آیه إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبيناً [1]
ما براى تو پيروزى آشكارى فراهم ساختيم!
الصّادقین (علیها السلام)- لَمَّا نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ یَعْنِی فِی حُرُوبِهِ قَالَتْ قُرَیْشٌ فَعَلَی مَا نَتَّبِعُهُ وَ هُوَ لَا یَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِهِ وَ لَا بِنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِینا.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- وقتی این آیه بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد: بگو: «من پیامبر نوظهوری نیستم و نمی‌دانم با من و شما چه خواهد شد». (احقاف/۹) یعنی در جنگ‌ها قریش گفتند: «چگونه از این پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیروی کنیم با اینکه نمی‌داند با او و با ما چه خواهند کرد». خداوند این آیه را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رُوِیَ عَنْ مُجَمِّعِ‌بْنِ‌حَارِثَهًَْ الْأَنْصَارِیِّ وَ کَانَ أَحَدَ الْقُرَّاءِ قَالَ: شَهِدْنَا الْحُدَیْبِیَهًَْ مَعَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا انْصَرَفْنَا عَنْهَا إِذَا النَّاسُ یَهِزُونَ الْأَبَاعِرَ، فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ لِبَعْضٍ: مَا بَالُ النَّاسِ قَالُوا: أُوحِیَ إِلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله)؟ فَخَرَجْنَا نُوجِفُ فَوَجَدْنَا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) وَاقِفاً عَلَی رَاحِلَتِهِ عِنْدَ کُرَاعِ الْغَمِیمِ فَلَمَّا اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَیْهِ قَرَأَ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً السُّورَهًَْ. فَقَالَ عُمَرُ: أَ فَتْحٌ هُوَ یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: نَعَمْ. فَقَالَ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، إِنَّهُ لَفَتْحٌ فَقَسَّمْتُ خَیْبَرَ عَلَی أَهْلِ الْحُدَیْبِیَّهًِْ لَمْ یَدْخُلْ فِیهَا أَحَدٌ إِلَّا مَنْ شَهِدَهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از مجمّع‌بن‌حارثه انصاری که یکی از قرّاء است روایت شده است که در حدیبیّه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) همراه بودیم وقتی از آنجا بازگشتیم مردم به نشانه‌ی شادمانی سرگرم حرکت‌دادن شتران بودند که بعضی از آن‌ها گفتند: «چه شده است»؟ گفتند: «به پیامبر (صلی الله علیه و آله) وحی شده است». به سرعت حرکت نمودیم امّا پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مشاهده نمودیم که در کنار وسایلش در کراع الغمیم ایستاده بود که اصحاب نزد آن حضرت اجتماع نمودند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوره‌ی فتح را قرائت می‌نمود: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً. عمر گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیا فتح محقّق می‌شود»؟ فرمود: «بله! قسم به آنکه جانم در دست اوست این فتح صورت می‌گیرد». آنگاه خیبر را میان اهل حدیبیّه تقسیم فرمود و و احدی را وارد خیبر نساخت مگر آنکه در حدیبیّه حضور یافته بود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- نَزَلَتْ عَلَیَّ الْبَارِحَهًَْ سُورَهًٌْ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ إِلَی قَوْلِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- صبحگاهان سوره‌ای بر من نازل شد که برایم از دنیا و آنچه در آن است محبوب‌تر می‌باشد و آن؛ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ می‌باشد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَتَادَهًُْ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: لَمَّا رَجَعْنَا مِنْ غَزَاهًِْ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ قَدْ حِیلَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ نُسُکِنَا فَنَحْنُ بَیْنَ الْحُزْنِ وَ الْکَأْبَهًِْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ نَزَلَتْ عَلَیَّ آیَهًٌْ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- قتاده از انس نقل می‌کند: هنگامی‌که از جنگ حدیبیّه بازگشتیم درحالی‌که بین ما و اعمالمان فاصله افتاده بود و ما از این جهت ناراحت و غمگین بودیم، خداوند آیه: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً را نازل نمود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیه‌ای بر من نازل شده که برایم از دنیا و آنچه در آن است محبوب‌تر می‌باشد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَبْدُاللهِ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ قَالَ: أَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْحُدَیْبِیَهًِْ فَجَعَلَتْ نَاقَتُهُ تُثْقِلُ فَتُقَدِّمُنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً فَأَدْرَکْنَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ بِهِ مِنَ السُّرُورِ مَا شَاءَ اللَّهُ، فَأَخْبَرَ أَنَّهَا نَزَلَتْ عَلَیْهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عبدالله‌بن‌مسعود گوید: هنگام بازگشت از حدیبیّه شتر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به سختی حرکت می‌کرد به‌گونه‌ای که از دیگران عقب ماند و ما جلوتر حرکت می‌نمودیم و سوره‌ی فتح؛ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده بود، و ما به محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدیم درحالی‌که آن حضرت را بسیار مسرور یافتیم و آن حضرت ما را از نزول این سوره مطّلع فرمود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی جَوَامِعَ الْجَامِعِ: وَ قِیلَ: هُوَ فَتْحُ الْحُدَیْبِیَهًِْ؛ فَرُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا رَجَعَ مِنَ الْحُدَیْبِیَهًِْ قَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: مَا هَذَا الْفَتْحُ، لَقَدْ صُدِدْنَا عَنِ الْبَیْتِ وَ صُدَّ هَدْیُنَا؟ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): بِئْسَ الْکَلَامُ هَذَا، بَلْ هُوَ أَعْظَمُ الْفُتُوحِ؛ قَدْ رَضِیَ الْمُشْرِکُونَ أَنْ یَدْفَعُوکَمْ عَنْ بِلَادِهِمْ بِالرَّاحِ وَ یَسْأَلُوکُمُ الْقَضِیَّهًَْ وَ رَغِبُوا إِلَیْکُمْ فِی الْأَمَانِ وَ قَدْ رَأَوْا مِنْکُمْ مَا کَرِهُوا. وَ عَنِ الزُّهْرِیِّ: لَمْ یَکُنْ فَتْحٌ أَعْظَمَ مِنْ صُلْحِ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْمُشْرِکِینَ اخْتَلَطُوا بِالْمُسْلِمِینَ فَسَمِعُوا کَلَامَهُمْ فَتَمَکَّنَ الْإِسْلَامُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ أَسْلَمَ فِی ثَلَاثِ سِنِینَ خَلْقٌ کَثِیرٌ کَثُرَ بِهِمْ سَوَادُ الْإِسْلَامِ، وَ الْحُدَیْبِیَهًُْ بِئْرٌ نَفِدَ مَاؤُهَا حَتَّی لَمْ یَبْقَ فِیهَا قَطْرَهًٌْ فَأَتَاهَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَجَلَسَ عَلَی شَفِیرِهَا ثُمَّ دَعَا بِإِنَاءٍ مِنْ مَاءٍ فَتَوَضَّی ثُمَّ تَمَضْمَضَ وَ مَجَّهَ فِیهَا فَفَارَتْ بِالْمَاءِ حَتَّی أَصْدَرَتْ جَمِیعَ مَنْ مَعَهُ وَ رِکَابَهُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در جوامع الجامع آمده است که مراد از آن فتح حدیبیّه می‌باشد و روایت شده که چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از حدیبیّه بازگشت مردی از اصحاب گفت: «این چه فتحی بود که ما را از خانه‌هایمان و از قربانی‌کردن نیز باز داشت»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بد سخنی را بر زبان جاری نمودی. بلکه این بالاترین فتح ما بود؛ مشرکان راضی شدند که شما با آسایش و امنیّت از شهرشان باز گردید و از شما در مورد اسلام می‌پرسیدند و میل به امان‌دادن به شما پیدا نمودند و از شما اموری را مشاهده کردند که برایشان قابل تحمّل نبود». از زهری نقل شده که فتحی عظیم‌تر از صلح حدیبیّه واقع نشد چون مشرکان با مسلمانان در کنار یکدیگر قرار گرفته و سخنان آن‌ها را می‌شنیدند و اسلام در دل‌های آن‌ها قرار گرفت و در سه سال تعداد کثیری از ایشان مسلمان شده و به جمعیّت مسلمین افزوده شد. و حدیبیّه چاهی بود که آبش خشک شده و حتّی قطره‌ای آب در آن یافت نمی‌شد؛ پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بالای چاه حاضر شده و بر لب آن نشسته و ظرف آب درخواست کرد و وضو گرفته و مضمضه نمود و آب دهان مبارک خویش را در چاه ریخت و آب از آن فوران زد به گونه‌ای که همه‌ی همراهان به مرکبشان از آن نوشیدند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): لِأَیِّ عِلَّهًٍْ یُکَبِّرُ الْمُصَلِّی بَعْدَ التَّسْلِیمِ ثَلَاثاً یَرْفَعُ بِهَا یَدَیْهِ؟ فَقَالَ: لِأَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا فَتَحَ مَکَّهًَْ صَلَّی بِأَصْحَابِهِ الظُّهْرَ عِنْدَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ فَلَمَّا سَلَّمَ رَفَعَ یَدَیْهِ وَ کَبَّرَ ثَلَاثاً وَ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ: لَا تَدَعُوا هَذَا التَّکْبِیرَ وَ هَذَا القَوْلَ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاهًٍْ مَکْتُوبَهًٍْ فَإِنَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ بَعْدَ التَّسْلِیمِ وَ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ کَانَ قَدْ أَدَّی مَا یَجِبُ عَلَیْهِ مِنْ شُکْرِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی تَقْوِیَهًِْ الْإِسْلَامِ وَ جُنْدِه.
امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «برای چه نمازگزار بعد از سلام سه مرتبه تکبیر گفته و دست‌هایش را بلند می‌کند»؟ حضرت فرمود: «زیرا نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) وقتی مکّه را فتح نمود، با اصحابش نزدیک حجرالاسود نماز ظهر را خواند و وقتی سلام داد دو دست را بلند کرده و سه مرتبه تکبیر گفت، بعد از آن فرمود: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَ لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ. سپس به اصحابشان رو کرد و فرمود: «این تکبیر را ترک نکنید و این دعا را دنبال هر نماز واجبی بخوانید زیرا کسی که بعد از سلام چنین کند و این دعا را بخواند در مقابل اینکه حق عزّوجلّ اسلام و سربازان مسلمین را تقویت کرده شکرش را که واجب است اداء نموده است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إعلام الوری: فِی سَنَهًِْ خَمْسٍ کَانَتْ غَزْوَهًُْ الْحُدَیْبِیَهًِْ فِی ذِی الْقَعْدَهًِْ وَ خَرَجَ فِی نَاسٍ کَثِیرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ یُرِیدُ الْعُمْرَهًَْ وَ سَاقَ مَعَهُ سَبْعِینَ بَدَنَهًًْ وَ بَلَغَ ذَلِکَ الْمُشْرِکِینَ مِنْ قُرَیْشٍ فَبَعَثُوا خَیْلًا لِیَصُدُّوهُ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ کَانَ ص یَرَی أَنَّهُمْ لَا یُقَاتِلُونَهُمْ لِأَنَّهُ خَرَجَ فِی الشَّهْرِ الْحَرَامِ وَ کَانَ مِنْ أَمْرِ سُهَیْلِ‌بْنِ‌عَمْرٍو وَ أَبِی‌جَنْدَلٍ ابْنِهِ وَ مَا فَعَلَهُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا شَکَّ بِهِ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ مَا شَکَّ إِلَّا یَوْمَئِذٍ فِی الدِّینِ وَ أَتَی بُدَیْلُ‌بْنُ‌وَرْقَاءَ إِلَی قُرَیْشٍ فَقَالَ لَهُمْ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ خَفِّضُوا عَلَیْکُمْ وَ إِنَّهُ لَمْ یَأْتِ یُرِیدُ قِتَالَکُمْ وَ إِنَّمَا یُرِیدُ زِیَارَهًَْ هَذَا