آیه الَّذينَ اتَّخَذُوا دينَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا فَالْيَوْمَ نَنْساهُمْ كَما نَسُوا لِقاءَ يَوْمِهِمْ هذا وَ ما كانُوا بِآياتِنا يَجْحَدُونَ [51]
[همان] كسانى كه دين و آيين خود را سرگرمى و بازيچه گرفتند؛ و زندگى دنيا آنان را مغرور ساخت؛ امروز ما آنها را فراموش مى‌كنيم، همانگونه كه آنها ديدار چنين روزى را فراموش كردند و آيات ما را انكار مى‌نمودند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مَعْنَاهُ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ الَّذِی کَانَ یَلْزَمُهُمْ التَّدَیُّنُ بِهِ وَ التَّجَنُّبُ مِنْ مَحْظُورَاتِهِ، لَعِباً وَ لَهْواً فَحَرَّمُوا مَا شَاءُوا وَ اسْتَحَلُّوا مَا شَاءُوا بِشَهْوَتِهِمْ. وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا أَیِ اغْتَرُّوا بِهَا وَ بِطُولِ الْبَقَاءِ فِیهَا فَکَانَ الدُّنْیَا غَرَّتْهُمْ. فَالْیَوْمَ نَنْسَاهُمْ کَمَا نَسُوا لِقَاءَ یَوْمِهِمْ هذَا أَیْ نَتْرُکُهُمْ فِی الْعَذَابِ کَمَا تَرَکُوا التَّأَهُّبَ وَ الْعَمَلَ لِلِقَاءِ هَذَا الْیَوْمِ.
ابن‌عبّاس ( اتَّخَذُوا دِینَهُمْ؛ یعنی دین خود را که خداوند متعال عمل به آن را به آنان دستور داده است، لهو و لعب محسوب کرده اند و به آن تقیّدی ندارند و یا اینکه دینی را که باید به آن پایبند باشند و از حرام آن دوری کنند، لهو و لعب دانسته و حلال و حرام آن را بنابر هوا هوس خود تعیین می کنند. وَ غَرَّتْهُمُ الحَیاةُ الدُّنْیا؛ یعنی به دنیا و ماندن در آن فریفته شدند گویا دنیا آن ها را فریب داده است. فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هَذَا؛ یعنی همان‌طورکه آن ها آمادگی برای این روز را رها کردند آن ها را در عذاب رها می کنیم.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالْعَزِیزِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا عَلِیَّ‌بْنَ‌مُوسَی (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یَنْسَی وَ لَا یَسْهُو وَ إِنَّمَا یَنْسَی وَ یَسْهُو الْمَخْلُوقُ الْمُحْدَثُ أَ لَا تَسْمَعُهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا وَ إِنَّمَا یُجَازِی مَنْ نَسِیَهُ وَ نَسِیَ لِقَاءَ یَوْمِهِ بِأَنْ یُنْسِیَهُمْ أَنْفُسَهُمْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ وَ قَالَ تَعَالَی فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا أَیْ نَتْرُکُهُمْ کَمَا تَرَکُوا الِاسْتِعْدَادَ لِلِقَاءِ یَوْمِهِمْ هَذَا أی فنجازیهم علی ذلک.
امام رضا ( عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: از امام رضا (درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ (توبه/۶۷) سؤال کردم. فرمود: «خداوند نه سهو می‌کند و نه چیزی را فراموش می‌نماید، بلکه سهو و نسیان مربوط به مخلوق محدَث است، آیا به این آیه برخورد نکرده‌ای: وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا (مریم/۶۴) بلکه معنی آیه تنها چنین است که خداوند، کسانی را که او و قیامت را فراموش کردهاند اینگونه جزاء می‌دهد که خودش آن را از یاد خودشان می‌برد، همان‌طورکه درجای دیگر فرموده است: و همچون کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند و خدا نیز آنها را به «خود فراموشی» گرفتار کرد، آنها فاسقانند. (حشر/۱۹) و نیز می‌فرماید: فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا؛ یعنی رهایشان میکنیم همان‌طورکه آنها، از آماده شدن برای چنین روزی طفره می‌رفتند و این کار را ترک کرده بودند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مَا هُوَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ وَ قَوْلُهُ فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا وَ قَوْلُهُ وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَأَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَی نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ یَعْنِی إِنَّمَا نَسُوا اللَّهَ فِی دَارِ الدُّنْیَا لَمْ یَعْمَلُوا بِطَاعَتِهِ فَنَسِیَهُمْ فِی الْآخِرَهًِْ أَیْ لَمْ یَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ ثَوَابِهِ شَیْئاً فَصَارُوا مَنْسِیِّینَ مِنَ الْخَیْرِ وَ کَذَلِکَ تَفْسِیرُ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا یَعْنِی بِالنِّسْیَانِ أَنَّهُ لَمْ یُثِبْهُمْ کَمَا یُثِیبُ أَوْلِیَاءَهُ الَّذِینَ کَانُوا فِی دَارِ الدُّنْیَا مُطِیعِینَ ذَاکِرِینَ حِینَ آمَنُوا بِهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ خَافُوهُ بِالْغَیْبِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا فَإِنَّ رَبَّنَا تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عُلُوّاً کَبِیراً لَیْسَ بِالَّذِی یَنْسَی وَ لَا یَغْفُلُ بَلْ هُوَ الْحَفِیظُ الْعَلِیمُ وَ قَدْ یَقُولُ الْعَرَبُ قَدْ نَسِیَنَا فُلَانٌ فَلَا یَذْکُرُنَا أَیْ إِنَّهُ لَا یَأْمُرُ لَهُمْ بِخَیْرٍ وَ لَا یَذْکُرُهُمْ بِه.
امام علی ( یکی از زندیقان نزد امیرمؤمنان حضرت علی (رفت و گفت: اگر در قرآن اختلاف و تناقض نبود، هرآینه به دینتان می گرویدم. حضرت علی (به او فرمود: «در کجای قرآن اختلاف و تناقض هست»؟ گفت: «نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ و نیز در جای دیگر می‌فرماید: فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا و نیز می‌فرماید: وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا (مریم/۶۴)». امیرالمومنین (فرمود: «و امّا تفسیر کلام خداوند متعال که فرمود: نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ (توبه/۶۷) یعنی آنان خداوند را در سرای دنیا فراموش کردند و در راه فرمانبری از او عمل نکردند، پس خداوند نیز در آخرت آنان را فراموش کرد؛ یعنی چیزی از پاداش خود برایشان قرار نداد و اینگونه آنان از خیر فراموش شدند. همچنین است تفسیر کلام خداوند عزّوجلّ: فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا منظور از فراموشی این است که آنان را پاداش نداده، آن‌گونه که دوستان خود را پاداش داده است؛ همان کسانی که چون در سرای دنیا به او و رسولش ایمان آوردند، فرمان بردند و خدا را یاد کردند و در غیب از او ترسیدند. و امّا این کلام خداوند متعال: وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا (مریم/۶۴) پروردگار ما والامرتبه و بزرگ است و کسی نیست که فراموش کند و غفلت ورزد، بلکه او به یاد دارنده و داناست. عرب می گوید: فلان کس را فراموش کردیم و او از ما یاد نمی کند؛ یعنی او در حقّ آنان نیکی نکرد و با نیکی از ایشان یاد نکرد».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فَالْیَوْمَ نَنْسَاهُمْ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه): نَتْرُکُکُمْ فِی الْعِقَابِ کَما نَسِیتُمْ لِقاءَ أَیْ کَمَا تَرَکْتُمْ ذِکْرَ لِقاءِ یَوْمِکُمْ هَذَا.
