهًِْ مُقِرّاً بِاللَّهِ مُصَدِّقاً بِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ نَجَا مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَتَأْتُونَ أَفْواجاً مِنَ الْقُبُورِ إِلَی الْمَوْقِفِ أُمَماً کُلُّ أُمَّهًٍْ مَعَ إِمَامِهِمْ وَ قِیلَ جَمَاعَاتٍ مُخْتَلِفَهًًْ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- قیامت دارای پنجاه جایگاه است که هر جایگاه هزار سال طول می‌کشد. اوّلین جایگاهی که انسان‌ها از قبرهای خویش خارج می‌شوند و به آنجا می روند، جایگاهی است که مردم در آنجا عریان و پابرهنه و گرسنه و تشنه هستند و تنها کسی از این گرسنگی و تشنگی نجات می‌یابد که در هنگام خارج شدنش از قبر به پروردگار خویش و به بهشت و جهنّم و مبعوث شدن و حساب و قیامت ایمان داشته باشد و به خداوند تبارک‌وتعالی اعتراف کند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) و رسالت وی از جانب خداوند عزّوجلّ را باور داشته باشد. خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا یعنی اینکه به‌صورت امّت‌هایی جداگانه از قبرها به‌سوی آن جایگاه می‌آیند، هر امّت با امام خویش می‌آید و گفته شده به‌معنای گروه‌هایی مختلف است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یَحْیَی‌بْنِ‌أَبِی الْعَلَاءِ الرَّازِی: أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ وَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِإِبْلِیسَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الْبَیْتِ کَیْفَ صَارَ فَرِیضَهًًْ عَلَی الْخَلْقِ أَنْ یَأْتُوهُ قَالَ فَالْتَفَتَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِلَیْهِ وَ قَالَ مَا سَأَلَنِی عَنْ مَسْأَلَتِکَ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمَّا قَالَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً ضَجَّتِ الْمَلَائِکَهًُْ مِنْ ذَلِکَ وَ قَالُوا یَا رَبِّ إِنْ کُنْتَ لَا بُدَّ جَاعِلًا فِی أَرْضِکَ خَلِیفَهًًْ فَاجْعَلْهُ مِنَّا مَنْ یَعْمَلُ فِی خَلْقِکَ بِطَاعَتِکَ فَرَدَّ عَلَیْهِمْ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ فَظَنَّتِ الْمَلَائِکَهًُْ أَنَّ ذَلِکَ سَخَطٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِمْ فَلَاذُوا بِالْعَرْشِ یَطُوفُونَ بِهِ فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُمْ بِبَیْتٍ مِنْ مَرْمَرٍ سَقْفُهُ یَاقُوتَهًٌْ حَمْرَاءُ وَ أَسَاطِینُهُ الزَّبَرْجَدُ یَدْخُلُهُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ لَا یَدْخُلُونَهُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ قَالَ وَ یَوْمَ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ نَفْخَهًٌْ واحِدَهًٌْ فَیَمُوتُ إِبْلِیسُ مَا بَیْنَ النَّفْخَهًِْ الْأُولَی وَ الثَّانِیَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوالعلاء رازی گوید: مردی بر امام صادق (علیه السلام) وارد شد و عرض کرد: «فدایت شوم! مرا از معنای فرموده‌ی حق تعالی: ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ خبر دهید. و نیز از فرموده‌ی جناب به ابلیس: فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ و همچنین از این بیت (کعبه) که چگونه بر خلائق واجب شد به زیارتش بیایند»؟ امام (علیه السلام) به او توجّه نمود و فرمود: «پیش از تو احدی از آنچه تو سؤال کردی از من سؤال نکرده، بدان! حق عزّوجلّ وقتی به فرشتگان فرمود: من در زمین برای خود خلیفه‌ای قرار دادم تمام آن‌ها از این کلام به ضجّه و فریاد آمده و گفتند: پروردگارا، اگر می‌خواهی برای خود خلیفه‌ای در زمین قرار دهی او را از ما انتخاب کن که طاعت و فرمانت را می‌بریم. خداوند علیم در جوابشان فرمود: «من می‌دانم آنچه را که شما نمی‌دانید». فرشتگان پنداشتند این کلام باری تعالی ناشی از غضب او برایشان است. پس به عرش پناه برده و آن را طواف نمودند، حق جلّت عظمته به ایشان امر فرمود خانه‌ای را که از مرمر بوده و سقفش از یاقوت سرخ و ستون‌هایش از زبرجد بنا شده طواف کنند، بیتی که هر روز هفتادهزار فرشته داخل آن می‌شدند و بعد از آن تا وقت معلوم دیگر به آن وارد نگشتند». سپس امام (علیه السلام) فرمود: «و یوم وقت معلوم روزی است که در صور یک‌بار دمیده شود و بین دمیدن اوّل و دوّم ابلیس هلاک می‌شود».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ الْبَرَاءِ‌بْنِ‌عَازِبٍ قَالَ: کَانَ مُعَاذُ‌بْنُ‌جَبَلٍ جَالِساً قَرِیباً مِنْ رَسُولِ اللَّه (صلی الله علیه و آله) ... فَقَالَ مُعَاذٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ رَأَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً الْآیَاتِ فَقَالَ یَا مُعَاذُ سَأَلْتَ عَنْ عَظِیمٍ (مِنَ) الْأَمْرِ ثُمَّ أَرْسَلَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ تُحْشَرُ عَشَرَهًُْ أَصْنَافٍ مِنْ أُمَّتِی أَشْتَاتاً قَدْ مَیَّزَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ بَدَّلَ صُوَرَهُمْ إِلَی أَنْ قَالَ وَ بَعْضُهُمْ عُمْیٌ یَتَرَدَّدُونَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ الْعُمْیُ الْجَائِرُونَ فِی الْحُکْمِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- معاذ گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! از سخن خدای تعالی: یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً... به من خبر بده». فرمود: «ای معاذ! از امر بزرگی سؤال کردی». سپس چشمانش را فرو بست. سپس فرمود: «ده گروه از امّتم به‌صورت پراکنده محشور می‌شوند که خدای تعالی آن‌ها را از مسلمانان جدا ساخته و چهره‌هایشان را دگرگون کرده است... و بعضی از آن‌ها کور و سرگردان هستند... و کوران ظالمان در قضاوت هستند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ مُعَاذ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یَا مُعَاذُ سَأَلْتَ عَنْ أَمْرٍ عَظِیمٍ مِنَ الْأُمُورِ ثُمَّ أَرْسَلَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ یُحْشَرُ عَشَرَهًُْ أَصْنَافٍ مِنْ أُمَّتِی بَعْضُهُمْ عَلَی صُورَهًِْ الْقِرَدَهًِْ وَ بَعْضُهُمْ عَلَی صُورَهًِْ الْخِنْزِیرِ وَ بَعْضُهُمْ عَلَی وُجُوهِهِمْ مُنَکَّسُونَ أَرْجُلُهُمْ فَوْقَ رُءُوسِهِمْ یُسْحَبُونَ عَلَیْهَا وَ بَعْضُهُمْ عُمْیاً {عُمْیٌ} وَ بَعْضُهُمْ صُمّاً {صُمٌ} وَ بُکْماً {بُکْمٌ} وَ بَعْضُهُمْ یَمْضَغُونَ أَلْسِنَتَهُمْ فَهِیَ مدلات {مُدْلَاهًٌْ} عَلَی صُدُورِهِمْ یَسِیلُ الْقَیْحُ یَتَقَذَّرُهُمْ أَهْلُ الْجَمْعِ وَ بَعْضُهُمْ مُصَلَّبُونَ عَلَی جُذُوعٍ مِنَ النَّارِ وَ بَعْضُهُمْ أَشَدُّ نَتْناً مِنَ الْجِیفَهًِْ وَ بَعْضُهُمْ مُلْبَسُونَ جِبَاباً سَائِغَهًًْ مِنْ قَطِرَانٍ لَازِقَهًٍْ بِجُلُودِهِمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ عَلَی صُورَهًِْ الْقِرَدَهًِْ فَالْقَتَّابُ مِنَ النَّاسِ وَ أَمَّا الَّذِینَ عَلَی صُورَهًِْ الْخَنَازِیرِ فَأَهْلُ السُّحْتِ وَ أَمَّا الْمُنَکَّسُونَ عَلَی وُجُوهِهِمْ فَآکِلَهًُْ الرِّبَا وَ أَمَّا الْعُمْیُ فَالَّذِینَ یَجُورُونَ فِی الْحُکْمِ وَ أَمَّا الصُّمُّ وَ الْبُکْمُ فَالْمُعْجَبُونَ بِأَعْمَالِهِمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ قُطِّعَتْ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ فَهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْجِیرَانَ وَ أَمَّا الْمُصَلَّبُونَ عَلَی جُذُوعٍ مِنْ نَارٍ فَالسُّعَاهًُْ بِالنَّاسِ لِسُلْطَانٍ وَ أَمَّا الَّذِینَ أَشَدُّ نَتْناً مِنَ الْجِیَفِ فَالَّذِینَ یَتَّبِعُون الشَّهَوَاتِ وَ اللَّذَّاتِ وَ مَنَعُوا حَقَّ اللَّهِ فِی أَمْوَالِهِمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ یُلْبَسُونَ الْجِبَابَ أَهْلُ الْکِبْرِ وَ الْفُجُورِ وَ الْبُخَلَاءُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- معاذ گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی قیامت پرسیدم. ایشان فرمود: «ای معاذ! درباره‌ی امر عظیمی پرسیدی». و فرمود: «ده گروه از امّت من محشور می‌شوند؛ برخی از آنان به شکل میمون و برخی دیگر به شکل خوک و برخی به این صورت که سرشان وارونه است یعنی اینکه پاهای آن‌ها در بالای سرشان است تا بر چهار دست و پا راه روند و برخی دیگر از آنان نابینا هستند و برخی دیگر کر و لال هستند، گروهی زبان خویش را که بر سینه‌های ایشان آویزان شده را می‌جوند که چرک از آن سرازیر می‌شود که دیگران به دلیل این آلودگی آن‌ها، از آنان نفرت دارند و گروهی دیگر دست و پاهایشان قطع شده است و گروهی بر تنه‌ی درختانی از آتش به صلیب کشیده شده‌اند و گروهی از لاشه، گندیده‌تر و بدبوتر هستند و به گروهی دیگر جامه‌هایی پوشانده شده است که بلند و چسبان و از جنس قیر است. آن گروهی که به شکل میمون‌ها هستند همان گروه سرکش از مردم هستند و گروهی که به شکل خوکان هستند، رشوه خوارانند و آن دسته که سرشان وارونه است، رباخوارانند و نابینایان کسانی هستند که در قضاوت کردن، ظلم میکنند و عدالت را رعایت نمی‌کنند و آن دسته که کرولال هستند، آن‌هایی هستند که شیفته‌ی اعمال خویش هستند و آن‌هایی که زبان‌های خویش را می‌جوند، علما و قاضیانی هستند که گفتار آن‌ها با عملشان متفاوت است و آن دسته که دست و پاهای آن‌ها قطع شده است، کسانی هستند که به همسایه‌ی خویش آزار می‌رسانند. امّا آن گروهی که بر درختانی از جنس آتش به صلیب کشیده شده‌اند، آن‌هایی هستند که نزد پادشاه به مردم تهمت می‌زنند (سخن‌چینی می کنند) و آن‌هایی که از لاشه گندیده‌تر هستند، آن‌هایی هستند که اسیر شهوت و لذّت‌ها هستند و حق خداوند را در اموال خویش به‌جای نمی‌آورند و آن دسته که لباس‌هایی از جنس آتش بر تن آن‌هاست، اهل کبر و فخرفروشی و تکبّر هستند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) سُئِلَ عَنِ الرَّجْعَهًِْ أَ حَقٌّ هِیَ قَالَ نَعَمْ فَقِیلَ لَهُ مَنْ أَوَّلُ مَنْ یَخْرُجُ قَالَ الْحُسَیْنُ یَخْرُجُ عَلَی أَثَرِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قُلْتُ وَ مَعَهُ النَّاسُ کُلُّهُمْ قَالَ لَا بَلْ کَمَا ذَکَرَ اللهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً قَوْمٌ بَعْدَ قَوْمٍ.
امام صادق (علیه السلام)- از حضرت صادق (علیه السلام) پرسیدند: «آیا رجعت صحیح است»؟ فرمود: «آری»! گفتند: «نخستین کسی که می‌آید کیست»؟ فرمود: «امام حسین (علیه السلام) است که بعد از ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌آید». عرض شد: «آیا همه‌ی مردم با او هستند»؟ فرمود: «نه! بلکه چنان است که خدا می‌فرماید: یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً؛ مردمی بعد از مردمی می‌آیند».