آیه ۵ - سوره قصص

ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- معنی وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ؛ این است که فرعون تصمیم دارد، بنی‌اسرائیل را از میان بردارد و بکُشد امّا ما تصمیم داریم بر آن‌ها منّت گذاریم: وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً؛ یعنی آن‌ها را رهبر و پیشوایان کارهای نیک قرار دهیم که از آن‌ها پیروی شود.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مفضّل گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی و حسن و حسین (علیهم السلام) نگاه کرد و گریست و سپس فرمود: «شما بعد از من، مصداق افراد مستضعف هستید»». عرض‌کردم: «ای فرزند رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) معنی این حرف چیست»؟! فرمود: «معنایش این است که امامان بعد از من شما هستید و خداوند متعال در همین معنا می‌فرماید: وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ؛ این آیه تا روز قیامت درباره‌ی ما جاری است».

امام صادق (علیه السلام)- در حضور امام صادق (علیه السلام) آیه: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ خوانده شد؛ اشک از دیدگان حضرت (علیه السلام) جاری گشت و فرمود: «به خدا قسم آن‌ها که در زمین تضعیف شده‌اند، ما اهل‌بیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هستیم».

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سلمان (رحمة الله علیه) گوید: «رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: «خداوند متعال پیامبر و رسولی را نفرستاد مگر این که برای وی دوازده نقیب [و وحی] قرار داد». عرض‌کردم: «ای رسول‌خدا! (صلی الله علیه و آله) این را از تورات و انجیل شنیده‌ام». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای سلمان! آیا می‌دانی نقیبان دوازده‌گانه‌ی من بعد از من که امامت مردم را بر عهده می‌گیرند چه کسانی هستند»؟ عرض‌کردم: «خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) بهتر می‌دانند ...». حضرت فرمود: «ای سلمان! تو و امثال تو و هرکس که با معرفت از آنان پیروی کند توفیق درک [و تبعیّت از] آنان را می‌یابد». سلمان (رحمة الله علیه) گوید: شکر خدا را بسیار به جای آورده، سپس گفتم: «ای رسول‌خدا! (صلی الله علیه و آله) آیا اجل به من مهلت می‌دهد تا همه‌ی آنان را درک کنم»»؟ حضرت فرمود: «ای سلمان! این آیات را تلاوت کن: پس آن‌گاه که وعدۀ (تحقّق) نخستین آن دو فرارسد بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می‌گماریم تا میان خانه‌هایتان برای قتل و غارت شما به جستجو درآیند و این تهدید تحقّق‌یافتنی است* پس از چندی دوباره شما را بر آنان چیره می‌کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می‌دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می‌گردانیم (اسراء/۶۵)» سلمان (رحمة الله علیه) می‌گوید: [گریستم و] گریه‌ام شدّت گرفت و شوقم افزون گشت و عرض‌کردم: «ای رسول‌خدا! (صلی الله علیه و آله) شما این قول را به من می‌دهید»؟ فرمود: «آری! به خدایی که مرا به حق فرستاد. من، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن (علیه السلام)، حسین (علیه السلام) و نه امامی که از نسل حسین (علیه السلام) می‌آیند همین قول را به تو می‌دهیم و هرکه از ماست و با ماست و هرکه به خاطر ما به او ظلم شده است. ای سلمان! به خدا ابلیس و سربازانش و هرکه ایمانش را به کمال‌رسانده یا هرکه کفرش را به کمال‌رسانده، [روز قیامت] حاضر می‌شوند تا قصاص و مجازات شوند و حقّشان به آن‌ها داده شود؛ و پروردگار تو به هیچ‌کس ستم روا نمی‌دارد (کهف/۴۹) تأویل این آیه ما هستیم که می‌فرماید: وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ وَنُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَنُرِی فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا کَانُوا یَحْذَرُونَ».

امام باقر (علیه السلام)- زیدبن‌سلام‌جعفی گوید: «خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیده عرض‌کردم: «خدا خیرت دهد! خیثمه‌ی جعفی از شما نقل کرد که از شما در مورد آیه: وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ سؤال کرده و شما فرموده‌اید منظور از ائمّه (علیهم السلام)، شما هستید و وارثان نیز شمائید [آیا او از شما درست روایت کرده]»؟ فرمود: «به خدا قسم خیثمه راست گفته؛ همین طور به او گفته‌ام».

امام علی (علیه السلام)- هرکه مایل است وضع ما و این قوم را بداند، ما و شیعیانمان در آن روز که خدا آسمانها را آفرید شبیه زمان فرعون و پیروان او هستیم آیات ابتدایی سوره‌ی قصص درباره‌ی ما و در این مورد نازل شده است قسم به آن خدایی که دانه را شکافت و جان به انسان داد و کتاب آسمانی را بر اساس راستی و عدالت بر محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل نمود، قدرت و حکومت به سوی شما (شیعیان) بازخواهد گشت مانند ماده شتری که به فرزند خود رو می‌کند و متوجّه او می‌شود.

امام علی (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) روایت است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره مثل این [اخبار و روایات] از پیروانش سؤال کرد و فرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را در هفت بخش نازل‌کرد ... آن بخشی که تأویلش بعد از زمان نزول آن است، آن اموری است که خداوند عزّوجلّ رسولش (صلی الله علیه و آله) را از وقوع آن‌ها بعد از او (پیامبر (صلی الله علیه و آله)) باخبر کرد، مثل آنچه که در مورد قاسطین و مارقین و خوارج و کشته‌شدن عمّار در قرآن خبر داده است که از این قبیل روایات است و همچنین خبرهای قیامت و رجعت و صفات روز قیامت نیز از این موارد است مانند کلام خداوند متعال: آیا جز انتظار ظهور آیات [و فرارسیدن تهدیدهای الهی] را دارند؟ آن روز که ظهور آن‌ها فرارسد ایمان‌آوردن کسی که قبلا ایمان نیاورده و یا در ایمانش عمل نیکی انجام‌نداده، سودی به حالش نخواهدداشت (انعام/۱۵۸) و این کلام خداوند متعال: آن‌که ظهور آن‌ها فرارسد، [کار از کار گذشته و پشیمان سودی ندارد و کسانی که قبلاً آن را فراموش کرده‌بودند می‌گویند: «فرستادگان پروردگارما حقّ را آوردند آیا امروز برای ما شفاعت‌کنندگانی وجود دارند که برای ما شفاعت کنند یا [به ما اجازه داده‌شود به دنیا] بازگردیم و اعمالی غیر از آنچه انجام می‌دادیم انجام‌دهیم؟ (اعراف/۵۳) و کلام خداوند: ما در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم که بندگان صالح من وارث حکومت زمین خواهندشد (انبیاء/۱۰۵) و این کلام خداوند متعال: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُون ... و امّا این کلام خداوند متعال ردّی است برای کسی که رجعت را انکار کرد: به خاطر بیاور روزی را که ما از هر امتی گروهی را از کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کردند محشور می‌کنیم و آن‌ها را نگه‌می‌داریم تا به یکدیگر ملّحق‌شوند (نمل/۸۳) یعنی در دنیا [به هم ملحق می شوند] و امّا معنای حشر (برانگیخته‌شدن) آخرت این کلام خداوند عزّوجّل است: و همه‌ی آن‌ها (انسان‌ها) را محشور می‌کنیم و احدی را فروگذار نخواهیم‌کرد (کهف/۴۷) و این کلام خداوند: حرام است بر شهرها و آبادیهایی که [بر اثر گناه] نابودشان کردیم [که بازگردند] (اسراء/۹۵) که این آیه در مورد رجعت است اما در قیامت آن‌ها باز می‌گردند و مثل کلام خداوند تعالی: به خاطر بیاورید هنگامی را که خداوند از پیامبران و [پیروان آن‌ها] پیمان موُکدّ گرفت که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم سپس پیامبری به سوی شما آمد که آنچه را با شماست تصدیق می‌کند به او ایمان آورید و او را یاری کنید (آل عمران/۸۱) و این آیه در زمان رجعت رخ خواهد داد و مانند آن، آن چیزی است که خداوند با آن امامان را مورد خطاب قرار داد و با آن وعده‌ی نصرت و انتقام از دشمنانشان را به آن‌ها داد و فرمود: خداوند به کسانی که از شما ایمان آوردند و عمل‌صالح انجام داده‌اند وعده می‌دهد که آن‌ها را قطعاً خلیفه روی زمین خواهد کرد همان‌گونه که پیشینیان را خلافت روی زمین بخشید و دین و آئینی را که برای آن‌ها پسندیده پابرجا و ریشه‌دار خواهدساخت و خوف و ترس آن‌ها را به امنیت و آرامش مبّدل می‌کند آن چنان که تنها مرا می‌پرستند و چیزی را برای من شریک نخواهند ساخت. (نور/۵۵) و این حکومت صالحان فقط در زمان بازگشت آن‌ها به دنیا رجعت محقّق می‌شوند و مانند آن، این کلام خداست: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِین.

امام صادق (علیه السلام)- این آیه مختص به امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که در آخرالزّمان ظاهر می‌شود و گردن‌کشان و فرعون‌ها (حاکمان ستمگر) را از هم می‌پاشد و شرق و غرب زمین را به تصرّف درمی‌آورد و سپس آن را پر از عدل و داد می‌کند درحالی‌که پیش از آن مملو از کفر و ستم بود.

امام صادق (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) [ذیل آیه‌ی] وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ؛ فرمود: همه این‌ها (امام و وارث قرار دادن مستضعفان) از آن چیزهایی است که در زمان رجعت محقّق می‌شود.

امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: «از مولایم حضرت صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا مأموریت مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود»؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند ... مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به طرف گروهی منحرف آمده و سه روز آن‌ها را موعظه می‌نماید و دعوت [به آرامش و پذیرش خودش] می‌کند ولی آن‌ها بر سرکشی و کیفر خود می‌افزایند. مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هم [ناچار] دستور قتل آن‌ها را صادرنموده همه را از دم شمشیر می‌گذرانند. سپس مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به اصحاب خود می‌گوید: «قرآن‌های آن‌ها را نگیرید بگذارید تا باعث حسرت آن‌ها گردد؛ همان‌طور که آن را تبدیل‌کرده و تغییر دادند و تحریف کردند مطابق آنچه در آن بود عمل نکردند». مفضّل گوید: عرض‌کردم: «آقای من! پس از آن مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چه می‌کند»؟ فرمود: «لشکری برای دستگیری سفیانی به دمشق می‌فرستد؛ او را گرفته و روی سنگی سر می‌برند. آنگاه حسین (علیه السلام) با دوازده هزار صدّیق و هفتاد و دو نفری که در کربلا از یاران او بودند و با وی شهید شدند، آشکار می‌شود. پس از آن منتظر باش که زهرا (سلام الله علیها) رجوع می‌کند، رجوعی پر از نور و روشنایی سپس صدیق اکبر امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) ظهور می‌کند ... آن‌گاه آقای بزرگ محمّد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) با انصار و مهاجرین و آن‌ها که به او ایمان آوردند و نبوّت او را تصدیق کردند و در رکاب وی شهید شدند ظهور می‌کند. با ظهور حضرتش کسانی که دعوت آن حضرت (صلی الله علیه و آله) را تکذیب کردند و درباره‌ی پیغمبریش (صلی الله علیه و آله) شک نمودند و اعتنا به گفتار وی نکردند و کسانی که گفتند او ساحر و کاهن و دیوانه است و از روی هوای‌نفس سخن می‌گوید و آن‌ها که با وی جنگ کردند حاضر می‌کنند تا از روی حق و عدالت انتقام اعمالی را که از بعثت آن حضرت (صلی الله علیه و آله) تا موقع ظهور مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با هر امامی و در هر وقتی از اوقات مرتکب شده‌اند از آن‌ها بگیرد. این است تحقق تأویل آیه‌ی شریفه: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ».