آیه ۲۹ - سوره فتح

آیه مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سيماهُمْ في وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظيماً [29]

محمّد فرستاده‌ی خداست و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند پيوسته آن‌ها را در‌حال ركوع و سجود مى‌بينى درحالى‌كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‌طلبند نشانه‌ی آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمايان است اين توصيف آنان در تورات و توصيف آنان در انجيل است، همانند زراعتى كه جوانه‌هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است و بقدرى نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وامى‌دارد اين براى آن است كه كافران را به خشم آورد [ولى] كسانى از آن‌ها را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، خداوند وعده‌ی آمرزش و اجر عظيمى داده است.

محمّد فرستاده‌ی خداست

۱ -۱
(فتح/ ۲۹)

الباقر (علیه السلام)- إِنَّ لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) عَشَرَهًَْ أَسْمَاءٍ خَمْسَهًٌْ مِنْهَا فِی الْقُرْآنِ وَ خَمْسَهًٌْ لَیْسَتْ فِی الْقُرْآنِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْقُرْآنِ {فَ} مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ یس وَ نکته.

امام باقر (علیه السلام)- همانا پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) ده نام دارد که پنج تا از آن‌ها در قرآن آمده و پنج تا از آن‌ها در قرآن نیامده است: آنچه در قرآن آمده، عبارتند از: محمّد و احمد و عبدالله و یس و نون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۰
بحارالأنوار، ج۱۶، ص۹۶
۱ -۲
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- کَانَ نَقْشُ خَاتَمِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مُحَمَّدٌ رسول الله.

امام صادق (علیه السلام)- نقش نگین پیغمبر (صلی الله علیه و آله) چنین بود: محمّد رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۰
بحارالأنوار، ج۱۶، ص۱۲۳
۱ -۳
(فتح/ ۲۹)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌سَلَامٍ أَ نَبِیٌّ أَنْتَ أَمْ رَسُولٌ فَقَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی (صلی الله علیه و آله) نَبِیّاً وَ رَسُولًا وَ أَنَا (صلی الله علیه و آله) خَاتَمُ النَّبِیِّینَ أَ فَمَا قَرَأْتَ فِی التَّوْرَاهًِْ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً الْآیَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عبداللَّه‌بن‌سلام از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تو پیغمبری یا رسول»؟ فرمود: «به‌راستی‌که خداوند مرا پیغمبر و رسول هر دو مبعوث کرده و من خاتم پیغمبرانم، مگر در تورات نخوانده‌ای: مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۲
بحارالأنوار، ج۵۷، ص۲۴۱
۱ -۴
(فتح/ ۲۹)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَکْتُوبٌ عَلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَخُو رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِأَلْفَیْ عَامٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بر در بهشت نوشته شده: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ محمّد رَسُولُ اللهِ؛ علی (علیه السلام) برادر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است. هزار سال قبل از آنکه آسمان‌ها و زمین آفریده شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۲
الخصال، ج۲، ص۳۳۸/ نورالثقلین

و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید

۲ -۱
(فتح/ ۲۹)

الرّضا (علیه السلام)- فَسَّرَ الرِّضَا (علیه السلام) قُولَهُ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ أنَّ عَلِیّا (علیه السلام) مِنْهُمْ.

امام رضا (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ منظور؛ علی (علیه السلام) می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۲
المناقب، ج۲، ص۸۵/ بحارالأنوار، ج۴۱، ص۶۸
۲ -۲
(فتح/ ۲۹)

الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجْرَی فِی الْمُؤْمِنِ مِنْ رِیحِ رَوْحِ اللَّهِ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ.