الْبَیْتِ فَقَالُوا وَ اللَّهِ لَا نَسْمَعُ مِنْکَ وَ لَا تُحَدِّثُ الْعَرَبُ أَنَّهُ دَخَلَهَا عَنْوَهًًْ وَ لَا نَقْبَلُ مِنْهُ إِلَّا أَنْ یَرْجِعَ عَنَّا ثُمَّ بَعَثُوا إِلَیْهِ بِکُرْزِ‌بْنِ‌حَفْصٍ وَ خَالِدِ‌بْنِ‌الْوَلِیدِ وَ صَدُّوا الْهَدْیَ وَ بَعَثَ ص عُثْمَانَ‌بْنَ‌عَفَّانَ إِلَی أَهْلِ مَکَّهًَْ یَسْتَأْذِنُهُمْ فِی أَنْ یَدْخُلَ مَکَّهًَْ مُعْتَمِراً فَأَبَوْا أَنْ یَتْرُکُوهُ وَ احْتُبِسَ عُثْمَانُ فَظَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُمْ قَتَلُوهُ فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ أَ تُبَایِعُونِّی عَلَی الْمَوْتِ فَبَایَعُوهُ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ عَلَی أَنْ لَا یَفِرُّوا عَنْهُ أَبَداً ثُمَّ إِنَّهُمْ بَعَثُوا سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَقَالَ یَا أَبَا الْقَاسِمِ إِنَّ مَکَّهًَْ حَرَمُنَا وَ عِزُّنَا وَ قَدْ تَسَامَعَتِ الْعَرَبُ بِکَ أَنَّکَ قَدْ غَزَوْتَنَا وَ مَتَی مَا تَدْخُلُ عَلَیْنَا مَکَّهًَْ عَنْوَهًًْ تَطْمَعُ فِینَا فَنُتَخَطَّفُ وَ إِنَّا نَذْکُرُکَ الرَّحِمَ فَإِنَّ مَکَّهًَْ بَیْضَتُکَ الَّتِی تَفَلَّقَتْ عَنْ رَأْسِکَ قَالَ فَمَا تُرِیدُ قَالَ أُرِیدُ أَنْ أَکْتُبَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ هُدْنَهًًْ عَلَی أَنْ أُخَلِّیَهَا لَکَ فِی قَابِلٍ فَتَدْخُلَهَا وَ لَا تَدْخُلَهَا بِخَوْفٍ وَ لَا فَزَعٍ وَ لَا سِلَاحٍ إِلَّا سِلَاحِ الرَّاکِبِ السَّیْفُ فِی الْقِرَابِ وَ الْقَوْسُ فَدَعَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) فَأَخَذَ أَدِیماً أَحْمَرَ فَوَضَعَهُ عَلَی فَخِذِهِ ثُمَّ کَتَبَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو هَذَا کِتَابٌ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) فَافْتَتِحْهُ بِمَا نَعْرِفُهُ اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ فَقَالَ اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ وَ امْحُ مَا کَتَبْتَ فَقَالَ لَوْ لَا طَاعَتُکَ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَمَا مَحَوْتُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اکْتُبْ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ رسول الله (صلی الله علیه و آله) سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَقَالَ سُهَیْلٌ لَوْ أَجَبْتُکَ فِی الْکِتَابِ إِلَی هَذَا لَأَقْرَرْتُ لَکَ بِالنُّبُوَّهًِْ فَامْحُ هَذَا الِاسْمَ وَ اکْتُبْ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَبْدِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّهُ وَ اللَّهِ لَرسول الله (صلی الله علیه و آله) عَلَی رَغْمِ أَنْفِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) امْحُهَا یا علی (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنَّ یَدِی لَا تَنْطَلِقُ لِمَحْوِ اسْمِکَ مِنَ النُّبُوَّهًِْ قَالَ فَضَعْ یَدِی عَلَیْهَا فَمَحَاهَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) بِیَدِهِ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) سَتُدْعَی إِلَی مِثْلِهَا فَتُجِیِبُ وَ أَنْتَ عَلَی مَضَضٍ ثُمَّ کَتَبَ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عَبْدِ الْمُطَّلِبِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو وَ مَنْ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ عَلَی أَنَّ الْحَرْبَ مَکْفُوفَهًٌْ فَلَا إِغْلَالَ وَ لَا إِسْلَالَ وَ لَا قِتَالَ وَ عَلَی أَنْ لَا یُسْتَکْرَهَ أَحَدٌ عَلَی دِینِهِ وَ عَلَی أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ بِمَکَّهًَْ عَلَانِیَهًًْ وَ عَلَی أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَنْحَرُ الْهَدْیَ مَکَانَهُ وَ عَلَی أَنْ یُخَلِّیَهَا لَهُ فِی قَابِلٍ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ فَیَدْخُلَهَا بِسِلَاحِ الرَّاکِبِ وَ یَخْرُجَ قُرَیْشٌ کُلُّهَا مِنْ مَکَّهًَْ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ مِنْ قُرَیْشٍ یُخَلِّفُونَهُ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِ وَ مَنْ لَحِقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابَهُ مِنْ قُرَیْشٍ فَإِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَرُدُّهُ إِلَیْهِمْ وَ مَنْ رَجَعَ مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِلَی قُرَیْشٍ بِمَکَّهًَْ فَإِنَّ قُرَیْشاً لَا تَرُدُّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِذَا سَمِعَ کَلَامِی ثُمَّ جَاءَکُمْ فَلَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ وَ إِنَّ قُرَیْشاً لَا یُعِینُ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِ أَحَداً بِنَفْسٍ وَ لَا سِلَاحٍ إِلَی آخِرِهِ فَجَاءَ أَبُو جَنْدَلٍ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی جَلَسَ إِلَی جَنْبِهِ فَقَالَ أَبُوهُ سُهَیْلٌ رُدَّهُ عَلَیَّ فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ لَا نَرُدُّهُ فَقَامَ (صلی الله علیه و آله) وَ أَخَذَ بِیَدِهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ إِنَّ أَبَا جَنْدَلٍ لَصَادِقٌ فَاجْعَلْ لَهُ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی النَّاسِ وَ قَالَ إِنَّهُ لَیْسَ عَلَیْهِ بَأْسٌ إِنَّمَا یَرْجِعُ إِلَی أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُتِمَّ لِقُرَیْشٍ شَرْطَهَا وَ رَجَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِی الطَّرِیقِ سُورَهًَْ الْفَتْحِ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ار کتاب اعلام الوری آمده است: در ذی‌القعده سال ششم حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با گروه زیادی از اصحاب خود برای عمره به‌طرف مکّه حرکت کردند، و هفتاد عدد شتر نیز برای قربانی با خود می‌بردند، خبر عزیمت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به مشرکین مکّه رسید و آن‌ها هم تصمیم گرفتند با آن حضرت مقابله کنند، و لذا سواران خود را فرستادند تا راه آن جناب را بگیرند. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم داشت در این سفر با مشرکین جنگ نکند و به خاطر همین در ماه حرام به‌طرف مکّه خارج شد، سهیل‌بن‌عمرو با پسرش ابوجندل دراین‌هنگام درباره‌ی رسالت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در تردید افتادند، و در مذهب خود که مشرک و بت‌پرست بودند، شک کردند. بریدبن‌ورقاء نزد گروهی از قریش رفت و گفت: «ای جماعت آرام بگیرید و ساکت باشید، محمّد (صلی الله علیه و آله) برای جنگیدن به مکّه نمی‌آید، وی در نظر گرفته خانه خدا را زیارت کند». مشرکین گفتند: «ما این حرف را از شما قبول نمی‌کنیم!، فردا اعراب خواهند گفت: «محمّد (صلی الله علیه و آله) به زور و قدرت داخل مکّه شده است»، و ما می‌خواهیم که محمّد (صلی الله علیه و آله) برگردد و به مکّه داخل نشود». پس از این مشرکین بکربن‌حفص و خالدبن‌ولید را فرستادند و آن‌ها راه شترانی را که برای «هدی» در پیشاپیش حرکت می‌کردند بستند، عثمان‌بن‌عفان از اهل مکّه اذن گرفت تا برای انجام عمره به مکّه وارد شود، وی پس از اینکه به مکّه داخل شد، مشرکین او را حبس کردند و از بازگشت وی جلوگیری نمودند، پیغمبر گمان کرد که مشرکین وی را کشته‌اند. دراین‌هنگام به اصحاب خود فرمود: «آیا حاضرید به مرگ با من بیعت کنید»؟ اصحاب اطاعت کردند و در زیر درختی اجتماع کردند و با آن جناب بیعت کردند که از میدان جنگ فرار نکنند، پس از این جریان مشرکین سهیل‌بن‌عمرو را خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرستادند و گفتند: «یا ابا القاسم! مکّه موجب عزّت و شرافت و محلّ امن و آسایش بوده است، اینک ملّت عرب اطّلاع دارد که شما با ما درحال جنگ هستی. اکنون اگر شما وارد مکّه شوید گمان خواهند کرد که ما عاجز شده‌ایم، ناگهان بر سر ما خواهند ریخت و ما را از بین خواهند برد، و ما به خاطر خویشاوندی که با شما داریم، آرزومندیم شما از تصمیم خود منصرف شوید، زیرا که مکّه محل نش و نمای شما بوده؛ و مانند این است که از بدن شما جدا شده باشد، حضرت به سهیل‌بن‌عمرو فرمود: «اینک مقصود شما از آمدن چیست؟ و مطلب از چه قرار است»؟ سهیل گفت: «من تصمیم دارم بین خود و شما قرار دادی بنویسم، تا شما در سال آینده بدون خوف و هراس و لشکرکشی به مکّه بیایید، و اکنون از واردشدن در مکّه منصرف شوید، پیغمبر علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را پیش خود خواست و پوستی که برای نوشتن نامه تهیّه دیده بودند به او مرحمت کردند، و فرمود: بنویسید «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ». سهیل گفت: «ما این کلمه را نمی‌فهمیم جمله‌ای را بنویسید که در نزد ما معروف باشد، امر کنید بنویسند: باسمک اللهمّ» پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «همان‌طوری‌که وی می‌گوید بنویس»، علی (علیه السلام) عرض کرد: «اگر نه این بود که اطاعت شما را بنمایم من آنچه را که نوشته‌ام پاک نمی‌کردم». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بنویسید: این معاهده‌ای است که محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با سهیل‌بن‌عمرو انجام می‌دهد»، سهیل گفت: «اگر من این موضوع را که رسالت شماست قبول داشتم، دیگر احتیاجی به نوشتن این نامه و قرارداد نبود، امر کنید بنویسند: محمّدبن‌عبداللَّه». امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفت: «به خداوند قسم! وی رسول پروردگار است اگرچه دماغ شما به خاک مالیده گردد». دراین‌هنگام حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «موضوع رسالت را از نامه پاک کن». عرض کرد: «دست من یاری نمی‌کند این عمل را انجام دهم و کلمه‌ی نبوّت را پاک کنم»، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «دست مرا روی آن جمله بگذارید»، در این وقت حضرت با دست خود محلّ نزاع را پاک نمود. پس از این جریان فرمود: «یا علی (علیه السلام)! در آینده‌ی نزدیکی شما هم مانند من گرفتار این‌گونه مطالب خواهی شد، و از روی ناراحتی و ناچاری به پیشنهاد آنان تن می‌دهی، بعد از این عهدنامه را نوشتند و متن آن به قرار ذیل بود: «محمّدبن‌عبد اللَّه‌بن‌عبدالمطلّب از طرف مسلمین، و سهیل‌بن‌عمرو از طرف اهل مکّه معاهده بستند که با یکدیگر به موارد ذیل عمل کنند: «اوّل؛ از جنگیدن با همدیگر خودداری کنند و یکدیگر را فریب ندهند. دوّم؛ موضوع عقیده به دین و مذهب آزاد باشد و هرکس به هر مذهبی که میل دارد عمل کند. سوّم؛ مسلمانان مکّه در اظهار مذهب خود آزاد باشند و فرائض مذهبی خود را آزادانه انجام دهند. چهارم؛ محمّد (صلی الله علیه و آله) مجاز است که در سال آینده مدّت سه روز به مکّه بیاید و همه‌ی قریش از آنجا خارج شوند جز یک‌نفر که با محمّد (صلی الله علیه و آله) و اصحاب او در مکّه خواهند ماند. پنجم؛ هرکس از قریش به محمّد (صلی الله علیه و آله) و اصحاب او ملحق شد باید او را به قریش برگردانند. ششم؛ و هرکس از اصحاب محمّد (صلی الله علیه و آله) به طرف قریش رفت آنان حق دارند وی را بر نگردانند». حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که پس از شنیدن کلمات من به طرف شما بیاید من به وی احتیاجی ندارم. هفتم؛ قریش حق ندارند به دشمنان محمّد (صلی الله علیه و آله) کمک کنند و به آنان اسلحه و نفرات بدهند». پس از این جریان ابوجندل پسر سهیل‌بن‌عمرو آمد و در خدمت حضرت رسول نشست، پدرش گفت: «او را به من برگردانید». مسلمانان گفتند: «ما او را بر نمی‌گردانیم»، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دست او را گرفت و فرمود: «خداوندا اگر ابوجندل در گفتار خود صادق است وی را نجات بده بعد روی خود را به طرف مسلمان‌ها کرد و گفت: بر ابوجندل باکی نیست وی نزد پدر و مادرش می‌رود، من تصمیم دارم به این قرارداد عمل کنم». پس از عهدو پیمان به طرف مدینه مراجعت کردند، و در بین راه سوره‌ی إِنَّا فَتَحْنا نازل شد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ ... ثُمَّ یَقُومُ الْمَهْدِیُّ سَمِیُّ جَدِّی رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَیْهِ قَمِیصُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مُضَرَّجاً بِدَمِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ شُجَّ جَبِینُهُ وَ کُسِرَتْ رَبَاعِیَتُهُ وَ الْمَلَائِکَهًُْ تَحُفُّهُ حَتَّی یَقِفُ بَیْنَ یَدَیْ جَدِّهِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَیَقُولُ یَا جَدَّاهْ وَصَفْتَنِی وَ دَلَلْتَ عَلَیَّ وَ نَسَبْتَنِی وَ سَمَّیْتَنِی وَ کَنَیْتَنِی فَجَحَدَتْنِی الْأُمَّهًُْ وَ تَمَرَّدَتْ وَ قَالَتْ مَا وُلِدَ وَ لَا کَانَ وَ أَیْنَ هُوَ وَ مَتَی کَانَ وَ أَیْنَ یَکُونُ وَ قَدْ مَاتَ وَ لَمْ یُعْقِبْ وَ لَوْ کَانَ صَحِیحاً مَا أَخَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی هَذَا الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَصَبَرْتُ مُحْتَسِباً وَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ لِی فِیهَا بِإِذْنِهِ یَا جَدَّاهْ فَیَقُولُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ وَ یَقُولُ جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ وَ حَقَّ قَوْلُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ یَقْرَأُ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزا.
امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: «از مولایم امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم!. (قصص/۵) پرسیدم». امام (علیه السلام) فرمود: «بعد از وی فرزندش محمّدبن‌علی (علیه السلام) از معتصم و بعد از وی فرزندش علی‌بن‌محمّد (علیه السلام) از متوکّل و بعد از وی فرزندش حسن‌بن‌علی (علیه السلام) از ظلم معتز شکایت می‌کنند. آنگاه مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همنام جدّم رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، درحالی‌که پیراهن آن حضرت را که آغشته به خون پیشانی و دندان پاکش می‌باشد، پوشیده و فرشتگان اطراف او را گرفته‌اند، می‌آید و جلوی پیغمبر می‌ایستد و می‌گوید: «ای جدّ بزرگوار! شما مرا به اوصافی معرّفی فرمودی که مردم مرا از روی آن اوصاف بشناسند و نام و نسب و کنیه‌ام را ذکر فرمودی. با این حال امّت منکر وجود من شدند و متمرّد گشتند و گفتند: «مهدی متولّد نشده و اصلاً نبوده. اگر هست کجاست و کی می‌آید؟ پدرش مرده و اولاد نداشته است و اگر او موجود و سالم می‌بود، خدا آمدن او را تا این موقع به تأخیر نمی‌انداخت». من هم تاکنون صبر کردم و اینک به فرمان الهی ظاهر گشته‌ام». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که به وعده‌ی خویش درباره‌ی ما وفا کرد و زمین (بهشت) را میراث ما قرار داد که هرجا را بخواهیم منزلگاه خود قرار دهیم چه نیکوست پاداش عمل کنندگان»! (زمر/۷۴) و هم می‌فرماید: جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ و آیه: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!. (توبه/۳۳) امروز مصداق پیدا کرد، و تأویل شد. سپس این آیه را می‌خواند: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً».