آیه ۲۸ - سوره فتح

آیه هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ كَفى بِاللهِ شَهيداً [28]

او كسى است كه رسولش را با هدايت و دين حق فرستاده تا آن را بر همه‌ي اديان پيروز كند و كافى است كه خدا گواه اين موضوع باشد!

۱
(فتح/ ۲۸)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قوله هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِی الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ ... وَ هُوَ الْإِمَامُ الَّذِی یُظْهِرُهُ اللَّهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْما.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- هُو الذِی أَرْسَل رَسُولهُ بِالهُدَی و دِینِ الحَقِّ لیُظْهِرَهُ عَلی الدِّینِ کُلهِ؛ منظور از آن، امامی است که خداوند او را بر همه‌ی ادیان چیره می‌سازد و او زمین را پس از آنکه مملوء از جور و ظلم بود، سرشار از عدل و داد می‌نماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۸
بحارالأنوار، ج۵۱، ص۵۰/ القمی، ج۲، ص۳۱۷/ نورالثقلین؛ «ظلما» محذوف/ البرهان
۲
(فتح/ ۲۸)

الباقر (علیه السلام)- قَوْلُهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهَدْیِ وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ: یُظْهِرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی الرَّجْعَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام)- او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!. (توبه/۳۳)؛ خداوند در رجعت، دینش را بر سایر ادیان پیروز و چیره خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۸
البرهان
۳
(فتح/ ۲۸)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ ... قُلْتُ لَهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِ؟ قَالَ: هُوَ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ بِالْوَلَایَهًِْ لِوَصِیِّهِ وَ الْوَلَایَهًُْ هِیَ دِینُ الْحَقِّ قُلْتُ: لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ؟ قَالَ: یَظْهَرُ عَلَی جَمِیعِ الْأَدْیَانِ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ بِوَلَایَهًِْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ لِوَلَایَهًِْ عَلِی (علیه السلام).

امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی آیه: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد. (توبه/۳۳) سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «او همان کسی است که پیامبرش را به تبلیغ ولایت وصی و جانشین خود دستور داده است و ولایت همان دین حق است». از آن حضرت درباره‌ی عبارت: تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!. (توبه/۳۳) سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «منظور از آن غالب‌ساختن آن بر همه‌ی ادیان در هنگام قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. خداوند می‌فرماید: ولی خدا نور خود را کامل می‌کند هرچند کافران خوش نداشته باشند!. (صف/۸) که منظور از نور همان ولایت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و منظور از مشرکان، کسانی است که دیگران را در ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) شریک قرار می‌دهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۸
تأویل الآیات الظاهره، ص۶۶۱/ البرهان
۴
(فتح/ ۲۸)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی ظُهُورِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ثُمَّ یُظْهِرَهُ اللهُ کَما وَعَدَ به جَدُّهُ فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ الْمُفَضَّلُ: یَا مَوْلَایَ فَمَا تَأْوِیلُ قَوْلِهِ تَعَالَی لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؟ قَالَ (علیه السلام): هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلهِ فَوَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَ الْأَدْیَانِ الِاخْتِلَافُ وَ یَکُونُ الدِّینُ کُلُّهُ وَاحِداً کَمَا قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ. قَالَ الْمُفَضَّلُ: قُلْتُ: یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ الدِّینُ الَّذِی فِی آبَائِهِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ نُوحٍ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) هُوَ الْإِسْلَامُ؟ قَالَ: نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ هُوَ الْإِسْلَامُ لَا غَیْرُ. قُلْتُ: یَا مَوْلَایَ أَ تَجِدُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ؟ قَالَ: نَعَمْ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِنْهُ هَذِهِ الْآیَهًُْ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِین ... قَالَ الْمُفَضَّلُ: یَا مَوْلَایَ فَقَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ظَهَرَ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ؟ قَالَ: یَا مُفَضَّلُ لَوْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ظَهَرَ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ مَا کَانَتْ مَجُوسِیَّهًٌْ وَ لَا یَهُودِیَّهًٌْ وَ لَا صَابِئِیًهًٌْ وَ لَا نَصْرَانِیَّهًٌْ وَ لَا فُرْقَهًٌْ وَ لَا خِلَافٌ وَ لَا شَکٌ وَ لَا شِرْکٌ وَ لَا عَبَدَهًُْ أَصْنَامٍ وَ لَا أَوْثَانٍ وَ لَا اللَّاتِ وَ الْعُزَّی وَ لَا عَبَدَهًُْ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ لَا النُّجُومِ وَ لَا النَّارِ وَ لَا الْحِجَارَهًِْ وَ إِنَّمَا قَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ هَذَا الْمَهْدِیُّ وَ هَذِهِ الرَّجْعَهًُْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلهِ. فَقَالَ الْمُفَضَّلُ: أَشْهَدُ أَنَّکُمْ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلِمْتُمْ وَ بِسُلْطَانِهِ وَ بِقُدْرَتِهِ قَدَرْتُمْ وَ بِحُکْمِهِ نَطَقْتُمْ وَ بِأَمْرِهِ تَعْمَلُون.

امام صادق (علیه السلام)- در مورد ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: همان‌طور که جدّش در این آیه وعده داده است: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!. (توبه/۳۳) مفضّل گفت: «آقا! تأویل: تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!. (توبه/۳۳) چیست»؟ حضرت فرمود: «تأویل آن، این آیه است: و با آن‌ها پیکار کنید، تا فتنه [شرک و سلب آزادی] برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد!. (انفال/۳۹) ای مفضّل! به خدا قسم اختلاف را از میان ملل و ادیان برمی‌دارد و همه‌ی دین‌ها یکی می‌شود، چنان‌که خدا فرموده است: دین در نزد خدا، اسلام [و تسلیم‌بودن در برابر حق] است. (آل عمران/۱۹) و هم فرموده: و هرکس جز اسلام [و تسلیم در برابر فرمان حق]، آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زیانکاران است. (آل عمران/۸۵) مفضّل گفت: «آقا! آیا دینی که پدران او ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمّد (علیهم السلام) داشتند، همان دین اسلام بود»؟ فرمود: «آری همین دین اسلام بود، نه غیر آن»! عرض کردم: «دلیلی از قرآن بر این مطلب دارید»؟ فرمود: «آری از اوّل تا آخر قرآن پر از دلیل است. از جمله آیه: دین در نزد خدا، اسلام [و تسلیم‌بودن در برابر حق] است. (آل عمران/۱۹) می‌باشد. و دیگر این آیه: از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید خداوند شما را در کتاب‌های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای!. (حج/۷۸) مفضّل گفت: «آقا! پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در موقع برانگیخته‌شدنش بر تمام ادیان باطله غلبه نیافت. پس چگونه خداوند می‌فرماید: لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ؟ فرمود: «ای مفضّل! اگر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) بعد از بعثتش بر تمام ادیان غالب شده بود، دیگر نه مجوسی، نه یهودی، نه صابئیان و نه نصرانی و هیچ تفرقه و اختلاف و شک و شرک و بت‌پرستی و اوثان و لات و عزّی و پرستش آفتاب و ماه و ستارگان آتش سنگ نبود، پس لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ تأویلش امروز است. اینک این مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و این هم رجعت است، که خداوند می‌فرماید: و با آن‌ها پیکار کنید، تا فتنه [شرک و سلب آزادی] برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد!. (انفال/۳۹)». مفضّل گفت: «گواهی می‌دهم که از علم خداوند استفاده کرده‌اید، با قدرت و اقتدار او توانا گشته‌اید، با حکم او تکلّم می‌کنید و به امر او عمل می‌نمایید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۸
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۴
بیشتر