امام باقر (علیه السلام)- خداوند در انسان مؤمن، نسیمی از روح الله را جاری کرده است. زیرا در کتاب جاودانه‌اش چنین می‌فرماید: رُحَمَاء بَیْنَهُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۲
بحارالأنوار، ج۶۴، ص۷۵/ المحاسن، ج۱، ص۱۳۱/ البرهان
۲ -۳
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْجِهَادِ فِی سَبِیلِهِ أَ هُوَ لِقَوْمٍ لَا یَحِلُّ إِلَّا لَهُمْ وَ لَا یَقُومُ بِهِ إِلَّا مَنْ کَانَ مِنْهُمْ أَوْ هُوَ مُبَاحٌ لِکُلِّ مَنْ وَحَّدَ اللَّهَ تَعَالَی وَ آمَنَ بِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ کَانَ کَذَا فَلَهُ أَنْ یَدْعُوَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِلَی طَاعَتِهِ وَ أَنْ یُجَاهِدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ ذَلِکَ لِقَوْمٍ لَا یَحِلُّ إِلَّا لَهُمْ وَ لَا یَقُومُ بِذَلِکَ إِلَّا مَنْ کَانَ مِنْهُمْ قُلْتُ وَ مَنْ أُولَئِکَ قَالَ مَنْ قَامَ بِشَرَائِطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْقِتَالِ وَ الْجِهَادِ عَلَی الْمُجَاهِدِینَ فَهُوَ الْمَأْذُونُ لَهُ فِی الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ قَائِماً بِشَرَائِطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْجِهَادِ عَلَی الْمُجَاهِدِینَ فَلَیْسَ بِمَأْذُونٍ لَهُ فِی الْجِهَادِ وَ لَا الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَحْکُمَ فِی نَفْسِهِ بِمَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ شَرَائِطِ الْجِهَادِ قُلْتُ فَبَیِّنْ لِی یَرْحَمُکَ اللَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَخْبَرَ فِی کِتَابِهِ الدُّعَاءَ إِلَیْهِ وَ وَصَفَ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهِ فَجَعَلَ ذَلِکَ لَهُمْ دَرَجَاتٍ یُعْرَفُ بَعْضُهَا بِبَعْضٍ وَ یُسْتَدَلُّ بِبَعْضِهَا عَلَی بَعْض ثُمَّ ذَکَرَ أَتْبَاعَ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَتْبَاعَ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ (الأئمهًْ (علیهم السلام)) الَّتِی وَصَفَهَا فِی کِتَابِهِ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ جَعَلَهَا دَاعِیَهًًْ إِلَیْهِ فَأَذِنَ لَهُ فِی الدُّعَاءِ إِلَیْهِ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَسْبُکَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ وَصَفَ أَتْبَاعَ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیل.

امام صادق (علیه السلام)- ابوعمرو زبیری از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که به آن حضرت عرض کردم: «به من خبر دهید که آیا دعوت به‌سوی خداوند و جهاد در راه او برای قومی خاص است و برای دیگران ورود به آن جایز نیست؟ یا اینکه برای هرکس به وحدانیّت خداوند و به پیامبر ایمان دارد برایش این امر مباح است و می‌تواند دعوت به توحید و اطاعت خداوند نماید و به جهاد در راه خداوند ید نماید». فرمود: «این امر مختص به قومی خاص است و برای غیر آن‌ها حلال نمی‌باشد و جز این گروه کسی اقدام به این امر نمی‌نماید». پرسیدم: «این گروه چه کسانی هستند»؟ فرمود: «کسانی که به شرایط خداوند در جهاد پایبند باشد و جهاد بر عهده‌ی مجاهدین است لذا کسی مأذون به جهاد و یا دعوت به خداوند نیست مگر آنکه در مورد آن حکم شود به انچه خداوند در شرایط جهاد دستور فرموده است». عرض کردم: «خداوند تو را رحمت نماید برایم بیشتر بفرماید». فرمود: «همانا خداوند تعالی در قرآن از دعوت به خویش و ویژگی‌های دعوت‌کننده را بیان نموده و برای ایشان درجاتی را تعریف نموده که بعضی از آن‌ها به بعضی دیگر شناخته می‌شوند و بر بعضی به‌وسیله‌ی بعضی دیگر استدلال می‌شود ... سپس اتباع پیامبر (صلی الله علیه و آله) و پیروان این امّت و ائمه (علیهم السلام) را در قرآن مجید بیان نموده و توصیف به امر به معروف و نهی از منکرکننده معرفی نموده که آن‌ها را دعوت‌کنندگان به‌سوی خداوند معرفی نموده و به ایشان برای دعوت دیگران به‌سوی پروردگار اجازه داده است و فرمود: ای پیامبر! خداوند و مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند، برای حمایت تو کافی است [فقط بر آن‌ها تکیه کن]!. (انفال/۶۴) سپس پیروان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را از اهل ایمان توصیف نموده و فرمود: محمّد رَسُولُ اللهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۲
تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۲۹/ الکافی، ج۵، ص۱۳/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۵، ص۳۶
۲ -۴
(فتح/ ۲۹)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) هَذِهِ الْخُطْبَهًْ فَدَعَاکَ نَبِیُّنَا (صلی الله علیه و آله) بِنُصْرَتِهِ فَنَصَرْتَهُ بِی وَ بِجَعْفَر (رحمة الله علیه) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) فَنَحْنُ الَّذِینَ اخْتَرْتَنَا لَهُ وَ سَمَّیْتَنَا فِی دِینِکَ لِدَعْوَتِکَ أَنْصَاراً لِنَبِیِّکَ قَائِدُنَا إِلَی الْجَنَّهًِْ خِیَرَتُکَ وَ شَاهِدُنَا أَنْتَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ جَعَلْتَنَا ثَلَاثَهًًْ مَا نَصَبَ لَنَا عَزِیزٌ إِلَّا أَذْلَلْتَهُ بِنَا وَ لَا مَلِکٌ إِلَّا طَحْطَحْتَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً وَ وَصَفْتَنَا یَا رَبَّنَا بِذَلِکَ وَ أَنْزَلْتَ فِینَا قُرْآناً جَلَّیْتَ بِهِ عَنْ وُجُوهِنَا الظُّلَمَ وَ أَرْهَبْتَ بِصَوْلَتِنَا الْأُمَمَ إِذَا جَاهَدَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) رَسُولُکَ عَدُوّاً لِدِینِکَ تَلُوذُ بِهِ أُسْرَتَهُ وَ تَحُفُّ بِهِ عِتْرَتَهُ (علیهم السلام) کَأَنَّهُمُ النُّجُومُ الزَّاهِرَهًُْ إِذَا تَوَسَّطَهُمُ الْقَمَرُ الْمُنِیرُ لَیْلَهًَْ تَمهًْ (تِمِّهِ).

امام علی (علیه السلام)- از امام علی (علیه السلام) روایت شده است: پیامبرت از تو درخواست یاری کرد خدایا تو او را به‌وسیله‌ی من (علی) و جعفر و حمزه (رحمة الله علیه) یاری نمودی ما کسانی هستیم که برای پیامبر خود انتخاب کردی و ما را یاران او نامیدی او پیشوای ما است به بهشت و گواه بر ما تو هستی ما را سه نفر قرار دادی هر شخصیتی که بجنگ می‌آمد به‌وسیله‌ی ما خوارش می‌کردی و هر پادشاهی را هلاک می‌نمودی ما را أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً و در این مورد آیه‌ای از قرآن نازل کردی و به ما این افتخار را ارزانی داشتی از چهره‌ی ما ستم را زدودی و از هیبت ما مردم را به وحشت انداختی هرگاه محمّد (صلی الله علیه و آله) پیامبرت سرکشی را پیکار می‌پرداخت چنان خانواده‌اش او را در میان می‌گرفتند مانند ستارگان درخشان که در میان آن‌ها ماهی تابان باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۴
بحارالأنوار، ج۲۵، ص۳۲

در میان خود مهربانند

۳ -۱
(فتح/ ۲۹)

الباقر (علیه السلام)- الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ لِأَنَّ اللَّهَ خَلَقَ طِینَتَهُمَا مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ هِیَ طِینَهًُْ الْجِنَانِ ثُمَّ تَلَا رُحَماءُ بَیْنَهُمْ فَهَلْ یَکُونُ الرَّحِیمُ إِلَّا بَرّاً وَصُولًا.

