آیه هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ تَأْويلَهُ يَوْمَ يَأْتي تَأْويلُهُ يَقُولُ الَّذينَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنا مِنْ شُفَعاءَ فَيَشْفَعُوا لَنا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيْرَ الَّذي كُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ [53]
آيا آن‌ها جز انتظار ظهور آيات [و فرا رسيدن تهديدهاى الهى] را دارند؟! آن روز كه ظهور آن‌ها فرا رسد، [كار از كار گذشته، و پشيمانى سودى ندارد؛ و] كسانى كه قبلاً آن را فراموش كرده بودند مى‌گويند: «فرستادگان پروردگار ما، حق را آوردند؛ آيا [امروز] براى ما شفاعت‌كنندگانى وجود دارند كه براى ما شفاعت كنند، يا [به ما اجازه داده شود به دنيا] بازگرديم، و اعمالى غير از آنچه انجام مى‌داديم، انجام دهيم»؟! [ولى] آن‌ها سرمايه‌ی وجود خود را از دست داده‌اند؛ و معبودهايى را كه به دروغ ساخته بودند، همگى از نظرشان گم مى‌شوند. [نه راه بازگشتى دارند، و نه شفاعت‌كننده‌اى].
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ فَهُوَ مِنَ الْآیَاتِ الَّتِی تَأْوِیلُهَا بَعْدَ تَنْزِیلِهَا، قالَ: ذلِکَ فِی الْقَائِمِ (علیه السلام) وَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ أَیْ تَرَکُوهُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنَا مِنْ شُفَعاءَ فَیَشْفَعُوا لَنَا قَالَ: هذَا یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ أیْ بَطَلَ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( این کلام خدا متعال: هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ؛ از جمله آیاتی است که تأویل آن‌ها پس از تنزیل آشکار می‌شود. «آن تاویل در هنگام قیام قائم (و روز قیامت صورت خواهد گرفت؛ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ یعنی، آن را رها کردند. قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاء فَیَشْفَعُواْ لَنَا؛ این روز قیامت است. أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَ ضَلَّ عَنْهُم؛ یعنی از آنان باطل شد. مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا مَا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ فَهِیَ الْأُمُورُ الَّتِی أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهَا سَتَکُونُ بَعْدَهُ مِثْلُ مَا أَخْبَرَ بِهِ مِنْ أُمُورِ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ الْخَوَارِجِ وَ قَتْلُ عَمَّارٍ جَرَی ذَلِکَ الْمَجْرَی وَ أَخْبَارُ السَّاعَهًِْ وَ الرَّجْعَهًِْ وَ صِفَاتُ الْقِیَامَهًِْ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَی هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ. لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً وَ قَوْلِهِ تَعَالَی: یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنا مِنْ شُفَعاءَ فَیَشْفَعُوا لَنا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ الْآیَهًْ.
امام علی ( امّا آیاتی که تحقّق و تأویل آن‌ها پس از نزول آیه‌ی قرآن واقع می‌شود، این‌ها شامل اموری است که خدای عزّوجلّ به رسول خدا (خبر می‌دهد که بعد از او اتّفاق خواهد افتاد، مانند آنچه در مورد قاسطین، مارقین و خوارج و کشته‌شدن عمّار گفته شده است و همچنین اخبار قیامت و رجعت و اوصاف قیامت. خدای متعال می‌فرماید: آیا آن‌ها جز انتظار ظهور آیات [و فرا رسیدن تهدیدهای الهی] را دارند؟! آن روز که ظهور آن‌ها فرا رسد. و می‌فرماید: ایمان‌آوردن افرادی که قبلًا ایمان نیاورده‌اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده‌اند، سودی به حالشان نخواهد داشت! بگو: «[اکنون که شما چنین انتظارات نادرستی دارید]، انتظار بکشید ما هم انتظار [کیفر شما را] می‌کشیم»! (انعام/۱۵۸) و نیز می‌فرماید: هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالحَقِّ فَهَلْ لَنا مِنْ شُفَعاءَ فَیَشْفَعُوا لَنا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ ...
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَلَّامِ‌بْنِ‌الْمُسْتَنِیرعَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: لَقَدْ تَسَمَّوْا بِاسْمٍ مَا سَمَّی اللَّهُ بِهِ أَحَداً إِلَّا عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مَا جَاءَ تَأْوِیلُهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی یَجِیءُ تَأْوِیلُهُ قَالَ إِذَا جَاءَتْ جَمَعَ اللَّهُ أَمَامَهُ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) وَ الْمُؤْمِنِینَ حَتَّی یَنْصُرُوهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ إِذْ أَخَذَ اللهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ إِلَی قَوْلِهِ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ فَیَوْمَئِذٍ یَدْفَعُ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اللِّوَاءَ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَیَکُونُ أَمِیرَ الْخَلَائِقِ کُلِّهِمْ أَجْمَعِینَ یَکُونُ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ تَحْتَ لِوَائِهِ وَ یَکُونُ هُوَ أَمِیرَهُمْ فَهَذَا تَأْوِیلُهُ.
امام صادق ( سلام‌بن‌مستنیر گوید: امام صادق (فرمود: «آن‌ها خود را به نامی که خداوند جز علیّ‌بن‌ابی‌طالب (را بدان موسوم نگردانید خواندند [مقصود لقب امیرالمؤمنین (است] و تأویل [امیرالمؤمنین (] هنوز نیامده است. من عرض کردم: «فدایت شوم! تأویل آن کی خواهد آمد»؟ فرمود: «موقعی‌که تأویل آن نزدیک شد خداوند پیامبران و مؤمنین را در پیش‌روی آن حضرت جمع میکند تا از وی یاری نمایند و این است معنی آیه: و [به خاطر بیاورید] هنگامی را که خداوند، از پیامبران [و پیروان آن‌ها]، پیمان مؤکّد گرفت، که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم، ... و من نیز با شما از گواهانم». (آل عمران/۸۱) در آن روز خداوند پرچم خود را به علیّ‌بن‌ابی‌طالب (می‌دهد و آن حضرت فرمانده‌ی جهانیان است و جهانیان نیز در زیر پرچم او خواهند بود، و او امیر و فرمانده آنهاست و این است تأویل کلمه‌ی امیرالمؤمنین (.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا عَلِیُّ مَا بَیْنَ مَنْ یُحِبُّکَ وَ بَیْنَ أَنْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنَاهُ إِلَّا أَنْ یُعَایِنَ الْمَوْتَ ثُمَّ تَلَا رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ یَعْنِی إِنَّ أَعْدَاءَنَا إِذَا دَخَلُوا النَّارَ قَالُوا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً فِی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ فِی عَدَاوَتِهِ فَیُقَالُ لَهُمْ فِی الْجَوَابِ أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ وَ هُوَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ لآِلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مِنْ نَصِیرٍ یَنْصُرُهُم.
پیامبر ( علیّ‌بن‌جعفر از برادر خود موسی‌بن‌جعفر (از آباء گرام خود، از امیرالمؤمنین (نقل کرد که پیامبر اکرم (به من فرمود: «یا علی (! بین کسی که به تو محبّت می‌ورزد و بین اینکه ببیند آنچه را که چشم‌هایش را روشن می کند نیست، مگر اینکه با مرگ روبرو گردد. بعد این آیه را قرائت نمود: پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم غیر از آنچه انجام می‌دادیم!. (فاطر/۳۷) یعنی دشمنان ما وقتی داخل جهنّم می‌شوند، می‌گویند: خدایا! ما را خارج کن تا عمل صالحی که در ولایت علی (است انجام دهیم، غیر از آنچه که در دشمنی او می‌کردیم. در جواب ایشان گفته می‌شود: أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ و او پیامبر (است، اکنون بچشید که برای ظالمان آل محمّد (هیچ یاوری نیست!. (فاطر/۳۷) که آن‌ها را یاری کند.