آیه خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلينَ [199]
[به هرحال] با عفو و مدارا رفتار كن، و به كارهاى شايسته دعوت نما، و از جاهلان روى بگردان [و با آنان ستيزه مكن].
الرّضا (علیه السلام)- الْحَارِثِ‌بْنِ‌الدِّلْهَاثِ مَولَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: سَمِعْتُ الرِّضَا (علیه السلام) یَقُولُ لَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّی یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّهًٌْ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّهًٌْ مِنْ نَبِیِّهِ وَ سُنَّهًٌْ مِنْ وَلِیِّهِ فَأَمَّا السُّنَّهًُْ مِنْ رَبِّهِ فَکِتْمَانُ سِرِّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ وَ أَمَّا السُّنَّهًُْ مِنْ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَمُدَارَاهًُْ النَّاسِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَمَرَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) بِمُدَارَاهًِْ النَّاسِ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَمَّا السُّنَّهًُْ مِنْ وَلِیِّهِ فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ.
امام رضا ( حرث‌بن‌دلهاث گوید: از امام رضا (شنیدم که فرمود: «مؤمن به درجه‌ی کمال ایمان نمی‌رسد مگر اینکه در او سه خصلت باشد: «یک روش از پروردگارش و یکی از پیامبر و دیگری از امامش. امّا روشی که از خدا باید داشته باشد کتمان سرّ و راز پوشیدن است؛ خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: دانای غیب اوست و هیچ‌کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی‌سازد مگر رسولانی که آنان را برگزیده است. (جن/۲۷) روش پیامبر مداراکردن با مردم است. خداوند فرموده است: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ؛ امّا روش امام، شکیبایی در گرفتاری‌ها و ناراحتی‌ها است».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَأَحْسَنَ تَأْدِیبَهُ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ أَنْزَلَ اللهَُ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ.
امام صادق ( خداوند پیامبرش را تربیت کرد تا اینکه وقتی ایشان را آن چنان که میخواست به پا داشت، به ایشان فرمود: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ. وقتی رسول خدا (چنین کرد، [خداوند ایشان را پاک گرداند] و فرمود: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری!. (قلم/۴).
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَأَحْسَنَ تَأْدِیبَهُ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ قَالَ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ فَوَّضَ إِلَیْهِ دِینَهُ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.
امام صادق ( خداوند پیامبرش را تربیت کرد تا اینکه وقتی ایشان را آن چنان که میخواست به پا داشت، به ایشان فرمود: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ. سپس وقتی حضرت را پاک گرداند دین خود را به ایشان تفویض کرد و فرمود: آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید [و اجرا کنید]، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید. (حشر/۷)
الحسن (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) أَحْسَنَ الْأَدَبِ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا وَعَی الَّذِی أَمَرَهُ قَالَ تَعَالَی ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.
امام حسن ( خداوند عزیز و بزرگ پیامبرش را به بهترین وجه تربیت نموده و فرموده است: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ. وقتی‌که پیامبر اکرم (آنچه را که دستور داده شده بود، حفظ کرد، خداوند فرمود: آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید [و اجرا کنید]، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید. (حشر/۷)
الصّادق (علیه السلام)- أَلَا وَ إِنَّ مَکَارِمَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ فِی ثَلَاثَهًِْ أَحْرُفٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ وَ تَفْسِیرُهُ أَنْ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ تُعْطِیَ مَنْ حَرَمَکَ.
امام صادق ( آگاه باشید خوبی‌های دنیا و آخرت، در سه حرف از کتاب خداوند جمع شده‌اند: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ تفسیر آن این است که با کسانی که با تو قطع رابطه کرده‌اند ارتباط برقرار کن، و از کسانی که به تو ظلم کرده‌اند در گذر، و به کسانی که تو را محروم نموده‌اند برس.
الصّادق (علیه السلام)- أَمَرَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ لَیْسَ فِی الْقُرْآنِ آیَهًٌْ أَجْمَعُ لِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ مِنْهَا.
امام صادق ( خداوند به پیامبرش (دستور داد که مطابق بهترین فضائل اخلاقی عمل کند و در قرآن، آیه‌ای که تمام فضائل اخلاقی را بیشتر از این آیه در خود جمع کرده باشد، وجود ندارد.
الحسن (علیه السلام)- قَالَ مَوْلَانَا الْحَسَنِ (علیه السلام): فَقَالَ لِجَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ مَا الْعَفْوُ قَالَ أَنْ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِیَ مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ.
امام حسن ( جبرییل پرسید: «عفو چیست»؟ فرمود: «این است که وصل نمایی به کسی که قطع نموده است و ببخشی به کسی که تو را محروم نموده است و بگذری از کسی که به تو ستم نموده است. وقتی این دستورات را انجام داد، خداوند به او وحی کرد. و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری!. (قلم/۴).
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- سَأَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) عَنْ مَعْنَاهَا فَقَالَ لَا أَدْرِی حَتَّی أَسْأَلَ رَبَّکَ ثُمَّ رَجَعَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّکَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِیَ مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَک.
پیامبر ( [وقتی این آیه نازل شد،] پیامبر (از جبرئیل پرسید: «معنای این آیه چیست»؟ فرمود: «نمی‌دانم مگر اینکه از خداوند بپرسم». وقتی از خداوند پرسید و بازگشت گفت: «ای محمّد (! خداوند در این آیه به تو امر کرده تا با کسی که با تو قطع رابطه کرده، رابطه برقرار کنی، کسی که تو را محروم ساخته، تو به او عطا کنی و محرومش نسازی و هرکس را که به تو ظلم کرده ببخشی».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ قَالَ خُذْ مِنْهُمْ مَا ظَهَرَ وَ مَا تَیَسَّرَ وَ الْعَفْوُ الْوَسَطُ.
امام صادق ( همانا خدا، رسولش (را [به بهترین وجه] تربیت کرده است. پس فرمود: «ای محمّد (! با عفو و مدارا رفتار کن، و به کارهای شایسته دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان [و با آنان ستیزه مکن]». از آنان آنچه را ظاهر و آسان است بگیر و عفو (بخشش) حدّ میانه است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِیَّاکَ أَنْ تَضْرِبَ مُسْلِماً أَوْ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً فِی دِرْهَمِ خَرَاجٍ أَوْ تَبِیعَ دَابَّهًَْ عَمَلٍ فِی دِرْهَمٍ فَإِنَّمَا أُمِرْنَا أَنْ نَأْخُذَ مِنْهُمُ الْعَفْوَ.
امام علی ( از آن بپرهیز که برای گرفتن درهمی خراج، مسلمان یا یهودی یا نصرانیی را بزنی، یا جانوری را که برای صاحب خود کار می‌کند به فروش برسانی، که دستور ما [از جانب شرع] این است که از ایشان عفو (از مقدار مالی که زائد بر هزینه‌هاست و نه اصل مال آنان) را بگیریم.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی إِذَا أَقَامَهُ عَلَی مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ إِلَی أَنْ قَالَ فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ ذَلِکَ کُلَّهُ.
امام صادق ( خداوند پیامبرش (را تربیت کرد تا اینکه وقتی ایشان را آن چنان که می خواست به پا داشت، به ایشان فرمود: «وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ تا جایی که فرمود، خداوند خَمر را حرام گرداند و رسول خدا (هر مستکننده ای را حرام کرد و خداوند برای این به حضرت اجازه داد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالْأعْلَی عَنْ أبِی‌عَبْدِاللهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللهِ تَعَالَی خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ قَالَ یَعْنِی بِالْوَلَایَهًِْ.
امام صادق ( خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ؛ [امر به معروف کن] یعنی به ولایت امر کن.