السّجّاد (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ بْنِ‌بِنْتِ إِلْیَاسَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُول إِنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاهًُْ أُغْمِیَ عَلَیْهِ ثُمَ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ قَرَأَ: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ وَ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ وَ قَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ ثُمَّ قُبِضَ مِنْ سَاعَتِهِ وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً.
امام سجّاد (علیه السلام)- از امام رضا (علیه السلام) روایت شده است: هنگامی‌که وفات امام سجّاد (علیه السلام) فرا رسید، بیهوش شد، و سپس دیده باز کرد و سوره: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ و إِنَّا فَتَحْنا را قرائت کرد و فرمود: «آن‌ها می‌گویند: حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که به وعده‌ی خویش درباره‌ی ما وفا کرد و زمین [بهشت] را میراث ما قرار داد که هرجا را بخواهیم منزلگاه خود قرار دهیم چه نیکوست پاداش عمل کنندگان. (زمر/۷۴) و همان ساعت قبض روح شد و چیز دیگری نفرمود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَهَا فَکَأَنَّمَا شَهِدَ مَعَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله).
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را قرائت نماید مانند این است که در فتح مکّه همراه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بوده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ کَمَنْ بَایَعَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ وَ أَوْفَی بِبَیْعَتِهِ وَ کَمَنْ شَهِدَ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ فَتْحِ مَکَّهًَْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس سوره‌ی فتح را بخواند، خداوند به او ثوابی معادل ثواب کسانی که در زیر درخت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیعت کردند و به بیعتشان وفادار ماندند یا کسانی که در روز فتح مکّه، همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حضور داشتند، داده خواهد شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَهَا یَعْنِی سُورَهًَْ الْفَتْحِ فَکَأَنَّمَا شَهِدَ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَتْحَ مَکَّهًَْ وَ فِی رِوَایَهًٍْ أُخْرَی فَکَأَنَّمَا کَانَ مَعَ مَنْ بَایَعَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) تَحْتَ الشَّجَرَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را قرائت نماید گویا در فتح مکّه همراه حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) بوده است. و در روایتی آمده است که مانند این است همراه با کسانی بوده است که در زیر درخت در حدیبیّه همراه با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیعت نمودند.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ سُورَهًِْ إِنَّا فَتَحْنَا نَادَی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی یُسْمِعَ الْخَلَائِقَ أَنْتَ مِنْ عِبَادِیَ الْمُخْلَصِینَ أَلْحِقُوهُ بِالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِی فَأَسْکِنُوهُ جَنَّاتِ النَّعِیمِ وَ اسْقُوهُ الرَّحِیقَ الْمَخْتُومَ بِمِزَاجِ الْکَافُور.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس خواندن سوره: إِنَّا فَتَحْنا را به عادت خود تبدیل کند، منادی‌ای در روز قیامت، این ندا را طوری سر خواهد داد که همه‌ی موجودات آن را خواهند شنید: «تو از بندگان مخلص خداوند هستی. او را به سایر بندگان نیکوکار ملحق کنید و او را در نعمت‌های بهشت ساکن گردانید و از شراب ناب همراه با کافور به او بنوشانید».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا فِی فِرَاشِهِ أَمِنَ مِنَ اللُّصُوصِ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ شَرِبَهَا بِمَاءِ زَمْزَمَ کَانَ عِنْدَ النَّاسِ مَسْمُوعَ الْقَوْلِ وَ کُلُّ شَیْءٍ سَمِعَهُ حَفِظَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را بنویسد و آن را زیر سرش بگذارد، از شرّ دزدان در امان خواهد بود و هرکس آن را بنویسد و با آب زمزم بشوید، در نظر مردم دارای محبوبیّت و نفوذ خواهد بود و هرگاه چیزی را بشنود، آن را در حافظه‌اش ثبت خواهد کرد.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا فِی وَقْتِ مُحَارَبَهًٍْ أَوْ خُصُومَهًٍْ أَمِنَ مِنْ جَمِیعِ ذَلِکَ وَ فُتِحَ عَلَیْهِ بَابُ الْخَیْرِ وَ مَنْ شَرِبَ مَائَهُ لِلرَّجْفِ وَ الرُّعْبِ یَسْکُنُ الرَّجْفُ وَ یُطْلِقُهُ وَ مَنْ قَرَأَهَا فِی رُکُوبِ الْبَحْرِ أَمِنَ مِنَ الْغَرَقِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس این سوره را بنویسد و در زمان جنگ یا خصومت آن را به خود بیاویزد، کاملاً در امان خواهد بود و باب خیر بر او گشوده خواهد شد. هرکس آب متبرک شده به‌وسیله‌ی آن را بنوشد، از ترس و لرز رهایی خواهد یافت. هرکس در هنگام سوارشدن به کشتی آن را بخواند، به اراده‌ی خداوند از غرق‌شدن در دریا در امان خواهد بود.
الصّادق (علیه السلام)- حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ وَ نِسَاءَکُمْ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ مِنَ التَّلَفِ بِقِرَاءَهًْ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً.
امام صادق (علیه السلام)- اموال، زنان و کنیزان خود را با قرائت سوره‌ی فتح: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً از نابودی در امان نگه دارید.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ (علیه السلام) قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ مِنْ شِیعَتِنَا فَقَالَ لَهُ: یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا قَدَرْتُ أَنْ أَمْشِیَ إِلَیْکَ مِنْ وَجَعِ رِجْلَیَّ. قَالَ: فَأَیْنَ أَنْتَ مِنْ عُوذَهًِْ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام)؟ قَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا ذَاکَ؟ قَالَ: الْآیَهًُْ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً* لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً* وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً* هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلِیماً حَکِیماً* لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ یُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ کانَ ذلِکَ عِنْدَ اللهِ فَوْزاً عَظِیماً* وَ یُعَذِّبَ الْمُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُشْرِکاتِ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً* وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَزِیزاً حَکِیماً قَالَ: فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ فَمَا أَحْسَسْتُ بَعْدَ ذَلِکَ بِشَیْءٍ مِنْهَا بِعَوْنِ اللَّهِ تَعَالَی.
امام باقر (علیه السلام)- جابر جعفی از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «نزد حسین‌بن‌علی (علیه السلام) بودم که مردی از شیعیان ما از بنی‌امیّه نزد آن حضرت آمد و عرض نمود: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به خاطر درد پا قدرت رسیدن به محضر شما را ندارم». امام (علیه السلام) فرمود: «چرا از تعویذ حسین‌بن‌علی (علیه السلام) استفاده نمی‌کنی»؟ پرسید: «آن تعویذ چیست»؟ فرمود: «آیات: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلِیماً حَکِیماً لِیُدْخِلَ المُؤْمِنِینَ وَ الْمؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ یُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ کانَ ذلِکَ عِنْدَ اللهِ فَوْزاً عَظِیماً وَ یُعَذِّبَ المُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمشْرِکِینَ وَ الْمشْرِکاتِ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَزِیزاً حَکِیماً». گوید: «آنچه را امام (علیه السلام) دستور داد، انجام دادم و به کمک الهی بعد از آن هیچ دردی حس نکردم».
الصّادق (علیه السلام)- صَلَاهًُْ الْعُسْرَهًِْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): قَالَ إِذَا عَسِرَ عَلَیْکَ أَمْرٌ فَصَلِّ عِنْدَ الزَّوَالِ رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی بِفَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وَ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً إِلَی قَوْلِهِ وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً وَ فِی الثَّانِیَهًِْ بِفَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وَ أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ وَ قَدْ جُرِّبَ.
امام صادق (علیه السلام)- نماز عسرت و تنگدستی از امام صادق (علیه السلام): چون امری بر تو مشکل شود، وقت ظهر دو رکعت نماز بخوان؛ در رکعت اوّل؛ حمد، توحید و إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً تا وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً و در رکعت دوّم؛ حمد، توحید و أَ لَمْ نَشْرَحْ که بسیار مجرّب است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا تَحْتَ رَأْسِهِ أَمِنَ مِنَ اللُّصُوصِ وَ مَنْ کَتَبَهَا فِی صَحِیفَهًٍْ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ زَمْزَمَ وَ شَرِبَهَا کَانَ عِنْدَ النَّاسِ مَسْمُوعَ الْقَوْلِ وَ لَا یَسْمَعُ شَیْئاً یَمُرُّ عَلَیْهِ إِلَّا وَعَاهُ وَ حَفِظَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس آن را بنویسد و زیر سرش بگذارد، از شرّ دزدها در امان خواهد بود. هرکس آن را بنویسد و آن نوشته را با آب زمزم بشوید سپس آن آب را بنوشد، در میان مردم دارای نفوذ خواهد بود و هرگاه مطلبی را شنید، آن را در حافظه‌اش ثبت خواهد کرد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَا تَرَکَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ حَتَّی نَزَلَتْ سُورَهًُْ الْفَتْحِ فَلَمْ یَعُدْ إِلَی ذَلِکَ الْکَلَامِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا زمانی‌که سوره‌ی فتح نازل شود، همواره می‌فرمود: «پروردگارا! بیم آن دارم که نسبت به تو نافرمانی کنم و به عذاب روز قیامت گرفتار شوم». امّا پس از نازل شدن آن سوره، دیگر این جمله را نگفت.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ‌سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ کَانَ سَبَبُ نُزُولِ هَذِهِ السُّورَهًِْ وَ هَذَا الْفَتْحِ الْعَظِیمِ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَمَرَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی النَّوْمِ أَنْ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ یَطُوفَ وَ یَحْلِقَ مَعَ الْمُحَلِّقِینَ، فَأَخْبَرَ أَصْحَابَهُ وَ أَمَرَهُمْ بِالْخُرُوجِ فَخَرَجُوا فَلَمَّا نَزَلَ ذَا الْحُلَیْفَهًِْ أَحْرَمُوا بِالْعُمْرَهًِْ وَ سَاقُوا الْبُدْنَ وَ سَاقَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سِتّاً وَ سِتِّینَ بَدَنَهًًْ وَ أَشْعَرَهَا عِنْدَ إِحْرَامِهِ، وَ أَحْرَمُوا مِنْ ذِی الْحُلَیْفَهًِْ مُلَبِّینَ بِالْعُمْرَهًِْ قَدْ سَاقَ مَنْ سَاقَ مِنْهُمُ الْهَدْیَ مُشْعَرَاتٍ مُجَلَّلَاتٍ، فَلَمَّا بَلَغَ قُرَیْشاً ذَلِکَ بَعَثُوا خَالِدَ‌بْنَ‌الْوَلِیدِ فِی مِائَتَیْ فَارِسٍ کَمِیناً لِیَسْتَقْبِلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، فَکَانَ یُعَارِضُهُ عَلَی الْجِبَالِ فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ حَضَرَتْ صَلَاهًُْ الظُّهْرِ فَأَذَّنَ بِلَالٌ وَ صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالنَّاسِ فَقَالَ خَالِدُ‌بْنُ‌الْوَلِیدِ: لَوْ کُنَّا حَمَلْنَا عَلَیْهِمْ وَ هُمْ فِی الصَّلَاهًِْ لَأَصَبْنَاهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَقْطَعُونَ صَلَاتَهُمْ وَ لَکِنْ تَجِیءُ لَهُمُ الْآنَ صَلَاهًٌْ أُخْرَی أَحَبُّ إِلَیْهِمْ مِنْ ضِیَاءِ أَبْصَارِهِمْ فَإِذَا دَخَلُوا فِی الصَّلَاهًِْ أَغَرْنَا عَلَیْهِمْ، فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِصَلَاهًِْ الْخَوْفِ بِقَوْلِهِ: وَ إِذا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ الْآیَهًَْ، وَ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی سُورَهًِْ النِّسَاءِ وَ قَدْ مَضَی ذِکْرُ خَبَرِ صَلَاهًِْ الْخَوْفِ فِیهَا فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّانِی نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْحُدَیْبِیَهًَْ وَ هِیَ عَلَی طَرَفِ الْحَرَمِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَسْتَنْفِرُ بِالْأَعْرَابِ فِی طَرِیقِهِ مَعَهُ فَلَمْ یَتْبَعْهُ أَحَدٌ وَ یَقُولُونَ: أَ یَطْمَعُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابُهُ أَنْ یَدْخُلُوا الْحَرَمَ وَ قَدْ غَزَتْهُمْ قُرَیْشٌ فِی عُقْرِ دِیَارِهِمْ فَقَتَلُوهُمْ إِنَّهُ لَا یَرْجِعُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابُهُ إِلَی الْمَدِینَهًِْ أَبَداً فَلَمَّا نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْحُدَیْبِیَهًَْ خَرَجَتْ قُرَیْشٌ یَحْلِفُونَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا یَدَعُونَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَدْخُلُ مَکَّهًَْ وَ فِیهِمْ عَیْنٌ تَطْرِفُ، فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنِّی لَمْ آتِ لِحَرْبٍ وَ إِنَّمَا جِئْتُ لِأَقْضِیَ نُسُکِی وَ أَنْحَرَ بُدْنِی وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لَحَمَاتِهَا، فَبَعَثُوا عُرْوَهًَْ‌بْنَ‌مَسْعُودٍ الثَّقَفِیَّ وَ کَانَ عَاقِلًا لَبِیباً وَ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ فَلَمَّا أَقْبَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَظَّمَ ذَلِکَ وَ قَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) تَرَکْتَ قَوْمَکَ وَ قَدْ ضَرَبُوا الْأَبْنِیَهًَْ وَ أَخْرَجُوا الْعَوْدَ الْمَطَافِیلَ یَحْلِفُونَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا یَدَعُوکَ تَدْخُلُ مَکَّهًَْ فَإِنَّ مَکَّهًَْ حَرَمُهُمْ وَ فِیهِمْ عَیْن تَطْرِفُ أَ فَتُرِیدُ أَنْ تُبِیدَ أَهْلَکَ وَ قَوْمَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا جِئْتُ لِحَرْبٍ وَ إِنَّمَا جِئْتُ لِأَقْضِیَ نُسُکِی فَأَنْحَرَ بُدْنِی وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لَحَمَاتِهَا، فَقَالَ عُرْوَهًُْ: بِاللَّهِ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ أَحَداً صُدَّ کَمَا صُدِدْتَ، فَرَجَعَ إِلَی قُرَیْشٍ وَ أَخْبَرَهُمْ فَقَالَتْ قُرَیْشٌ: وَ اللَّهِ لَئِنْ دَخَلَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) مَکَّهًَْ وَ تَسَامَعَتْ بِهِ الْعَرَبُ لَنَذِلَّنَّ وَ لَتَجْتَرِیَنَّ عَلَیْنَا الْعَرَبُ. فَبَعَثُوا حَفْصَ‌بْنَ‌الْأَحْنَفِ وَ سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: وَیْحَ قُرَیْشٍ قَدْ نَهَکَتْهُمُ الْحَرْبُ أَ لَا خَلَّوْا بَیْنِی وَ بَیْنَ الْعَرَبِ فَإِنْ أَکُ صَادِقاً فَإِنَّمَا أَجْرُ الْمُلْکِ إِلَیْهِمْ مَعَ النُّبُوَّهًِْ وَ إِنْ أَکُ کَاذِباً کَفَتْهُمْ ذُؤْبَانُ الْعَرَبِ لَا یَسْأَلُنِی الْیَوْمَ امْرُؤٌ مِنْ قُرَیْشٍ خُطَّهًًْ لَیْسَ لِلَّهِ فِیهَا سَخَطٌ إِلَّا أَجَبْتُهُمْ إِلَیْهِ، قَالَ: فَوَافَوْا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَ لَا تَرْجِعُ عَنَّا عَامَکَ هَذَا إِلَی أَنْ نَنْظُرَ إِلَی مَا ذَا یَصِیرُ أَمْرُکَ وَ أَمْرُ الْعَرَبِ فَإِنَّ الْعَرَبَ قَدْ تَسَامَعَتْ بِمَسِیرِکَ فَإِنْ دَخَلْتَ بِلَادَنَا وَ حَرَمَنَا اسْتَذَلَّتْنَا الْعَرَبُ وَ اجْتَرَأَتْ عَلَیْنَا وَ نُخَلِّی لَکَ الْبَیْتَ فِی الْعَامِ الْقَابِلِ فِی هَذَا الشَّهْرِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ حَتَّی تَقْضِیَ نُسُکَکَ وَ تَنْصَرِفَ عَنَّا فَأَجَابَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی ذَلِکَ وَ قَالُوا لَهُ: وَ تَرُدُّ إِلَیْنَا کُلَّ مَنْ جَاءَکَ مِنْ رِجَالِنَا وَ نَرُدُّ إِلَیْکَ کُلَّ مَنْ جَاءَنَا مِنْ رِجَالِکَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَنْ جَاءَکُمْ مِنْ رِجَالِنَا فَلَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِ وَ لَکِنْ عَلَی أَنَّ الْمُسْلِمِینَ بِمَکَّهًَْ لَا یُؤْذَوْنَ فِی إِظْهَارِهِمُ الْإِسْلَامَ وَ لَا یُکْرَهُونَ وَ لَا یُنْکَرُ عَلَیْهِمْ شَیْءٌ یَفْعَلُونَهُ مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ، فَقَبِلُوا ذَلِکَ فَلَمَّا أَجَابَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الصُّلْحِ أَنْکَرَ عَامَّهًُْ أَصْحَابِهِ وَ أَشَدُّ مَا کَانَ إِنْکَاراً فُلَانٌ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ لَسْنَا عَلَی الْحَقِّ وَ عَدُوُّنَا عَلَی الْبَاطِلِ فَقَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَنُعْطَی الذِّلَّهًَْ {الدَّنِیَّهًَْ} فِی دِینِنَا! قَالَ: إِنَّ اللَّهَ قَدْ وَعَدَنِی وَ لَنْ یُخْلِفَنِی. قَالَ: لَوْ أَنَّ مَعِی أَرْبَعِینَ رَجُلًا لَخَالَفْتُهُ. وَ رَجَعَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو وَ حَفْصُ‌بْنُ‌الْأَحْنَفِ إِلَی قُرَیْشٍ فَأَخْبَرَهُمْ بِالصُّلْحِ فَقَالَ عُمَرُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ لَمْ تَقُلْ لَنَا أَنْ نَدْخُلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ نَحْلِقَ مَعَ الْمُحَلِّقِینَ؟ فَقَالَ: أَ مِنْ عَامِنَا هَذَا وَعَدْتُکَ وَ قُلْتُ لَکَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ قَدْ وَعَدَنِی أَنْ أَفْتَحَ مَکَّهًَْ وَ أَطُوفَ وَ أَسْعَی مَعَ الْمُحَلِّقِینَ، فَلَمَّا أَکْثَرُوا عَلَیْهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَهُمْ: إِنْ لَمْ تَقْبَلُوا الصُّلْحَ فَحَارِبُوهُمْ، فَمَرُّوا نَحْوَ قُرَیْشٍ وَ هُمْ مُسْتَعِدُّونَ لِلْحَرْبِ وَ حَمَلُوا عَلَیْهِمْ فَانْهَزَمَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَزِیمَهًًْ قَبِیحَهًًْ وَ مَرُّوا بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ: یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! خُذِ السَّیْفَ وَ اسْتَقْبِلْ قُرَیْشاً. فَأَخَذَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) سَیْفَهُ وَ حَمَلَ عَلَی قُرَیْشٍ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَرَاجَعُوا وَ قَالُوا: یَا عَلِیُّ (علیه السلام) بَدَا لِمُحَمَّدٍ فِیمَا أَعْطَانَا فَقَالَ: لَا وَ تَرَاجَعَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُسْتَحْیِینَ وَ أَقْبَلُوا یَعْتَذِرُونَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ بَدْرٍ إِذْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکُمْ إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَهًِْ مُرْدِفِینَ، أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ أُحُدٍ إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلی أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ فِی أُخْراکُمْ، أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ کَذَا أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ کَذَا فَاعْتَذَرُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَدَمُوا عَلَی مَا کَانَ مِنْهُمْ وَ قَالُوا: اللَّهُ أَعْلَمُ وَ رَسُولُهُ فَاصْنَعْ مَا بَدَا لَکَ وَ رَجَعَ حَفْصُ‌بْنُ‌الْأَحْنَفِ وَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالا: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أَجَابَتْ قُرَیْشٌ إِلَی مَا اشْتَرَطْتَ عَلَیْهِمْ مِنْ إِظْهَارِ الْإِسْلَامِ وَ أَنْ لَا یُکْرَهَ أَحَدٌ عَلَی دِینِهِ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالْمَکْتَبِ وَ دَعَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ لَهُ اکْتُبْ، فَکَتَبَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو: لَا نَعْرِفُ الرَّحْمَنَ اکْتُبْ کَمَا کَانَ یَکْتُبُ آبَاؤُکَ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَ فَإِنَّهُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ، ثُمَّ کَتَبَ هَذَا مَا تَقَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمَلَأُ مِنْ قُرَیْشٍ، فَقَالَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو: لَوْ عَلِمْنَا أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا حَارَبْنَاکَ اکْتُبْ هَذَا مَا تَقَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ أَ تَأْنَفُ مِنْ نَسَبِکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنْ لَمْ تُقِرُّوا، ثُمَّ قَالَ: امْحُ یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! وَ اکْتُبْ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ، فَقَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): مَا أَمْحُو اسْمَکَ مِنَ النُّبُوَّهًِْ أَبَداً، فَمَحَاهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِیَدِهِ، ثُمَّ کَتَبَ: هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ عَبْدِ‌اللَّهِ وَ الْمَلَأُ مِنْ قُرَیْشٍ وَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو وَ اصْطَلَحُوا عَلَی وَضْعِ الْحَرْبِ بَیْنَهُمْ عَشْرَ سِنِینَ عَلَی أَنْ یَکُفَّ بَعْضٌ عَنْ بَعْضٍ وَ عَلَی أَنَّهُ لَا إِسْلَالٌ وَ لَا إِغْلَالٌ وَ أَنَّ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ غَیْبَهًًْ مَکْفُوفَهًًْ، وَ أَنَّهُ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَدْخُلَ فِی عَهْدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَقْدِهِ فَعَلَ، وَ أَنَّ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَدْخُلَ فِی عَهْدِ قُرَیْشٍ وَ عَقْدِهَا فَعَلَ، وَ أَنَّهُ مَنْ أَتَی مِنْ قُرَیْشٍ إِلَی أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِغَیْرِ إِذْنِ وَلِیِّهِ یَرُدُّهُ إِلَیْهِ وَ أَنَّهُ مَنْ أَتَی قُرَیْشاً مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَرُدَّهُ إِلَیْهِ، وَ أَنْ یَکُونَ الْإِسْلَامُ ظَاهِراً بِمَکَّهًَْ لَا یُکْرَهُ أَحَدٌ عَلَی دِینِهِ، وَ لَا یُؤْذَی وَ لَا یُعَیَّرُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَرْجِعُ عَنْهُمْ عَامَهُ هَذَا وَ أَصْحَابَهُ ثُمَّ یَدْخُلُ عَلَیْنَا فِی الْعَامِ الْقَابِلِ مَکَّهًَْ فَیُقِیمُ فِیهَا ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ وَ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهَا بِسِلَاحٍ إِلَّا سِلَاحَ الْمُسَافِرِ السُّیُوفَ فِی الْقِرَابِ وَ کَتَبَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ شَهِدَ عَلَی الْکِتَابِ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! إِنَّکَ أَبَیْتَ أَنْ تَمْحُوَ اسْمِی مِنَ النُّبُوَّهًِْ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَتُجِیبَنَّ أَبْنَاءَهُمْ إِلَی مِثْلِهَا وَ أَنْتَ مَضِیضٌ مُضْطَهَدٌ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ صِفِّینَ وَ رَضُوا بِالْحَکَمَیْنِ کَتَبَ: هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مُعَاوِیَهًُْ‌بْنُ‌أَبِی‌سُفْیَانَ، فَقَالَ عَمْرُوبْنُ‌الْعَاصِ: لَوْ عَلِمْنَا أَنَّکَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا حَارَبْنَاکَ وَ لَکِنِ اکْتُبْ: هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مُعَاوِیَهًُْ‌بْنُ‌أَبِی‌سُفْیَانَ، فَقَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): صَدَقَ اللَّهُ وَ صَدَقَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) أَخْبَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِذَلِکَ، ثُمَّ کَتَبَ الْکِتَابَ قَالَ: فَلَمَّا کَتَبُوا الْکِتَابَ قَامَتْ خُزَاعَهًُْ فَقَالَتْ: نَحْنُ فِی عَهْدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَقْدِهِ وَ قَامَتْ بَنُوبَکْرٍ فَقَالَتْ: نَحْنُ فِی عَهْدِ قُرَیْشٍ وَ عَقْدِهَا، وَ کَتَبُوا نُسْخَتَیْنِ نُسْخَهًًْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نُسْخَهًًْ عِنْدَ سُهَیْلِ‌بْنِ‌عَمْرٍو وَ حَفْصِ‌بْنِ‌الْأَحْنَفِ إِلَی قُرَیْشٍ فَأَخْبَرَاهُمْ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ: انْحَرُوا بُدْنَکُمْ وَ احْلِقُوا رُءُوسَکُمْ فَامْتَنَعُوا وَ قَالُوا: کَیْفَ نَنْحَرُ وَ نَحْلِقُ وَ لَمْ نَطُفْ بِالْبَیْتِ وَ لَمْ نَسْعَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ، فَاغْتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ ذَلِکَ وَ شَکَا ذَلِکَ إِلَی أُمِّ سَلَمَهًَْ، فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) انْحَرْ أَنْتَ وَ احْلِقْ. فَنَحَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ حَلَقَ وَ نَحَرَ الْقَوْمُ عَلَی حَیْثُ یَقِینٍ وَ شَکٍّ وَ ارْتِیَابٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَعْظِیماً لِلْبُدْنِ رَحِمَ اللَّهُ الْمُحَلِّقِینَ وَ قَالَ قَوْمٌ لَمْ یَسُوقُوا الْبُدْنَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُقَصِّرِینَ لِأَنَّ مَنْ لَمْ یَسُقْ هَدْیاً لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ الْحَلْقُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثَانِیاً رَحِمَ اللَّهُ الْمُحَلِّقِینَ الَّذِینَ لَمْ یَسُوقُوا الْهَدْیَ، فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُقَصِّرِینَ فَقَالَ: رَحِمَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِینَ، ثُمَّ رَحَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَحْوَ الْمَدِینَهًِْ فَرَجَعَ إِلَی التَّنْعِیمِ وَ نَزَلَ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ، فَجَاءَ أَصْحَابُهُ الَّذِینَ أَنْکَرُوا عَلَیْهِ الصُّلْحَ وَ اعْتَذَرُوا وَ أَظْهَرُوا النَّدَامَهًَْ عَلَی مَا کَانَ مِنْهُمْ وَ سَأَلُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَسْتَغْفِرَ لَهُمْ فَنَزَلَتْ آیَهًُْ الرِّضْوَانِ نَزَلَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً* لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود: شأن نزول این سوره و این فتح بزرگ آن بود که خداوند به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خواب دستور داد که وارد مسجد الحرام شود و در آنجا به طواف کعبه بپردازد و همراه با حج‌گزاران در پایان مراسم حج، موی سر خویش را بتراشد. آن حضرت، خوابش را برای یارانش تعریف کرد و به آن‌ها دستور حرکت داد. زمانی‌که به ذوالحلیفه رسیدند، به قصد ادای عمره احرام بستند و حیواناتی را جهت قربانی به همراه خود بردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز شصت‌وشش رأس حیوان برای قربانی تعیین کرد و هنگام محرم‌شدن، بر شتران علامت گذاشت. آن‌ها با هدف انجام عمره در ذوالحلیفه احرام بستند. هریک از آن‌ها حیوانات قربانی خود را علامت زده و روی شتران را پوشانده بودند. زمانی‌که این امر به اطّلاع قریش رسید، خالدبن‌ولید را به همراه دویست سوار کار برای کمین فرستادند تا با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مقابله کند. او می‌خواست در کوه‌ها با آن حضرت روبرو شود. در میان راه، وقت اذان ظهر فرا رسید. بلال اذان گفت و مردم نمازشان را به امامت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اقامه کردند. خالدبن‌ولید گفت: «اگر درحالی‌که آن‌ها در نماز بودند به آن‌ها حمله می‌کردیم، کاملاً نابودشان می‌کردیم. امّا اکنون زمان برگزاری نماز دیگری خواهد رسید که از نور دیدگانشان برایشان عزیزتر است. هرگاه شروع به ادای آن نماز کردند به آن‌ها حمله می‌کنیم». دراین‌هنگام جبرئیل نماز خوف را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل و آیه‌ی زیر را از سوی پروردگار به پیامبر ابلاغ نمود: و هنگامی‌که در میان آن‌ها باشی، و [در میدان جنگ] برای آن‌ها نماز را برپا کنی. (نساء/۱۰۲) در روز دوّم، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حدیبیّه فرود آمد که در نزدیکی محدوده‌ی حرم است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در طول مسیرش از اعراب خواست به او بپیوندند امّا هیچ‌کس از ایشان پیروی نکرد و می‌گفتند: «آیا محمّد (صلی الله علیه و آله) و یارانش گمان می‌کنند می‌توانند وارد حرم شوند، درحالی‌که قریش در داخل شهرشان با آن‌ها جنگید و آن‌ها را شکست داد؟ محمّد (صلی الله علیه و آله) و یارانش هرگز به مدینه باز نخواهند گشت». زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حدیبیّه فرود آمد قریشیان به لات و عزّی قسم می‌خوردند که هرگز نمی‌گذارند آن حضرت و یارانش زنده به مکّه برسند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ای به‌سوی آنان فرستاد و فرمود: «من برای جنگ نیامده‌ام. من فقط می‌خواهم حج را به‌جای بیاورم و حیوانات قربانی را که همراه خود آورده‌ام سر ببرم و گوشت آن را برای شما بر جای بگذارم». آن‌ها عروهًْ‌بن‌مسعود ثقفی را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستادند. او انسان عاقل و خردمندی بود که آیه زیر درباره‌ی او نازل شده بود: چرا این قرآن بر مرد بزرگ [و ثروتمندی] از این دو شهر (مکّه و طائف) ناز ل نشده است؟!. (زخرف/۳۱) زمانی‌که به‌سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد، این تصمیم آن حضرت را خطرناک دانست و گفت: «ای محمّد! من درحالی از مکّه خارج شدم که قریش شمشیرها بر کشیده و ساز و برگ جنگی تهیه می‌کردند و به لات‌وعزّی قسم می‌خوردند که نمی‌گذارند زنده وارد مکّه شوی. زیرا مکّه حرم آن‌هاست و چشم طرفه و بدیع آنان به شمار می‌آید. آیا تو می‌خواهی خانواده و قومت را به کشتن بدهی»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من برای جنگ نیامده‌ام. بلکه فقط می‌خواهم مناسک حج را به‌جای آورم و قربانی کنم و گوشت آن را برایتان بر جای می‌گذارم». عروه گفت: «به خدا قسم! هرگز ندیده‌ام که گروهی مانند امروز تصمیم به مقابله با گروه دیگری بگیرند». او به‌سوی قریش بازگشت. سران قریش گفتند: «به خدا قسم! اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) وارد مکّه شود و اعراب آن را بشنوند، خوار خواهیم شد و اعراب بر ما گستاخ خواهند شد». آن‌ها حفص‌بن‌احنف و سهیل‌بن‌عمرو را به‌سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرستادند. زمانی‌که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را دید فرمود: «وای بر قریش! جنگ آن‌ها را فرسوده کرده است. چرا راه مرا باز نمی‌کنید تا با اعراب روبرو شوم؟ اگر راستگو بودم، پادشاهی را با نبوّت خویش برایشان به ارمغان می‌آورم و اگر دروغگو بودم، آن‌ها را از گرگ‌های عرب حفظ خواهم کرد. امروز هرکدام از قریش که از من در خواستی بکند که انجام آن موجب خشم پروردگار نباشد، قطعاً آن را عملی خواهم کرد». آن دو دلسوزانه از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درخواست کردند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! چرا امسال به مدینه باز نمی‌گردی تا ببینیم که کار تو و اعراب به کجا خواهد کشید؟ اعراب خبر حرکت شما به‌سوی مکّه را شنیده‌اند، چنانچه وارد شهر ما شوید آن‌ها ما را خوار و ذلیل به شمار می‌آورند و نسبت به ما گستاخ خواهند شد. ما در سال آینده در همین ماه به مدّت سه روز به شما اجازه می‌دهیم وارد مکّه شوید و عبادت خود را انجام دهید. سپس از شهر خارج شوید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به این درخواست آن‌ها پاسخ مثبت داد. آن‌ها همچنین گفتند: «تو باید هر فردی را که از میان ما به‌سوی تو پناه می‌آورد به ما باز گردانی و ما نیز در مقابل، افراد فراریتان را که به ما پناهنده می‌شوند به شما تحویل خواهیم داد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ما به افرادی که از میان ما به شما پناه می‌آورند نیازی نداریم. امّا افرادی را که در مکّه مسلمان می‌شوند شکنجه نکنید و آن‌ها را به خاطر انجام احکام اسلام اذیت نکنید». آن‌ها این پیشنهاد را پذیرفتند. زمانی‌که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) به این درخواست آن‌ها پاسخ مثبت داد و با آن‌ها صلح نمود، اکثریّت یارانش با این امر مخالفت کردند. مخالفت عمربن‌خطاب از همه‌ی آن‌ها شدیدتر بود. او از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مگر ما بر حق نیستیم و دشمنانمان بر باطل نیستند»؟! آن حضرت فرمود: «بلی»! عمر پرسید: «آیا باید ذلّت و خواری در دینمان را بپذیریم»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند به من وعده‌ی پیروزی داده است. وعده‌ی خداوند همیشه تحقّق خواهد یافت». عمر گفت: «اگر چهل نفر از من حمایت می‌کردند، با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مخالفت می‌کردم». سهیل‌بن‌عمرو و حفص‌بن‌احنف به‌سوی قریش رفتند و جریان صلح را به اطّلاع آن‌ها را رساندند. عمر گفت: «ای رسول خدا! آیا شما نفرمودید: «ما وارد مسجد الحرام خواهیم شد و پس از اتمام مناسک حج موی سرمان را خواهیم تراشید»»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از او پرسید: «آیا من به تو وعده دادم که امسال این کار را خواهیم کرد؟ من به شما گفتم که خداوند به من وعده داده است که وارد مکّه خواهم شد و مناسک حج را به جا خواهم آورد». زمانی‌که به ادامه سؤالاتشان پرداختند، آن حضرت فرمود: «اگر صلح را قبول ندارید، پس با آن‌ها بجنگید. آن‌ها به‌سوی سپاهیان قریش رفتند و به طور مفتضحانه‌ای شکست خوردند و به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بازگشتند. آن حضرت لبخندی زد و فرمود: «ای علی (علیه السلام)! شمشیر را بردار و با قریش رویارویی کن. زمانی‌که آن‌ها امیرالمؤمنین (علیه السلام) را دیدند پا به فرار گذاشتند و گفتند: ای علی (علیه السلام)! آیا محمّد (صلی الله علیه و آله) در وعده‌ای که به ما داده بود، دچار بدا شده و نظرش تغییر کرده است»؟ امام علی (علیه السلام) فرمود: «خیر»! یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خجالت زده نزد آن حضرت بازگشتند و از ایشان معذرت خواهی می‌کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ایشان فرمود: «مگر شما همان یاران من در جنگ بدر نیستید که خداوند درباره‌ی شما فرموده است: [به خاطر بیاورید] زمانی را [که از شدّت ناراحتی در میدان بدر]، از پروردگارتان کمک می‌خواستید و او خواسته‌ی شما را پذیرفت [و گفت]: من شما را با یک‌هزار از فرشتگان، که پشت‌سرهم فرود می‌آیند، یاری می‌کنم. (انفال/۹) مگر شما همان یاران من در جنگ احد نیستید که آیه‌ی زیر درباره‌ی شما نازل شد: به خاطر بیاورید] هنگامی را که از کوه بالا می‌رفتید و جمعی در وسط بیابان پراکنده شدند و [از شدّت وحشت]، به عقب‌ماندگان نگاه نمی‌کردید، و پیامبر از پشت‌سر، شما را صدا می‌زد. (آل‌عمران/۱۵۳) مگر شما همان یاران من در فلان روز و فلان روز نیستید»؟ آن‌ها نزد آن حضرت به معذرت خواهی پرداختند و از تصوّرات قبلیشان پشیمان شدند و گفتند: «خداوند و پیامبرش می‌دانند! ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! هر کاری را که می‌خواهید انجام بدهید». حفص‌بن‌احنف و سهیل‌بن‌عمرو بار دیگر نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! قریش به درخواست شما مبنی بر آزادی اظهار اسلام و عدم اکراه افراد بر آیین‌شان پاسخ مثبت دادند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از یارانش خواست دوات و قلم بیاورند و امیرالمؤمنین (علیه السلام) را فرا خواند و به او فرمود: «بنویس». امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم». سهیل‌بن‌عمرو گفت: «ما رحمان را نمی‌شناسیم. همانند پدرانت بنویس: باسمک اللّهم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! بنویس: باسمک اللهم؛ زیرا یکی از نام‌های خداوند است». پیامبر (صلی الله علیه و آله) سپس فرمود: «این پیمان صلحی است میان محمّد پیامبر خدا و قریش». سهیل‌بن‌عمرو گفت: «اگر به پیامبری تو ایمان داشتیم با تو نمی‌جنگیدیم». بنویس: «این معاهده صلحی است میان محمّدبن‌عبدالله و قریش». «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! آیا از اصل و نسب خویش بیزاری»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اگر اقرار هم نکنید باز هم من رسول خدا هستم». سپس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! آنچه را نوشتی پاک کن و به‌جای آن بنویس: محمّدبن‌عبدالله». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «من لقب شما مبنی بر پیامبری‌تان را هرگز پاک نخواهم کرد». به همین دلیل پیامبر (صلی الله علیه و آله) با دست مبارکش آن را پاک کرد. سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) چنین نوشت: «این پیمان صلحی است میان محمّدبن‌عبدالله و سهیل‌بن‌عمرو نماینده قریش». مبنی بر اینکه به مدّت ده سال از جنگ با یکدیگر خودداری کنند و به یکدیگر حمله نکنند، علیه یکدیگر شمشیر نکشند و افراد یکدیگر را به اسارت نگیرند. هرکس بخواهد با محمّد (صلی الله علیه و آله) یا قریش پیمان اتّحاد ببندد، آزاد است. براساس این معاهده، هرکدام از افراد قریش که بدون اذن ولی از میان قریش به مدینه بگریزد، محمّد (صلی الله علیه و آله) باید او را به قریش بازگرداند. امّا هرکدام از افراد محمّد (صلی الله علیه و آله) که به قریش پناهنده شود، به محمّد (صلی الله علیه و آله) بازگردانده نخواهد شد. افراد مسلمان در مکّه می‌توانند دین خود را اظهار کنند و در آن شهر افراد مجبور به پیروی از دین خاصّی نیستند و به خاطر پذیرش دین خاصّی مورد آزار و اذیّت یا انتقاد قرار نخواهند گرفت. امسال، محمّد (صلی الله علیه و آله) و یارانش به مدینه باز خواهند گشت و در سال آینده بدون داشتن سلاح جنگی جز سلاح افراد مسافر، به مکّه باز خواهند گشت و سه روز در آنجا خواهند ماند. کاتب این معاهده: علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)، شهود نگارش معاهده: مهاجرین و انصار». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! تو از پاک‌کردن نام (رسول الله (صلی الله علیه و آله)) خودداری کردی. قسم به کسی که مرا به پیامبری برگزیده است، تو در آینده درحالی‌که مورد ظلم و ستم قرار خواهی گرفت، به فرزندان آن‌ها مشابه چنین پاسخی را خواهی داد. زمانی‌که جنگ صفّین اتّفاق افتاد و طرفین، حکمیّت را پذیرفتند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) نوشت: «این پیمان صلحی است میان امیرالمؤمنین و معاویه پسر ابوسفیان». عمروبن‌عاص گفت: «ای علی (علیه السلام)! اگر به اینکه تو امیرالمؤمنین هستی اعتقاد داشتیم که با تو نمی‌جنگیدیم. بنویس: این پیمان صلحی است میان علیّ‌بن‌ابی‌طالب و معاویه پسر ابوسفیان». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «خداوند و پیامبرش راست گفته‌اند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این امر را به من اطّلاع داده بود». سپس آن را نوشت. زمانی‌که پیمان صلح حدیبیّه نوشته شد، قبیله‌ی خزاعه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بنی‌بکر با قریش هم‌پیمان شدند. صلح حدیبیّه را در دو نسخه نوشتند و یکی از نسخه‌ها را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و دیگری را به سهیل‌بن‌عمرو دادند. سهیل‌بن‌عمرو و حفص‌بن‌احنف به میان قریش بازگشتند و جریان را برایشان تعریف کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به یارانش فرمود: «حیواناتی را که برای قربانی آورده‌اید سر ببرید و موی سرتان را بتراشید». اصحاب آن حضرت از این کار خودداری کردند و گفتند: «چگونه این کار را بکنیم درحالی‌که هنوز طواف و سعی را انجام نداده‌ایم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از این پاسخ آن‌ها اندوهگین شد و از این امر به همسرش امّ‌سلمه شکایت کرد. امّ‌سلمه فرمود: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! شما قربانی‌تان را سر ببرید و موهایتان را بتراشید». آن حضرت نیز چنین کرد. همراهان آن حضرت که چنین دیدند، با تردید اقدام به این کار کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با هدف بزرگداشت قربانی‌کردن، فرمود: «خداوند کسانی را که موهایشان را تراشیده‌اند رحمت کند»! گروهی که هنوز قربانی‌شان را انجام نداده بودند گفتند: «آیا برای کسانی که موهایشان را کوتاه کرده‌اند دعا نمی‌کنید؟ زیرا کسی که قربانی را انجام نداده باشد، تراشیدن مو بر او واجب نیست». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند کسانی را که موهایشان را تراشیده‌اند و قربانی را انجام نداده‌اند، رحمت کند»! آن‌ها گفتند: «پس برای آنان که موهایشان را کوتاه کرده‌اند، دعا نمی‌کنید»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند کسانی را که موهایشان را کوتاه کرده‌اند رحمت کند»! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به‌سوی مدینه حرکت کرد و به تنعیم بازگشت و زیر درختی فرودآمد. یارانش که با پیمان صلح آن حضرت مخالفت کرده بودند نزد ایشان آمدند و معذرت خواهی و اظهار پشیمانی کردند و از آن حضرت خواستند تا برایشان طلب آمرزش کند. به همین دلیل آیه‌ی رضوان نازل شد. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ.