آیه ۲۵ - سوره فتح

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- معاویهًْ‌بن‌عمّار از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «هنگامی‌که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در غزوه‌ی حدیبیّه به‌سوی مکّه حرکت کرد در ماه ذی القعده بود، و در میقاتگاه که حاجیان محرم می‌شوند احرام بستند و سلاح حمل کردند، و چون به آن حضرت (صلی الله علیه و آله) خبر رسید که مشرکان، خالدبن‌ولید را سر راه او فرستاده‌اند تا او را برگرداند فرمود: مردی را بیابید که ما را از بیراهه ببرد. مسلمانان مردی را از قبیله‌ی مزینه یا جهینه نزد حضرت آوردند. حضرت از او پرسش کرد و او را مورد پسند خویش نیافت و ازاین‌رو فرمود: مرد دیگری بیابید. آن‌ها مرد دیگری را که او نیز از قبیله‌ی مزینه یا جهینه بود نزد حضرت آوردند. و چون حضرت با او سخن گفت او را به همراه خود برد تا به‌گردنه‌ای رسید. حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: کیست که از این گردنه بالا رود تا خدا گناهش را بریزد چنان‌که گناه بنی‌اسرائیل را ریخت و به آن‌ها فرمود: و از درِ [بیت المقدس] با تواضع وارد شوید! که اگر چنین کنید، گناهان شما را می‌بخشم و نیکوکاران را پاداش بیشتر خواهیم داد. (اعراف/۱۶۱) گروه انصار یعنی اوس و خزرج پیشی گرفتند و بالا رفتند و ایشان هزاروهشتصد تن بودند. پس چون به درّه حدیبیّه سرازیر شدند به زنی برخوردند که با پسر خود بر لب چاه بود. پسر آن زن که چشمش به لشکریان محمّد (صلی الله علیه و آله) افتاد گریخت و چون آن زن دانست که آن‌ها لشکریان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) هستند پشت‌سر پسرش فریاد زد که؛ این‌ها صائبه هستند (عرب‌ها به کسانی که از دین آن‌ها دست می‌کشیدند و به دین دیگر در می‌آمدند صائبه می‌گفتند)، از آن‌ها آزاری به تو نخواهد رسید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نزد آن زن آمد و از او خواست دلوی آب بکشد و پس از آنکه آب را کشید حضرت آن را گرفت و آشامید و روی خود را با آن شست و باقیمانده‌ی آن را به درون چاه ریخت و آن چاه [از برکت آب دست رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)] تا هم‌اینک همچنان پر آب است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از آنجا به‌سوی مکّه حرکت کرد و قریش ابان‌بن‌سعید را با سواران قریش نزد آن حضرت فرستادند و او در برابر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) موضع گرفت و پس از او حلیس را فرستادند. وقتی حلیس آمد و شتران قربانی را دید که کرک همدیگر را می‌خوردند، نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نرفت و بازگشت و به ابوسفیان گفت: «ای اباسفیان! به‌خدا سوگند ما با شما هم‌پیمان نشده‌ایم که شتران قربانی را از قربانگاهشان بازگردانی». ابوسفیان به او گفت: «خاموش باش که تو عربی بیابان‌نشین هستی». حلیس گفت: به‌خدا سوگند یا باید محمّد (صلی الله علیه و آله) را برای آمدن مکّه آزاد بگذاری تا هرآنچه می‌خواهد بکند و یا اینکه من احابیش را از همکاری با قریش جدا می‌کنم». ابوسفیان گفت: «خاموش باش تا ما از محمّد (صلی الله علیه و آله) پیمانی بگیریم». قریش پس از این جریان عروهًْ‌بن‌مسعود را [که رئیس قبیله‌ی ثقیف بود و در طائف سکونت داشتند] نزد آن حضرت فرستادند. عروه درآن‌هنگام برای گفتگو پیرامون کسانی که مغیره را کشته بود نزد قریش آمده بود. و چگونگی کشتن آن‌ها این‌گونه بود که مغیره آن‌ها را که برای تجارت رفته بودند در راه کشت و اموالشان را برداشته نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) برد. حضرت (صلی الله علیه و آله) آن اموال را نپذیرفت و فرمود: «این اموال با نیرنگ به دست آمده و ما نیازی بدان نداریم. آن‌ها کسانی را نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرستادند» و گفتند: «ای پیامبر (صلی الله علیه و آله)! اینک عروهًْ‌بن‌مسعود به نمایندگی از سوی قریش نزد تو می‌آید و او کسی است که به شتران قربانی احترام می‌نهد». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «قربانی‌ها را جلوی او صف کنید و آن‌ها را در برابر او صف کردند». عروه نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «برای چه به مکّه آمده‌ای»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «برای طواف خانه‌ی کعبه و سعی میان صفا و مروه آمده‌ام و اینکه این شتران را قربانی کنم و گوشت آن‌ها را برای شما بگذارم». عروه گفت: «نه، به لات و عزّی سوگند صلاح نمی‌بینم همچون تویی برای منظوری که آمده‌ای بازگردانده شود، ولی قومت قریش تو را به یاد خدا و خویشاوندی خود با تو آورده‌اند و سوگندت می‌دهند که مبادا بدون اجازه آن‌ها به شهرشان درآیی و قطع رحم کنی و دشمنشان را بر آن‌ها دلیر گردانی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کاری نمی‌کنم جز اینکه به مکّه وارد شوم». امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «عروهًْ‌بن‌مسعود هنگام گفتگو با پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست به ریش آن حضرت می‌داشت و مغیرهًْ‌بن‌شعبه که بالای سر آن حضرت ایستاده بود به روی دست او زد». عروه گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! این کیست»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این پسر برادر تو مغیره است». عروه رو به مغیره کرد و گفت: «ای نیرنگ‌باز! به‌خدا من به مکّه نیامده‌ام مگر برای شستن کار پلشت تو». عروه به‌سوی قریش بازگشت و به ابوسفیان و یارانش گفت: «نه، به‌خدا سوگند، من صلاح نمی‌دانم شخصی همچون محمّد (صلی الله علیه و آله) را از آمدن به مکّه و انجام کاری که دارد، باز گرداند». قریش سهیل‌بن‌عمرو و حویطب‌بن‌عبد العزّی را نزد پیامبر فرستادند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود تا شتران قربانی را در برابر آن‌ها صف کردند. آن دو آمدند و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «برای چه به مکّه آمده‌ای»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برای طواف کعبه و سعی میان صفا و مروه آمده‌ام و اینکه این شتران را قربانی کنم و گوشت آن‌ها را برای شما بگذارم». سهیل‌بن‌عمرو و حویطب گفتند: «قومت تو را به‌خدا و خویشاوندیشان سوگند می‌دهند که مبادا بی‌اجازه به شهر آن‌ها درآیی و دشمن را بر آن‌ها دلیر گردانی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آن‌ها نپذیرفت مگر آنکه به مکّه وارد شود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفت عمر را سوی آن‌ها بفرستد و عمر در پاسخ گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! عشیره‌ی من در میان قریش اندکند و جایگاه من در میان ایشان چنان است که می‌دانی، ولی من شما را برای انجام این مهم به عثمان‌بن‌عفان راهنمایی می‌کنم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد عثمان فرستاد و فرمود: «به سوی مؤمنان قومت برو و آن‌ها را به فتح مکّه که خداوند به من وعده داد بشارت ده». هنگامی‌که عثمان راهی مکّه بود به ابان‌بن‌سعید برخورد و او وی را احترام کرد و از سر زین عقب کشید و عثمان را جلو خود نشانید و او را به مکّه برد و عثمان وارد مکّه شد و پیغام خود را به آن‌ها اعلان کرد، و بدین‌ترتیب کشمکش میان مسلمانان و مشرکان آغاز شد. سهیل‌بن‌عمر نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشسته بود و عثمان هم در میان لشکر مشرکان گرفتار شد. دراین‌هنگام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با مسلمانان بیعت کردند و به‌جای بیعت عثمان که حضور نداشت پیامبر (صلی الله علیه و آله)، یک دست خود را به دست دیگر زد، و مسلمانان گفتند: خوشا به حال عثمان که موفق شد به خانه‌ی کعبه طواف کند و میان صفا و مروه سعی نماید و از احرام بیرون آید. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «او چنین کاری نمی‌کند. و چون عثمان برگشت و نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «آیا به خانه‌ی کعبه طواف کردی»؟ گفت: «من چنین کاری نمی‌کردم و در طواف به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیشی نمی‌گرفتم، و ماجرای خود را بازگفت و هرچه رخ داده بود بیان کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به علی (علیه السلام) کرد و گفت: بنویس بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ». سهیل گفت: «من نمی‌دانم رحمان و رحیم کیست مگر همان که در شهر یمامه است، پس همان‌طور که ما می‌نویسیم». بنویس: «بسمک اللّهمّ». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: بنویس؛ این قراردادی است که پیامبر خدا با سهیل‌بن‌عمرو می‌بندد». سهیل گفت: «[اگر ما تو را رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بدانیم] پس چرا با تو بجنگیم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «منم پیامبر خدا، و منم محمّدبن‌عبد اللَّه». مسلمانان همصدا گفتند: «تویی رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». از بندهای قرار داد این بود که مشرکان گفتند: «هرکس از ما به‌سوی شما گریخت او را به ما باز گردانید و محمّد او را به زور به دین خود در نیاورد، ولی هرکس از شما مسلمانان به‌سوی ما گریخت او را بازنمی‌گردانیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ما به کسی که نزد شما گریزد نیازی نداریم. و همچنین از جمله بندهای این قرار داد آن بود که خداپرستی در میان مردم مکّه پیدا باشد نه پنهان». امام صادق (صلی الله علیه و آله) در اینجا فرمود: «و همانا پرده‌هایی از مدینه برای مسلمانان مکّه هدیه می‌فرستادند و هیچ بندی از موادّ صلحنامه برای آنان پربرکت‌تر از این نبود، و کار به‌جایی رسید که نزدیک بود که اسلام بر همه‌ی مردم مکّه چیرگی یابد. سهیل‌بن‌عمرو به پسر خود ابوجندل دست انداخت و او را گرفت و گفت: «این نخستین ماده‌ای است که روی آن قرار بسته‌ایم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مگر تو قراردادی امضا کرده‌ای»؟ سهیل گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! تو پیمان‌شکن نبودی». این چنین بود که سهیل، ابوجندل را همراه خود برد. ابوجندل رو به پیامبر (صلی الله علیه و آله) کرد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا مرا تسلیم او می‌کنی»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من درباره‌ی [آزادی] تو شرطی با او نکرده بودم»، و سپس فرمود: «خدایا! برای ابوجندل گشایشی فراهم آور».

امام باقر (علیه السلام)- زمانی‌که در حدیبیه مانع پیامبر (صلی الله علیه و آله) شدند آن حضرت موی خویش را تقصیر نموده و از احرام بیرون آمد و قصد بازگشت نمود و بر آن حضرت حلق‌نمودن واجب نبود مگر اینکه مناسک را به‌جا آورد. امّا بر کسی که از ورود به حرم ممانعت شده فقط تقصیر واجب می‌باشد.

امام صادق (علیه السلام)- معاویهًْ‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود انسان محصور غیر از کسی است که راهش بسته است. محصور آن است که مریض است و مصدود آن است که مشرکان راهش را برای انجام حج بسته‌اند همانگونه که راه را بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و اصحابش سد نمودند و این منع به‌جهت بیماری نبود. برای مصدود زنان حلال هستند ولکن بر محصور حرام است. و در پایان حدیث آمده که به آن حضرت عرض نمودم امّا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام بازگشت از حدیبیه نفرمود که زنان بر وی حلال می‌باشند و طواف خانه‌ی کعبه به‌جا نیاورد. فرمود: «این دو با یکدیگر متفاوت است و حکم یکسان ندارند چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مصدود بود و لیکن امام حسین (علیه السلام) محصور بود».

امام باقر (علیه السلام)- کسی که در نیمه راه مکّه متوقّف بماند و راه او بسته شود، همان‌جا یک قربانی تقدیم می‌کند و به خانه باز می‌گردد، و چون در اثر مسدودبودن راه، استطاعت خود را از دست داده است و تکلیف حج از او ساقط شده، می‌تواند با زن خود همبستر شود.

امام صادق (علیه السلام)- ابراهیم کرخی روایت کرده است که گفت: خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا امیرالمؤمنین (علیه السلام) در راه دین خداوند، نیرومند و شجاع نبود»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «بلی». عرض کردم: «پس چرا گروهی بر او پیروز شدند و او از خود در برابر آن‌ها دفاع نکرد؟ عامل این کار چه بود»؟ امام فرمود: «یکی از آیات قرآن مانع این کار شد». عرض کردم: «چه آیه‌ای»؟ امام فرمود: «خداوند فرموده است: لو تَزَیَّلوا لعَذَّبْنَا الذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلیمًا خداوند در میان فرزندان کفّار و منافقان، مؤمنانی را قرار داده است. آن حضرت بنا نداشت تا زمانی‌که آن فرزندان و نوادگان به دنیا بیایند با آن‌ها بجنگد. زمانی‌که آن‌ها به دنیا آمدند، آن حضرت با آن‌ها که دشمنی خود را ابراز کردند جنگید. حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز چنین است. آن حضرت نیز زمانی ظهور خواهد کرد که مؤمنانی که از نسل کفّار به دنیا می‌آیند، متولّد شده باشند. آنگاه آن حضرت به کفّار حمله خواهد کرد و آنان را خواهد کشت».