آیه ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَكْثَرَهُمْ لَفاسِقينَ [102]
و براى بيشتر آن‌ها پايبندى به هيچ پيمانى نيافتيم؛ [بلكه] به‌يقين اكثر آن‌ها را فاسق و گنهكار يافتيم.
الکاظم (علیه السلام)- عَن الحُسَین‌بْنِ‌الحَکَم قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی الْعَبْدِ الصَّالِحِ (علیه السلام) أُخْبِرُهُ أَنِّی شَاکٌّ وَ قَدْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی وَ أَنِّی أُحِبُّ أَنْ تُرِیَنِی شَیْئاً فَکَتَبَ (علیه السلام) إِنَّ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) کَانَ مُؤْمِناً وَ أَحَبَّ أَنْ یَزْدَادَ إِیمَاناً وَ أَنْتَ شَاکٌّ وَ الشَّاکُّ لَا خَیْرَ فِیهِ وَ کَتَبَ إِنَّمَا الشَّکُّ مَا لَمْ یَأْتِ الْیَقِینُ فَإِذَا جَاءَ الْیَقِینُ لَمْ یَجُزِ الشَّکُّ وَ کَتَبَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ قَالَ نَزَلَتْ فِی الشَّاکِّ.
امام کاظم ( حسین‌بن حکم گوید: به امام کاظم (نوشتم و از حال خود او را آگاه کردم که من در شک افتاده‌ام، و حضرت ابراهیم (به خدا عرض کرد: «خدایا! به من نشان بده چگونه مردگان را زنده می‌کنی»؟. (بقره/۲۶۰) و من دوست دارم که شما [نیز برای رفع شکّ من] چیزی [از معجزه و دلیل امامت] به من نشان دهی، پس آن حضرت به من نوشت: «ابراهیم به‌راستی مؤمن بود [و عقیده داشت] و می‌خواست که ایمانش را افزون کند، ولی تو در شکّی، و در شک خیری نیست». و نوشت: «جز این نیست که شک تا جاییست که یقین نیامده، و چون یقین آمد شک روا نباشد». و نوشت: «به‌درستی‌که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ و فرمود: «این آیه درباره‌ی شک‌کننده نازل شده است».
فقه الرّضا (علیه السلام)- نَرْوِی مَنْ شَکَّ فِی اللَّهِ بَعْدَ مَا وُلِدَ عَلَی الْفِطْرَهًِْ لَمْ یَتُبْ أَبَداً وَ أَرْوِی لَا یَنْفَعُ مَعَ الشَّکِّ وَ الْجُحُودِ عَمَلٌ وَ أَرْوِی مَنْ شَکَّ أَوْ ظَنَّ فَأَقَامَ عَلَی أَحَدِهِمَا حَبِطَ عَمَلُهُ وَ أَرْوِی فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ قَالَ نَزَلَتْ فِی الشُّکَّاکِ وَ أَرْوِی فِی قَوْلِهِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ قَالَ الشَّکِّ الشَّاکُّ فِی الْآخِرَهًِْ مِثْلُ الشَّاکِّ فِی الْأُولَی.
فقه الرّضا ( هرکس پس از آنکه بر فطرت اسلام متولّد شده به خداوند شک کند، توبه او را قبول نمی‌کنند. روایت می‌کنم: با شک و انکار حق هیچ عملی سود ندارد. روایت می‌کنم: هرکس شک کند یا گمان برد و بر یکی از این دو بماند، عمل خویش را تباه ساخته است. روایت می‌کنم، درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِین حضرت فرمود: «این آیه درباره‌ی شک‌کنندگان نازل شده است». روایت می‌کنم درباره‌ی کلام خداوند متعال: [آری]، آن‌ها که ایمان آوردند، و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند. (انعام/۸۲) فرمود: «کسانی که درباره‌ی آخرت شک می‌کنند مانند کسانی هستند که در آغاز هم گرفتار می‌باشند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سُلَیْمَان، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ اللهِ (علیه السلام)، إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُوبَصِیرِ ... یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا إِنَّکُمْ وَفَیْتُمْ بِمَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِیثَاقَکُمْ مِنْ وَلَایَتِنَا وَ إِنَّکُمْ لَمْ تُبَدِّلُوا بِنَا غَیْرَنَا وَ لَوْ لَمْ تَفْعَلُوا لَعَیَّرَکُمُ اللَّهُ کَمَا عَیَّرَهُمْ حَیْثُ یَقُولُ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ.
امام صادق ( محمدبن‌سلیمان از پدرش نقل می‌کند: هنگامی‌که خدمت امام صادق (بودم، ابوبصیر نزد امام (آمد ... ای ابامحمّد (همانا خداوند در قرآنش شما را یاد کرده و فرموده است: در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند بعضی پیمان خود را به آخر بردند [و در راه او شربت شهادت نوشیدند]، و بعضی دیگر در انتظارند و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند. (احزاب/۲۳) شما هستید که به آن پیمانی که خدا در مورد ولایت ما از شما گرفته بود، وفا کردید و شما هستید که دیگری را به‌جای ما نگرفتید، و اگر چنین نمی‌کردید خداوند شما را سرزنش می‌کرد همان‌طوری‌که می‌فرماید: وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ.
علی بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ مَا وَجَدْنَا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ أَیْ مَا عَهِدْنَا عَلَیْهِمْ فِی الذَّرِّ لَمْ یَفُوا بِهِ فِی الدُّنْیَا وَ إِنْ وَجَدْنَا أَکْثَرَهُمْ لَفَاسِقِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ مَا وَجَدْنَا لأَکْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ یعنی آن عهد و پیمانی را که در عالم ارواح (ذر) از آنان گرفتیم، در دنیا به آن وفادار نبودند. وَ إِن وَجَدْنَا أَکْثَرَهُمْ لَفَاسِقِینَ.