امام باقر (علیه السلام)- رابطه‌ی هر فرد مؤمن با مؤمن دیگر مانند دو برادر تنی با یکدیگر است. زیرا آن‌ها را از خاک هفت آسمان که از بهشت آمده است، سرشته شده‌اند سپس آیه: رُحَمَاء بَیْنَهُمْ را خواند و فرمود: «آیا جز این است که رحیم نیکو رفتار و بخشنده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۴
بحارالأنوار، ج۷۱، ص۲۷۶/ نورالثقلین/ المحاسن، ج۱، ص۱۳۴/ البرهان
۳ -۲
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَمَاعَهًَْ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قُلْتُ قَوْمٌ عِنْدَهُمْ فُضُولٌ وَ بِإِخْوَانِهِمْ حَاجَهًٌْ شَدِیدَهًٌْ وَ لَیْسَ تَسَعُهُمُ الزَّکَاهًُْ أَ یَسَعُهُمْ أَنْ یَشْبَعُوا وَ یَجُوعَ إِخْوَانُهُمْ فَإِنَّ الزَّمَانَ شَدِیدٌ فَقَالَ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَحْرِمُهُ فَیَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِیهِ وَ التَّوَاصُلُ وَ التَّعَاوُنُ عَلَیْهِ وَ الْمُوَاسَاهًُْ لِأَهْلِ الْحَاجَهًِْ وَ الْعَطْفُ مِنْکُمْ یَکُونُونَ عَلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ فِیهِمْ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ مُتَرَاحِمِینَ.

امام صادق (علیه السلام)- سماعه می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم که: «اگر قومی مالی بیش از نیاز داشته باشند، و برادران ایشان نیاز فراوان، و زکات کفایت نیازمندی آنان را نکند، آیا آن ثروتمندان حق دارند که سیر باشند و برادرانشان گرسنه بمانند، زیرا روزگار سخت شده است». فرمود: «مسلمان برادر مسلمان است و به او ستم روا نمی‌دارد، و او را خوار نمی‌سازد، و ناکام نمی‌گذارد؛ پس مسلمانان باید در هر زمانی تلاش کنند، و در کار رسیدگی و همیاری باشند، و باید چیزی از مال خود را در اختیار نیاز داران و یاری‌خواهانی که در میان شما هستند قرار دهند، تا چنان رفتار کرده باشید که خداوند امر کرده است: همه نسبت به یک دیگر مهربان باشند، و میان خود- از دو سر- مهربانی و بخشندگی را مراعات کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۴
الکافی، ج۴، ص۵۰/ نورالثقلین
۳ -۳
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- یَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِی التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَی التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاهًُْ لِأَهْلِ الْحَاجَهًِْ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ حَتَّی تَکُونُوا کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ مُتَرَاحِمِینَ مُغْتَمِّینَ لِمَا غَابَ عَنْکُمْ مِنْ أَمْرِهِمْ عَلَی مَا مَضَی عَلَیْهِ مَعْشَرُ الْأَنْصَارِ عَلَی عَهْدِ رسول الله (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام)- مسلمان، برادر مسلمان است و به او ستم نمیکند؛ او را وانمیگذارد؛ به او خیانت نمیکند؛ و بر مسلمانان لازم است که بکوشند در پیوستن به هم و در همیاری مهرورزانه با هم، و همراهی با حاجتمندان، و توجه به همدیگر، تا همان گونه که خدای عزّوجلّ به شما فرموده: رُحَماءُ بَیْنَهُمْ، شما نیز چنین باشید و به هم ترحّم کنید؛ و برای آنچه در دسترش شما نیست، از امورآن‌ها، غمناک باشید؛ درست به همان روشی که گروه انصار در عهد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گذراندند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۴
الکافی، ج۲، ص۱۷۵/ نورالثقلین
۳ -۴
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- تَوَاصَلُوا وَ تَبَارُّوا وَ تَرَاحَمُوا وَ کُونُوا إِخْوَهًًْ بَرَرَهًًْ کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَل.

امام صادق (علیه السلام)- با هم صله کنید و به هم نیکی کنید به هم مهربانی کنید، و با هم برادرانی نیکوکار باشید چنانچه خدا شما را بدان امر کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۶
الکافی، ج۲، ص۱۷۵/ نورالثقلین

درحال رکوع و سجود می‌بینی

۴ -۱
(فتح/ ۲۹)

الکاظم (علیه السلام)- قَوْلُهُ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً عَنْ موسی‌بْنِ‌جَعْفَر (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام)

امام کاظم (علیه السلام)- تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً از امام کاظم (علیه السلام) به نقل از پدران بزرگوارش آمده است: «آیه‌ی شریفه درباره‌ی علی (علیه السلام) نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۶
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۸۷/ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲۰۳/ کشف الغمهًْ، ج۱، ص۳۲۲/ کشف الیقین، ص۱۱۹/ کشف الیقین، ص۳۹۱/ المناقب، ج۲، ص۱۵/ نهج الحق، ص۲۴۷/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۹

درحالی‌که همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند

۵ -۱
(فتح/ ۲۹)

الباقر (علیه السلام)- عن سَعْدٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً فَقَالَ مَثَلٌ إجراء (أَجْرَاهُ) اللَّهُ فِی شِیعَتِنَا کَمَا یُجْرِی لَهُمْ فِی الْأَصْلَابِ ثُمَّ یَزْرَعُهُمْ فِی الْأَرْحَامِ وَ یُخْرِجُهُمْ لِلْغَایَهًِْ الَّتِی أَخَذَ عَلَیْهَا مِیثَاقَهُمْ فِی الْخَلْقِ مِنْهُمْ أَتْقِیَاءُ وَ شُهَدَاءُ وَ مِنْهُمُ الْمُمْتَحَنَهًُْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنْهُمُ الْعُلَمَاءُ وَ مِنْهُمُ النُّجَبَاءُ وَ مِنْهُمُ النُّجَدَاءُ وَ مِنْهُمْ أَهْلُ التُّقَی وَ مِنْهُمْ أَهْلُ التَّقْوَی وَ مِنْهُمْ أَهْلُ التَّسْلِیمِ فَازُوا بِهَذِهِ الْأَشْیَاءِ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ وَ فَضَلُوا النَّاسَ بِمَا فَضَلُوا وَ جَرَتْ لِلنَّاسِ بَعْدَهُمْ فِی الْمَوَاثِیقِ حَالُهُمْ أَسْمَاؤُهُمْ.

امام باقر (علیه السلام)- سعد از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که از آن جناب پرسیدند: «تفسیر آیه: محمّد رَسُولُ اللهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «این مثلی است که در شیعیان ما جاری می‌گردد همان‌گونه که برای آن‌ها در اصلاب جریان پیدا می‌کند و بعد در ارحام کشت می‌شود و بعد از مدّت معینی آن‌ها را از ارحام خارج می‌سازد و پیمان از آن‌ها می‌گیرد. گروهی از آن‌ها از متّقین هستند و جماعتی از شهداء به حساب می‌آیند و گروهی دل‌های آن‌ها مورد امتحان قرار می‌گیرند، دسته‌ای از آن‌ها از علماء هستند و جماعتی از بزرگان به شمار می‌روند و پاره‌ای از آنان از شجاعان به شمار می‌آیند. بعضی پرهیزگار هستند و دسته‌ای اهل تقوی و فضیلت می‌باشند، گروهی اهل تسلیم و رضا به شمار می‌روند، آن‌ها با این فضیلت‌ها و بزرگواری‌ها رستگار شدند و به رحمت خداوند رسیدند و بر مردم فضیلت پیدا کردند و از خود در میان مردم نام نیک نهادند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۶
بحارالأنوار، ج۶۹، ص۱۷۰/ فرات الکوفی، ص۴۲۳؛ «الناس» محذوف

نشانه‌ی آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است

۶ -۱
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ قَالَ هُوَ السَّهَرُ فِی الصَّلَاهًِْ.

امام صادق (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ پرسید، فرمود: «منظور شب زندهداری در نماز است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۶
من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۷۳/ وسایل الشیعهًْ، ج۸، ص۱۵۲/ روضهًْ الواعظین، ج۲، ص۳۲۱/ مفتاح الفلاح، ص۲۹۱/ بحارالأنوار، ج۸۴، ص۱۶۱/ نورالثقلین/ البرهان
۶ -۲
(فتح/ ۲۹)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ هُوَ مَا یَظْهَرُ فِی وُجُوهِهِمْ مِنِ السَّهَرِ بِاللَّیْلِ عَنِ ابْنِ عباس (رحمة الله علیه) أَثَرُ صَلَاتِهِمْ یَظْهَرُ فِی وُجُوهِهِمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ؛ چیزی است که در صورتشان از اثر شب زنده‌داری آشکار می‌شود. از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت شده: «آثار نماز در صورتشان ظاهر می‌گردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۶
فقه القرآن، ج۱، ص۱۳۰
۶ -۳
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- هُوَ السَّهَرُ فِی اللَّیْلِ.

امام صادق (علیه السلام)- منظور شب زندهداری در شب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۸
البرهان
۶ -۴
(فتح/ ۲۹)

الرّضا (علیه السلام)- عَلَیْکُمْ بِصَلَاهًِْ اللَّیْلِ فَمَا مِنْ عَبْدٍ یَقُومُ آخِرَ اللَّیْلِ فَیُصَلِّی ثَمَانَ رَکَعَاتٍ وَ رَکْعَتَیِ الشَّفْعِ وَ رَکْعَهًَْ الْوَتْرِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِی قُنُوتِهِ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ إِلَّا أُجِیرَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ عَذَابِ النَّارِ وَ مُدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی مَعِیشَتِهِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ الْبُیُوتَ الَّتِی یُصَلَّی فِیهَا بِاللَّیْلِ یَزْهَرُ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ.

امام رضا (علیه السلام)- بر شما باد به خواندن نماز شب، هیچ بنده‌ای نیست که در پایان شب، برخیزد، و هشت رکعت، و دو رکعت، شفع، و یک رکعت وتر را بخواند و در قنوت خود هفتاد بار «استغفر اللَّه» بگوید مگر اینکه از عذاب قبر و از آتش دوزخ بر کنار می‌ماند، و عمرش طولانی می‌شود، و در زندگی وی توسعه پیدا می‌شود. سپس فرمود: «خانه‌هایی که در آن‌ها نماز شب خوانده می‌شود نورش به اهل آسمان می‌درخشد چنانکه نور ستارگان به اهل زمین می‌درخشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۸
بحارالأنوار، ج۸۴، ص۱۶۱
۶ -۵
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- لَیْسَ مِنْ شِیعَتِنَا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلَاهًَْ اللَّیْلِ.

امام صادق (علیه السلام)- کسی که نماز شب نگزارد از شیعیان ما نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۸
بحارالأنوار، ج۸۴، ص۱۶۱
۶ -۶
(فتح/ ۲۹)

الصّادق (علیه السلام)- زَیْدٌ الزَّرَّادُ فِی أَصْلِهِ، قَال: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) نَخْشَی أَنْ لَا نَکُونَ مُؤْمِنِینَ قَالَ وَ لِمَ ذَاکَ إِلَی أَنْ قَالَ (علیه السلام) بَلْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ فِی الْأَرْضِ فِی أَطْرَافِهَا مُؤْمِنِینَ مَا قَدْرُ الدُّنْیَا کُلِّهَا عِنْدَهُمْ یَعْدِلُ جَنَاحَ بَعُوضَهًٍْ إِلَی أَنْ ذَکَرَ مِنْ صِفَاتِهِمُ الصُّفْرَ الْوُجُوهِ مِنَ السَّهَرِ فَذَلِکَ سِیمَاهُمْ مَثَلًا ضَرَبَهُ اللَّهُ فِی الْإِنْجِیلِ لَهُمْ وَ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْفُرْقَانِ وَ الزَّبُورِ وَ الصُّحُفِ الْأُولَی وَصَفَهُمْ فَقَالَ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ عَنَی بِذَلِکَ صُفْرَهًَْ وُجُوهِهِمْ مِنْ سَهَرِ اللَّیْلِ إِلَی أَنْ قَالَ إِذَا جَنَّهُمُ اللَّیْلُ اتَّخَذُوا أَرْضَ اللَّهِ فِرَاشاً وَ التُّرَابَ وِسَاداً وَ اسْتَقْبَلُوا بِجِبَاهِهِمُ الْأَرْضَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَی رَبِّهِمْ فِی فَکَاکِ رِقَابِهِمْ مِنَ النَّارِ.

امام صادق (علیه السلام)- زید زرّاد گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم:: «می‌ترسم که ما مؤمن نباشیم.» فرمود: «برای چه؟» گفتم: «چون میان ما کسی وجود ندارد که برادرش نزد او از پولش عزیزتر باشد، از این رو، درمییابم که پول نزد ما عزیزتر است از برادر همکیش، که هر دو دوست پیرو امیر مومنان هستیم.» آن حضرت فرمود: «نه، هرگز، شما مؤمن هستید، ولی ایمانتان کامل نیست؛ تا زمانی که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما خروج کند، آنگاه خدا شما را صاحب یک آرمان میکند و همه مؤمن کامل خواهید شد. اگر در روی زمین مؤمنین کامل نباشند، در آن صورت خدا ما را به سوی خود بالا میبرد؛ شما، هم زمین را منکر هستید، هم آسمان را. آری، سوگند به آن که جانم به دست اوست، در اطراف زمین مؤمنانی وجود دارند که با وجود آن‌ها همه دنیا ارزش بال پشه‌ای را ندارد؛ و اگر دنیا با همه آنچه در آن است و بر آن است، طلای سرخ باشد و گردنبند یکی از آن‌ها باشد، و از گردنش بیفتد، او توجّه نمیکند که چه بر گردن داشته، و چه چیزی از گردنش افتاده، از بس که نزد او خوار است. آنانند که زندگیشان نهان است، آواره اینجا و آنجای زمینند، شکمشان از روزه به پشت چسبیده، لبهاشان از ذکر تسبیح پلاسیده، دیده‌هاشان از گریه ژولیده، رنگ رویشان از بی‌خوابی پریده. این است چهره و ظاهر آنان که خدا را در انجیل برایشان نمونه آورده، و در تورات و فرقان و صحف پیشین آن‌ها را وصف کرده، که فرموده: سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیل و مقصودش زردی رخهایشان بوده از بی خوابی شبانه. آنان برادران خوب هستند در دشواری و آسانی؛ بر خود پیش میدارند دیگران را در دشواری که خدا آن‌ها را وصف کرده و فرموده: و آن‌ها را بر خود مقدّم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارانند. (حشر/۹) و پیروز شدند و به خدا رستگار شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۸
مستدرک الوسایل، ج۶، ص۳۳۴/ بحارالأنوار، ج۶۴، ص۳۵۰
بیشتر