ابن‌عبّاس ( کلام خداوند: خدا را فراموش کردند، و خدا [نیز] آنها را فراموش کرد. (توبه/۶۷) یعنی شما را در عذاب رها خواهیم نمود؛ کَما نَسِیتُمْ لِقاءَ؛ یعنی همان‌طورکه دیدار امروز را ترک نموده و رها ساختید».
الباقر (علیه السلام)- قَالَ جَابِرُ‌بْنُ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیّ: شَکَوْتُ مِنْ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ أَشْیَاعِهِمْ إِلَی الْإِمَام عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ... فَلَمَّا سَمِعَ الْإِمَامُ ذَلِکَ مِنِّی ... دَعَاع ابْنَهُ مُحَمَّداً (علیه السلام) فَقَالَ یَا بُنَیَّ إِذَا کَانَ غَداً فَاغْدُ إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ خُذْ مَعَکَ الْخَیْطَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) عَلَی جَدِّنَا فَحَرِّکْهُ تَحْرِیکاً لَیِّناً ... قَالَ جَابِرٌ فَمَضَیْتُ مَعَهُ إِلَی الْمَسْجِدِ ... فقَالَ لی خُذْ إِلَیْکَ طَرَفَ الْخَیْطِ وَ امْشِ رُوَیْداً وَ إِیَّاکَ ثُمَّ إِیَّاکَ أَنْ تُحَرِّکَهُ قَالَ فَأَخَذْتُ طَرَفَ الْخَیْطِ وَ مَشَیْتُ رُوَیْداً فَقَال (علیه السلام) قِفْ یَا جَابِرُ فَوَقَفْتُ فَحَرَّکَ الْخَیْطَ تَحْرِیکاً لَیِّناً فَمَا ظَنَنْتُ أَنَّهُ حَرَّکَهُ مِنْ لِینِهِ فَلَمَّا خَرَجْتُ مِنَ الْمَسْجِدِ فَإِذَا صِیَاحٌ وَ وَلْوَلَهًٌْ مِنْ کُلِّ نَاحِیَهًٍْ وَ زَاوِیَهًٍْ وَ إِذَا زَلْزَلَهًٌْ وَ هَدَّهًٌْ وَ رَجْفَهًٌْ وَ إِذَا الْهَدَّهًُْ أَخْرَبَتْ عَامَّهًَْ دُورِ الْمَدِینَهًِْ وَ هَلَکَ تَحْتَهَا أَکْثَرُ مِنْ ثَلَاثِینَ أَلْفَ رَجُلٍ وَ امْرَأَهًٍْ ... فأَشَارَ بِیَدِهِ وَ أَنَا أَرَاهُ وَ النَّاسُ لَا یَرَوْنَهُ فَزَلْزَلَتِ الْمَدِینَهًُْ أَیْضاً زَلْزَلَهًًْ خَفِیفَهًًْ لَیْسَتْ کَالْأُولَی وَ تَهَدَّمَتْ فِیهَا دُورَهًٌْ کَثِیرَهًٌْ ... ثُمَّ أَتَیْنَا عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا خَبَرُ النَّاسِ فَقَالَ ذَلِکَ لَقَدْ رَأَی مِنْ قُدْرَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَا لَا زَالَ مُتَعَجِّباً مِنْهَا قَالَ جَابِرٌ إِنَّ سُلْطَانَهُمْ سَأَلَنَا أَنْ نَسْأَلَکَ أَنْ تَحْضُرَ إِلَی الْمَسْجِدِ حَتَّی یَجْتَمِعَ النَّاسُ یَدْعُونَ وَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَسْأَلُونَهُ الْإِقَالَهًَْ قَالَ فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ تَلَا أَ وَ لَمْ تَکُ تَأْتِیکُمْ رُسُلُکُمْ بِالْبَیِّناتِ قالُوا بَلی قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْکافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلالٍ. وَ لَوْ أَنَّنا نَزَّلْنا إِلَیْهِمُ الْمَلائِکَةَ وَ کَلَّمَهُمُ الْمَوْتی وَ حَشَرْنا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْءٍ قُبُلًا ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ فَقُلْتُ سَیِّدِی الْعَجْبُ أَنَّهُمْ لَا یَدْرُونَ مِنْ أَیْنَ أُتُوا قَالَ أَجَلْ ثُمَّ تَلَا فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا وَ ما کانُوا بِآیاتِنا یَجْحَدُونَ وَ هِیَ وَ اللَّهِ آیَاتُنَا وَ هَذِهِ أَحَدُهَا وَ هِیَ وَ اللَّهِ وَلَایَتُنَا.
امام باقر ( جابربن‌یزید جعفی گفت: از بنی‌امیّه و پیروان آنها به امام سجّاد (شکایت کردم ... امام (که این سخنان را از من شنید ... فرزند خود محمّد را خواست به او فرمود: «پسرم»! او فرمود: «لبیک یا سیّدی»! فرمود: «فردا صبح برو به مسجد پیامبر (نخی را که جبرئیل برای جدّ ما آورده بگیر و آرام تکان بده ... در خدمت آن جناب به مسجد رفتیم... به من فرمود: یک سر نخ را بگیر و کمی راه برو. مبادا آن را حرکت دهی»! من سر نخ را گرفتم و چند قدم رفتم. فرمود: «جابر بایست»! ایستادم. نخ را به آرامی چنان‌که گویی اصلا تکان نمی‌دهد تکان داد. سپس فرمود: «سر نخ را به من بده». سر نخ را دادم و عرض کردم: «چه کردید ای پسر رسول خدا (»؟ فرمود: «وای بر تو! برو بیرون ببین مردم در چه حالی هستند»! من از مسجد خارج شدم. ناگهان صدای همهمه و ولوله زیادی شنیدم که از هرطرف بلند بود. زمین‌لرزه و تکان‌هایی که باعث ریختن و خراب‌شدن تمام خانه‌های مدینه شده و بیشتر از سی‌هزار زن و مرد کشته بود ... سپس با دست اشاره کرد. من ایشان را می‌دیدم، ولی مردم نمی‌دیدند. [دوباره] در مدینه زلزله سبکی شد که مانند اوّل نبود و خانه‌های زیادی خراب شد ... خدمت حضرت زین العابدین (آمدیم. ایشان مشغول نماز بود. منتظر شدیم تا نمازش را تمام کرد. آنگاه رو به ما کرد و فرمود: «محمّد! مردم در چه حالند»؟ جواب داد: «جابر از قدرت خداوند چیزهایی دید که پیوسته در تعجّب و حیرانی بود». امیر آنها از ما خواست تا از شما در خواست کنیم به مسجد بیایید تا مردم جمع شوند و دعا و تضرّع کنند و از خدا بخواهند که آنها را ببخشد. امام (تبسّمی کرد و این آیه را خواند: آنها می‌گویند: «آیا پیامبران شما دلایل روشن برایتان نیاوردند»؟! می‌گویند: «آری»! آنها می‌گویند: «پس هرچه می‌خواهید [خدا را] بخوانید ولی دعای کافران [به‌جایی نمی‌رسد و] جز در ضلالت نیست»!. (غافر/۵۰). [و حتّی] اگر فرشتگان را بر آنها نازل می‌کردیم، و مردگان با آنان سخن می‌گفتند، و همه‌چیز را در برابر آنها جمع می‌نمودیم، هرگز ایمان نمی‌آوردند مگر آنکه خدا بخواهد! ولی بیشتر آنها نمی‌دانند. (انعام/۱۱۱) گفتم: «آقا! تعجّب در این است که نمی‌دانند از کجا دچار چنین بلا شده‌اند». فرمود: «آری». بعد این آیه را خواند: فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا وَ ما کانُوا بِآیاتِنا یَجْحَدُونَ. به‌خدا قسم این آیات ما است و این یکی از آنها است، به خدا این است ولایت ما».