آیه وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتي كانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتيهِمْ حيتانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ يَوْمَ لا يَسْبِتُونَ لا تَأْتيهِمْ كَذلِكَ نَبْلُوهُمْ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ [163]
و از آنها درباره‌ی [سرگذشت] شهرى كه در ساحل دريا بود بپرس. زمانى‌كه آنها در روزهاى شنبه، تجاوز [و نافرمانى خدا] مى‌كردند؛ همان هنگام كه ماهيانشان، روز شنبه [كه روز تعطيل و عبادت بود، بر سطح آب]، آشكار مى‌شد؛ امّا در غير روز شنبه، به سراغ آنها نمى‌آمد؛ اين‌گونه آنها را به چيزى آزمايش كرديم كه نافرمانى مى‌كردند.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ فَإِنَّهَا قَرْیَهًٌْ کَانَتْ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ قَرِیبَهًٌْ مِنَ الْبَحْرِ وَ کَانَ الْمَاءُ یَجْرِی عَلَیْهَا فِی الْمَدِّ وَ الْجَزْرِ فَیَدْخُلُ أَنْهَارَهُمْ وَ زُرُوعَهُمْ وَ یَخْرُجُ السَّمَکُ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّی یَبْلُغَ آخِرَ زُرُوعِهِمْ وَ قَدْ کَانَ اللَّهُ حَرَّمَ عَلَیْهِمُ الصَّیْدَ یَوْمَ السَّبْتِ فَکَانُوا یَضَعُونَ الشُّبَّاکَ فِی الْأَنْهَارِ لَیْلَهًَْ الْأَحَدِ وَ یَصِیدُونَ بِهَا السَّمَکَ وَ کَانَ السَّمَکُ یَخْرُجُ یَوْمَ السَّبْتِ وَ یَوْمَ الْأَحَدِ لَا یَخْرُجُ وَ هُوَ قَوْلُهُ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ فَنَهَاهُمْ عُلَمَاؤُهُمْ عَنْ ذَلِکَ فَلَمْ یَنْتَهُوا فَمُسِخُوا قِرَدَهًًْ وَ خَنَازِیرَ وَ کَانَ الْعِلَّهًُْ فِی تَحْرِیمِ الصَّیْدِ عَلَیْهِمْ یَوْمَ السَّبْتِ أَنَّ عِیدَ جَمِیعِ الْمُسْلِمِینَ وَ غَیْرِهِمْ کَانَ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فَخَالَفَ الْیَهُودُ وَ قَالُوا عِیدُنَا السَّبْتُ فَحَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الصَّیْدَ یَوْمَ السَّبْتِ وَ مُسِخُوا قِرَدَهًًْ وَ خَنَازِیرَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ [قریه‌ای که در این آیه آمده است]، قریه‌ای است که از آن بنی‌اسرائیل بود. این قریه در نزدیکی دریا قرار داشت و آب هم درحالت مدّ و هم درحالت جزر در آن جاری بود. آب وارد رودخانه‌ها می‌شد و ماهی از دریا خارج می‌شد [و به رودخانه می آمد] تا اینکه آب به انتهای کشت و زرع ایشان می‌رسید و خدا شکار ماهی را در روز شنبه بر آنان حرام کرده بود و آنان تورهایشان را در شب یکشنبه در رودخانه‌ها می‌انداختند تا با آنها ماهی بگیرند و ماهی در روز شنبه بیرون میآمد و در روز یکشنبه بیرون نمی‌آمد. این همان کلام خداوند است که فرمود: إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لاَ یَسْبِتُونَ لاَ تَأْتِیهِمْ پس دانشمندان آنها، آنان را از این کار نهی میکردند، امّا مردم به نصحت آنان عمل نمی‌کردند. پس به بوزینه و خوک مسخ [تبدیل] شدند.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ فَإِنَّهَا قَرْیَهًٌْ کَانَتْ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَی الْبَحْرِ وَ کَانَ الْمَاءُ یَجْرِی فِی الْمَدِّ وَ الْجَزْرِ فَیَدْخُلُ أَنْهَارَهُمْ وَ زُرُوعَهُمْ وَ یَخْرُجُ السَّمَکُ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّی یَبْلُغَ آخِرَ زُرُوعِهِمْ. وَ قَدْ کَانَ اللَّهُ حَرَّمَ عَلَیْهِمْ الصَّیْدَ یَوْمَ السَّبْتِ فَکَانُوا یَنْصِبُونَ الشُّبَّاکَ فِی الْأَنْهَارِ لَیْلَهًَْ السَّبْتِ وَ یَصْطَادُونَ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ کَانَ السَّمَکُ یَخْرُجُ یَوْمَ السَّبْتِ وَ یَوْمَ الْأَحَدِ فَنَهَاهُمْ عُلَمَاؤُهُمْ عَنْ ذَلِکَ فَمُسِخُوا قِرَدَهًًْ وَ خَنَازِیرَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ؛ این قریه متعلّق به بنی‌اسرائیل بود که در کنار دریا زندگی میکردند و هنگام مدّ، آب دریا در نهرها و زراعات آنها داخل می‌شد و ماهیها از دریا به جانب آنها میآمدند و هنگام جزر که آب پایین می‌رفت، ماهیها برایشان به‌جا می‌ماند. خدای متعال صید ماهی را در روز شنبه بر آنها حرام کرد، ولی آنها شب شنبه شبکه‌های توری در نهرها نصب کردند و روز یک شنبه ماهیها را بر می‌داشتند و در واقع هم روز شنبه و هم روز یکشنبه صید میکردند، علمای بنی‌اسرائیل آنها را منع کردند، امّا توجّهی نکردند، خداوند هم آنها را به‌صورت بوزینه و خوک مسخ نمود.
السّجّاد (علیه السلام)- کَانَ هَؤُلَاءِ قَوْماً یَسْکُنُونَ عَلَی شَاطِئِ بَحْرٍ نَهَاهُمُ اللَّهُ وَ أَنْبِیَاؤُهُ (علیهم السلام) عَنِ اصْطِیَادِ السَّمَکِ فِی یَوْمِ السَّبْتِ فَتَوَسَّلُوا إِلَی حِیلَهًٍْ لِیُحِلُّوا بِهَا لِأَنْفُسِهِمْ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَخَدُّوا أَخَادِیدَ وَ عَمِلُوا طُرُقاً تُؤَدِّی إِلَی حِیَاضٍ یَتَهَیَّأُ لِلْحِیتَانِ الدُّخُولُ فِیهَا مِنْ تِلْکَ الطُّرُقِ وَ لَا یَتَهَیَّأُ لَهَا الْخُرُوجُ إِذَا هَمَّتْ بِالرُّجُوعِ فَجَاءَتِ الْحِیتَانُ یَوْمَ السَّبْتِ جَارِیَهًًْ عَلَی أَمَانِ اللَّهِ لَهَا فَدَخَلَتْ فِی الْأَخَادِیدِ وَ حَصَلَتْ فِی الْحِیَاضِ وَ الْغُدْرَانِ فَلَمَّا کَانَتْ عَشِیَّهًَْ الْیَوْمِ هَمَّتْ بِالرُّجُوعِ مِنْهَا إِلَی اللُّجَجِ لِتَأْمَنَ صَائِدَهَا فَرَامَتِ الرُّجُوعَ فَلَمْ تَقْدِرُوا {تَقْدِرْ} فَبَقِیَتْ لَیْلَتَهَا فِی مَکَانٍ یَتَهَیَّأُ أَخْذُهَا بِلَا اصْطِیَادٍ لِاسْتِرْسَالِهَا فِیهِ وَ عَجْزِهَا عَنِ الِامْتِنَاعِ لِمَنْعِ الْمَکَانِ لَهَا فَکَانُوا یَأْخُذُونَهَا یَوْمَ الْأَحَدِ وَ یَقُولُونَ مَا اصْطَدْنَا فِی السَّبْتِ وَ إِنَّمَا اصْطَدْنَا فِی الْأَحَدِ وَ کَذَبَ أَعْدَاءُ اللَّهِ بَلْ کَانُوا آخِذِینَ لَهَا بِأَخَادِیدِهِمُ الَّتِی عَمِلُوهَا یَوْمَ السَّبْتِ حَتَّی کَثُرَ مِنْ ذَلِکَ مَالُهُمْ وَ ثَرَاؤُهُمْ وَ تَنَعَّمُوا بِالنِّسَاءِ وَ غَیْرِهِنَّ لِاتِّسَاعِ أَیْدِیهِمْ بِهِ فَکَانُوا فِی الْمَدِینَهًِْ نَیِّفاً وَ ثَمَانِینَ أَلْفاً فَعَلَ هَذَا مِنْهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً وَ أَنْکَرَ عَلَیْهِمُ الْبَاقُونَ کَمَا نَصَّ اللَّهُ تَعَالَی وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ الْآیَهًَْ وَ ذَلِکَ أَنَّ طَائِفَهًًْ مِنْهُمْ وَعَظُوهُمْ وَ زَجَرُوهُمْ عَذَابَ اللَّهِ وَ خَوَّفُوهُمْ مِنِ انْتِقَامِهِ وَ شَدِیدِ بَأْسِهِ وَ حَذَّرُوهُمْ فَأَجَابُوهُمْ عَنْ وَعْظِهِمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللهُ مُهْلِکُهُمْ بِذُنُوبِهِمْ هَلَاکَ الِاصْطِلَامِ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِیداً فَأَجَابُوا الْقَائِلِینَ هَذَا لَهُمْ مَعْذِرَهًًْ إِلی رَبِّکُمْ هَذَا الْقَوْلُ مِنَّا لَهُمْ مَعْذِرَةٌ إِلَی رَبِّکُمْ إِذْ کَلَّفَنَا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَنَحْنُ نَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ لِیَعْلَمَ رَبُّنَا مُخَالَفَتَنَا لَهُمْ وَ کَرَاهَتَنَا لِفِعْلِهِمْ قَالُوا وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ وَ نَعِظُهُمْ أَیْضاً لَعَلَّهُمْ تَنْجَعُ فِیهِمُ الْمَوَاعِظُ فَیَتَّقُوا هَذِهِ الْمُوبِقَهًَْ وَ یَحْذَرُوا عُقُوبَتَهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَلَمَّا عَتَوْا حَادُّوا وَ أَعْرَضُوا وَ تَکَبَّرُوا عَنْ قَبُولِهِمُ الزَّجْرَ عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئِینَ مُبْعَدِینَ عَنِ الْخَیْرِ مُقْصَیْنَ قَالَ فَلَمَّا نَظَرَ الْعَشَرَهًُْ آلَافٍ وَ النَّیِّفُ أَنَّ السَّبْعِینَ أَلْفاً لَا یَقْبَلُونَ مَوَاعِظَهُمْ وَ لَا یَحْفِلُونَ بِتَخْوِیفِهِمْ إِیَّاهُمْ وَ تَحْذِیرِهِمْ لَهُمْ اعْتَزَلُوهُمْ إِلَی قَرْیَهًٍْ أُخْرَی قَرِیبَهًٍْ مِنْ قَرْیَتِهِمْ وَ قَالُوا إِنَّا نَکْرَهُ أَنْ یَنْزِلَ بِهِمْ عَذَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ فِی خِلَالِهِمْ فَأَمْسَوْا لَیْلَهًًْ فَمَسَخَهُمُ اللَّهُ کُلَّهُمْ قِرَدَهًًْ وَ بَقِیَ بَابُ الْمَدِینَهًِْ مُغْلَقاً لَا یَخْرُجُ مِنْهُمْ أَحَدٌ وَ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهِمْ أَحَدٌ وَ تَسَامَعَ بِذَلِکَ أَهْلُ الْقُرَی فَقَصَدُوهُمْ وَ تَسَنَّمُوا حِیطَانَ الْبَلَدِ فَاطَّلَعُوا عَلَیْهِمْ فَإِذَا کُلُّهُمْ رِجَالُهُمْ وَ نِسَاؤُهُمْ قِرَدَهًٌْ یَمُوجُ بَعْضُهُمْ فِی بَعْضٍ یَعْرِفُ هَؤُلَاءِ النَّاظِرُونَ مَعَارِفَهُمْ وَ قَرَابَاتِهِمْ وَ خُلَطَاءَهُمْ یَقُولُ الْمُطَّلِعُ لِبَعْضِهِمْ أَنْتَ فُلَانٌ أَنْتَ فُلَانٌ فَتَدْمَعُ عَیْنُهُ وَ یُومِئُ بِرَأْسِهِ أَنْ نَعَمْ فَمَا زَالُوا کَذَلِکَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مَطَراً وَ رِیحاً فَجَرَفَتْهُمْ إِلَی الْبَحْرِ وَ مَا بَقِیَ مَسْخٌ بَعْدَ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ وَ أَمَّا الَّذِینَ تَرَوْنَ مِنْ هَذِهِ الْمُصَوَّرَاتِ بِصُوَرِهَا فَإِنَّمَا هِیَ أَشْبَاهُهَا لَا هِیَ بِأَعْیَانِهَا وَ لَا مِنْ نَسْلِهَا ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) لِیُّ بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ مَسَخَ هَؤُلَاءِ لِاصْطِیَادِهِمُ السَّمَکَ فَکَیْفَ تَرَی عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَالَ مَنْ قَتَلَ أَوْلَادَ رَسُولِ اللَّهِ وَ هَتَکَ حُرْمَتَهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَ إِنْ لَمْ یَمْسَخْهُمْ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ الْمُعَدَّ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَهًِْ أَضْعَافُ عَذَابِ الْمَسْخِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) أَمَا إِنَّ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ اعْتَدَوْا فِی السَّبْتِ لَوْ کَانُوا حِینَ هَمُّوا بِقَبِیحِ فِعَالِهِمْ سَأَلُوا رَبَّهُمْ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ أَنْ یَعْصِمَهُمْ مِنْ ذَلِکَ لَعَصَمَهُمْ وَ کَذَلِکَ النَّاهُونَ لَهُمْ لَوْ سَأَلُوا اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَعْصِمَهُمْ بِجَاهِ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ لَعَصَمَهُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یُلْهِمْهُمْ ذَلِکَ وَ لَمْ یُوَفِّقْهُمْ لَهُ فَجَرَتْ مَعْلُومَاتُ اللَّهِ فِیهِمْ عَلَی مَا کَانَ سُطِرَ فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ.
امام سجّاد ( آنان قومی بودند که در ساحل دریا زندگی میکردند و خدا و پیامبرانش آنان را از ماهیگیری در روز شنبه نهی‌کرده بودند. آنان حیله کردند که آنچه را خدا حرام کرده است برای خودشان حلال کنند. آنان شکاف‌هایی را ایجاد کردند و راه هایی را احداث کردند که ماهیها از این راه ها به حوض‌هایی که کنده بودند وارد شوند و نتوانند از آن حوض‌ها بیرون بیایند تا به رودخانه برگردند. ماهیها در روز شنبه در امان خدا در حرکت بودند و وارد آن شکاف‌ها شدند تا به حوض‌ها و جویبارها رسیدند. هنگامی‌که شامگاه آن روز فرا رسید، خواستند به آب های عمیق برگردند تا از ماهیگیرها در امان باشند، امّا به علّت مسدودشدن راه، نتوانستند. پس آنها را در روز یکشنبه میگرفتند و می‌گفتند: ما در روز شنبه ماهی نگرفتیم، بلکه در روز یکشنبه ماهی گرفتیم و این دشمنان خدا دروغ گفتند، بلکه آنها را از حوض‌هایی که در روز شنبه احداث کرده بودند، میگرفتند تا اینکه درآمد و ثروتشان از این کار زیاد شد و از نعمت زنان و غیره برخوردار بودند و تعداد مردم آن شهر به هشتادهزار نفر و اندی می‌رسید و هفتاد هزار نفر از آنان این کار را میکردند. سایرین با آنان مخالفت میکردند. همچنان‌که خدا این داستان را چنین بازگو کرده است: وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ. گروهی به پنددادن و نهی از آن کار پرداختند و آنان را از عذاب خدا بیم دادند و از انتقام عذاب شدید خدا برحذر داشتند. ایشان به وعظ و پندشان چنین جواب دادند: لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللهُ مُهْلِکُهُمْ به گناه هایشان به‌وسیله‌ی عذاب اصطلام (از بین‌بردن و ریشه‌کن کردن) یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد ساخت؟! [آنها را به حال خود واگذارید تا نابود شوند]!. (اعراف/۱۶۴) نهی‌کنندگان جواب دادند، مَعْذِرَةً إِلَی رَبِّکُمْ ما به امر به معروف و نهی از منکر مکلّف شدیم. ما از منکر نهی می‌کنیم تا خدا مخالفت ما با آنان و کراهت و تنفّر ما را از اعمالشان بداند. گفتند: وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ما آنان را پند می‌دهیم، شاید پند و نصیحت در آنان مؤثّر واقع شود و از این معصیت خودداری کنند و از عقوبت و مجازات آن برحذر باشند. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: [آری]، هنگامی‌که در برابر آنچه از آن نهی‌شده بودند سرکشی کردند. (اعراف/۱۶۶) یعنی منحرف شدند و اعراض کردند و از پذیرفتن نهی و نصیحت روی‌گردان شدند؛ به آنها گفتیم: «به شکل میمون‌هایی طردشده در آیید. (اعراف/۱۶۶) یعنی از خیر دور انداخته و برکنار شدند. هنگامی‌که آن ده‌هزار نفر و اندی دیدند که آن هفتاد هزار نفر نصیحت آنان را نمی‌پذیرند و به بیم‌دادن آنان اعتنا نمی‌کنند، از آنان کناره‌گیری کردند و به دهکده‌ای دیگر در نزدیکی دهکده‌شان رفتند. و گفتند: «ما کراهت داریم از اینکه عذاب خدا درحالی بر آنان نازل شود که ما در میان آنان باشیم». یک شب بر آنان گذشت و خدای عزّوجلّ همه‌ی آنان را به بوزینه تبدیل کرد و دروازه شهر همچنان بسته بود و کسی از آن خارج و یا وارد نمی‌شد. این خبر به اهل دهکده‌های دیگر رسید، پس به‌طرف آنان راه افتادند و از دیوارهای شهر بالا رفتند و به آنان نگاه کردند و دیدند که همه‌ی آنان از مرد و زن به بوزینه تبدیل شده اند و سخت درحال تکاپو هستند و در یکدیگر می لولیدند. این بینندگان، آشنایان و بستگان و دوستانشان را می‌شناختند و به برخی از آنان چنین می‌گفتند: «ای مرد! تو فلانی هستی؟ ای زن! تو فلانی هستی»؟ پس اشکی از چشم ایشان سرازیر می‌شد و با سر جواب می‌دادند: «بلی. آنان همچنان به‌مدّت سه‌روز در آن حالت بودند». سپس خدای عزّوجلّ باران و باد را بر آنان فرستاد و آنان را به‌طرف دریا راند و پس از سه‌روز، هیچ انسان مسخشده ای باقی نماند و درحقیقت، آنچه را از این حیوانات که شکل و هیئت آنها را دارد، اشباحی بیش نیستند و نه عین آن مسخ شده ها و نه از نسل آنان. همانا خدای عزّوجلّ آنان را به‌خاطر ماهیگیری مسخ کرده است. پس حال کسی که فرزندان رسول خدا (را کشت و حرمتشان را زیر پا گذاشت، چگونه خواهد بود!؟ همانا خدای عزّوجلّ گرچه آنان را در دنیا مسخ نکرده است، امّا عذابی که در آخرت برای آنان آماده شده، چندین برابر آن مسخ خواهد بود. این قوم مسخ شده اگر پس از ارتکاب عمل قبیح خود از درگاه الهی به جاه محمّد (و آل طیبین درخواست میکردند که آنها را حفظ فرماید، خداوند آنها را از ارتکاب عمل و ادامه آن مانع می‌شد، همچنان‌که اهل غرور و مباهات اگر خداوند را به جاه محمّد (و آل محمّد (سوگند دهند خداوند آنها را از غرور و غفلت حفظ می‌کند، امّا خداوند عزّوجلّ این مطلب را به آنها الهام نکرد و توفیق آن را به آنها نداد و آنچه در علم الهی و در لوح محفوظ مقرّر شده بود درباره‌ی آنها محقّق شد».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: وَجَدْنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّ قَوْماً مِنْ أَهْلِ أُبُلَّهًَْ مِنْ قَوْمِ ثَمُودَ وَ أَنَّ الْحِیتَانَ کَانَتْ سَبَقَتْ إِلَیْهِمْ یَوْمَ السَّبْتِ لِیَخْتَبِرَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ فِی ذَلِکَ فَشَرَعَتْ إِلَیْهِمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ فِی نَادِیهِمْ وَ قُدَّامَ أَبْوَابِهِمْ فِی أَنْهَارِهِمْ وَ سَوَاقِیهِمْ فَبَادَرُوا إِلَیْهَا فَأَخَذُوا یَصْطَادُونَهَا وَ لَبِثُوا فِی ذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَنْهَاهُمْ عَنْهَا الْأَحْبَارُ وَ لَا یَمْنَعُهُمُ الْعُلَمَاءُ مِنْ صَیْدِهَا ثُمَّ إِنَّ الشَّیْطَانَ أَوْحَی إِلَی طَائِفَهًٍْ مِنْهُمْ إِنَّمَا نُهِیتُمْ عَنْ أَکْلِهَا یَوْمَ السَّبْتِ وَ لَمْ تُنْهَوْا عَنْ صَیْدِهَا فَاصْطَادُوا یَوْمَ السَّبْتِ وَ کُلُوهَا فِیمَا سِوَی ذَلِکَ مِنَ الْأَیَّامِ فَقَالَتْ طَائِفَهًٌْ مِنْهُمُ الْآنَ نَصْطَادُهَا فَعَتَتْ وَ انْحَازَتْ طَائِفَهًٌْ أُخْرَی مِنْهُمْ ذَاتَ الْیَمِینِ فَقَالُوا نَنْهَاهُمْ عَنْ عُقُوبَهًِْ اللَّهِ أَنْ تَتَعَرَّضُوا بِخِلَافِ أَمْرِهِ وَ اعْتَزَلَتْ طَائِفَهًٌْ مِنْهُمْ ذَاتَ الْیَسَارِ فَتَنَکَّبَتْ {فَسَکَتَتْ} فَلَمْ تَعِظْهُمْ فَقَالَتْ لِلطَّائِفَهًِْ الَّتِی وَعَظَتْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِیداً فَقَالَتِ الطَّائِفَهًُْ الَّتِی وَعَظَتْهُمْ مَعْذِرَةً إِلی رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ قَالَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ یَعْنِی لَمَّا تَرَکُوا مَا وُعِظُوا بِهِ وَ مَضَوْا عَلَی الْخَطِیئَهًِْ فَقَالَتِ الطَّائِفَهًُْ الَّتِی وَعَظَتْهُمْ لَا وَ اللَّهِ لَا نُجَامِعُکُمْ وَ لَا نُبَایِتُکُمُ اللَّیْلَهًَْ فِی مَدِینَتِکُمْ هَذِهِ الَّتِی عَصَیْتُمُ اللَّهَ فِیهَا مَخَافَهًَْ أَنْ یَنْزِلَ بِکُمُ الْبَلَاءُ فَیَعُمُّنَا مَعَکُمْ قَالَ فَخَرَجُوا عَنْهُمْ مِنَ الْمَدِینَهًِْ مَخَافَهًَْ أَنْ یُصِیبَهُمُ الْبَلَاءُ فَنَزَلُوا قَرِیباً مِنَ الْمَدِینَهًِْ فَبَاتُوا تَحْتَ السَّمَاءِ فَلَمَّا أَصْبَحَ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ الْمُطِیعُونَ لِأَمْرِ اللَّهِ غَدَوْا لِیَنْظُرُوا مَا حَالُ أَهْلِ الْمَعْصِیَهًِْ فَأَتَوْا بَابَ الْمَدِینَهًِْ فَإِذَا هُوَ مُصْمَتٌ فَدَقُّوهُ فَلَمْ یُجَابُوا وَ لَمْ یَسْمَعُوا مِنْهَا حِسَّ أَحَدٍ فَوَضَعُوا سُلَّماً عَلَی سُورِ الْمَدِینَهًِْ ثُمَّ أَصْعَدُوا رَجُلًا مِنْهُمْ فَأَشْرَفَ عَلَی الْمَدِینَهًِْ فَنَظَرَ فَإِذَا هُوَ بِالْقَوْمِ قِرَدَهًًْ یَتَعَاوَوْنَ فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَصْحَابِهِ یَا قَوْمِ أَرَی وَ اللَّهِ عَجَباً قَالُوا وَ مَا تَرَی قَالَ أَرَی الْقَوْمَ قَدْ صَارُوا قِرَدَهًًْ یَتَعَاوَوْنَ لَهَا أَذْنَابٌ فَکَسَرُوا الْبَابَ قَالَ فَعَرَفَتِ الْقِرَدَهًُْ أَنْسَابَهَا مِنَ الْإِنْسِ وَ لَمْ تَعْرِفِ الْإِنْسُ أَنْسَابَهَا مِنَ الْقِرَدَهًِْ فَقَالَ الْقَوْمُ لِلْقِرَدَهًِْ أَ لَمْ نَنْهَکُمْ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ اللَّهِ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهًَْ وَ بَرَأَ النَّسَمَهًَْ إِنِّی لَأَعْرِفُ أَنْسَابَهَا {أَشْبَاهَهَا} مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ لَا یُنْکِرُونَ وَ لَا یُغَیِّرُونَ {یُقِرُّونَ} {یَقِرُّونَ} بَلْ تَرَکُوا مَا أُمِرُوا بِهِ فَتَفَرَّقُوا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَبُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ فَقَالَ اللَّهُ أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ.
امام علی ( امام باقر (فرمود: در کتاب علی (این را یافته‌ایم که قومی از اهل اَیلَه، از قوم ثمود بودند و آن شهری است که در ساحل دریای سرخ در نزدیکی شام قرار دارد. ماهیها در روز شنبه بیرون می آ مدند تا خداوند، اطاعت آنان را در آن امر مورد آزمایش قرار دهد. ماهیها در روز شنبه در میان آنان و در برابر درهایشان، در رودخانه‌ها و جویبارهایشان برای آنان ظاهر می‌شدند و آنان ماهی ها را می گرفتند و می خوردند. سپس برای مدّت طولانی که خدا می‌دانست، این کار را تکرار می کردند و احبار (علماء) آنها را از این کار باز نمی‌داشتند و آنان را از گرفتن آن ماهیها منع نمی‌کردند. سپس شیطان به گروهی از آنان چنین القا کرد: در حقیقت، شما از خوردن ماهی در روز شنبه نهی شدید نه از گرفتن آنها. پس آنان ماهی ها را در روز شنبه میگرفتند و در روزهای دیگر می خوردند. گروهی از آنان گفتند: «شنبه آنها را می‌گیریم و از فرمان خدا سرپیچی کردند و گروهی دیگر از آنان که هدایت شده بودند، گفتند: ما شما را از عقوبت و کیفر خدا نهی می‌کنیم که مبادا خلاف فرمانش را مرتکب شوید. گروهی دیگر کناره گرفتند و سکوت اختیار کردند و آنان را نصیحت نکردند و به گروهی که آنان را نصیحت میکردند، گفتند: «چرا قومی را پند می‌دهید که خدا آنان را به هلاکت خواهد رساند یا به عذابی شدید دچار خواهد کرد»؟ گروه نصیحت‌کننده گفتند: مَعْذِرَةً إِلَی رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ. خدای عزّوجلّ فرمود: امّا هنگامی‌که تذکراتی را که به آنها داده شده بود فراموش کردند. (اعراف/۱۶۵) یعنی هنگامی‌که آنچه را به آن نصیحت شدند، رها کردند، گناه و معصیت را ادامه دادند. پس گروهی که آنان را نصیحت کردند، گفتند: «به خدا قسم، ما در این شهری که در آن خدا را معصیت می‌کنید، همراه شما نخواهیم بود؛ از ترس اینکه مبادا عذاب بر شما نازل شود و ما را همراه شما فرا گیرد». گفت: «سپس آنان از ترس نازل‌شدن عذاب بر آنان، از شهر خارج شدند. آنان نزدیک شهر فرود آمدند و زیر آسمان، شب را به صبح رساندند. هنگامی‌که اولیای خدا که از فرمان خدا اطاعت کرده بودند، وارد صبح شدند، حرکت کردند تا ببینند چه بر سر اهل معصیت آمده است. به‌طرف دروازه شهر به راه افتادند، دروازه شهر قفل شده بود. آن را کوبیدند، امّا کسی به آنان جواب نداد و صدایی از کسی به گوش نمی رسید. نردبانی بر حصار شهر گذاشتند و مردی از آنان را به بالای آن فرستادند. او به شهر نگاه کرد و ناگهان چشمش به بوزینه‌هایی درحال زوزه‌کشیدن افتاد». آن مرد به همراهانش گفت: «ای قوم! به خدا من چیز عجیبی را می‌بینم»! گفتند: «چه می‌بینی»؟ گفت: «می‌بینم که قوم ما به بوزینه‌هایی مبدّل شده اند که درحال زوزه‌کشیدن هستند و دم دارند، پس در را شکستند. آن گروه (بوزینگان) نسبت خویش را با آن انسان ها را تشخیص دادند، امّا انسان ها نسبت خود را با بوزینه‌ها تشخیص نمی دادند. آن قوم به بوزینه‌ها گفتند: «مگر ما شما را نهی نکردیم»؟ سپس علی (فرمود: «قسم به آن که دانه را شکافت و روح را آفرید؛ من انساب آن گروه را از این امّت می‌شناسم و آنان نمی‌توانند این را انکار کرده و یا تغییر دهند، بلکه آنچه را به آن امر شدند، رها کردند و پس از آن، آنان با یکدیگر اختلاف پیدا کردند». و خدای عزّوجلّ فرمود: دور باد قوم ستمگر [از رحمت خدا]!. (مومنون/۴۱) پس خدا فرمود: أَنجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُواْ بِعَذَابٍ بَئِیسٍ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- اتَّخَذُوا الْحِیَاضَ فَکَانُوا یَسُوقُونَ الْحِیتَانَ إِلَیْهَا وَ لَا یُمْکِنُهَا الْخُرُوجُ مِنْهَا فَیَأْخُذُونَهَا یَوْمَ الْأَحَدِ.
ابن‌عبّاس ( حوض‌ها را برگرفته، و مارها را بدان سو رانده به‌نحوی که امکان خروج از آنجا مقدور نبود و در روز یکشنبه، آنها را صید میکردند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عَنْ عَکْرَمَهًَْ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ هُوَ یَقْرَأُ فِی الْمُصْحَفِ قَبْلَ ذَهَابِ بَصَرِهِ وَ یَبْکِی فَقُلْتُ مَا یُبْکِیکَ جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَ تَعْرِفُ أَیْلَهًَْ قُلْتُ وَ مَا أَیْلَهًُْ قَالَ قَرْیَهًٌْ کَانَ بِهَا أُنَاسٌ مِنَ الْیَهُودِ فَحَرَّمَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَیْهِمْ صَیْدَ الْحِیتَانِ یَوْمَ السَّبْتِ فَکَانَتِ الْحِیتَانُ تَأْتِیهِمْ یَوْمَ السَّبْتِ شُرَّعاً بِیضاً سِمَاناً کَأَمْثَالِ الْمَخَاضِ فَإِذَا کَانَ غَیْرُ یَوْمِ السَّبْتِ لَا یَجِدُونَهَا وَ لَمْ یُدْرِکُوهَا إِلَّا بِمَشَقَّهًٍْ وَ مَئُونَهًٍْ ثُمَّ إِنَّ رَجُلًا مِنْهُمْ أَخَذَ حُوتاً یَوْمَ السَّبْتِ فَرَبَطَهُ إِلَی وَتِدٍ فِی السَّاحِلِ وَ تَرَکَهُ فِی الْمَاءِ حَتَّی إِذَا کَانَ الْغَدُ أَخَذَهُ فَأَکَلَهُ فَفَعَلَ ذَلِکَ أَهْلُ بَیْتٍ مِنْهُمْ فَأَخَذُوا وَ شَوَوْا فَوَجَدَ جِیرَانُهُمْ رِیحَ الشِّوَاءِ فَفَعَلُوا کَفِعْلِهِمْ وَ کَثُرَ ذَلِکَ فِیهِمْ فَافْتَرَقُوا فِرَقاً فِرْقَهًٌْ أَکَلَتْ وَ فِرْقَهًٌْ نَهَتْ وَ فِرْقَهًٌْ قَالُوا لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ الْآیَهًَْ وَ قَالَتِ الْفِرْقَهًُْ الَّتِی نَهَتْ إِنَّمَا نُحَذِّرُکُمْ غَضَبَ اللَّهِ وَ عِقَابَهُ أَنْ یُصِیبَکُمْ بِخَسْفٍ أَوْ قَذْفٍ أَوْ بَعْضِ مَا عِنْدَهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ اللَّهِ مَا نُسَاکِنُکُمْ فِی مَکَانٍ أَنْتُمْ فِیهِ وَ خَرَجُوا مِنَ السُّورِ ثُمَّ غَدَوْا عَلَیْهِ مِنَ الْغَدِ فَضَرَبُوا بَابَ السُّورِ فَلَمْ یُجِبْهُمْ أَحَدٌ وَ تَسَوَّرَ إِنْسَانٌ مِنْهُمُ السُّورَ فَقَالَ قِرَدَهًٌْ وَ اللَّهِ لَهَا أَذْنَابٌ تَتَعَاوَی ثُمَّ نَزَلَ وَ فَتَحَ الْبَابَ وَ دَخَلَ النَّاسُ عَلَیْهِمْ فَعَرَفَتِ الْقِرَدَهًُْ أَنْسَابَهَا مِنَ الْإِنْسِ وَ لَمْ تَعْرِفِ الْإِنْسُ أَنْسَابَهَا مِنَ الْقِرَدَهًِْ قَالَ فَیَأْتِی الْقِرَدَهًُْ إِلَی نَسِیبِهِ وَ قَرِیبِهِ فَیَحْتَکُّ بِهِ وَ یَلْصَقُ إِلَیْهِ فَیَقُولُ لَهُ أَنْتَ فُلَانٌ فَیُشِیرُ بِرَأْسِهِ أَنْ نَعَمْ وَ یَبْکِی وَ تَأْتِی الْقِرَدَهًُْ إِلَی نَسِیبِهَا وَ قَرِیبِهَا الْإِنْسِیِّ فَیَقُولُ أَنْتِ فُلَانَهًُْ فَیُشِیرُ بِرَأْسِهَا أَنْ نَعَمْ وَ تَبْکِی قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَسْمَعُ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ فَلَا أَدْرِی مَا فَعَلَتِ الْفِرْقَهًُْ الثَّالِثَهًُْ فَکَمْ قَدْ رَأَیْنَا مُنْکَراً فَلَمْ نَنْهَ عَنْهُ فَقَالَ عِکْرِمَهًُْ فَقُلْتُ مَا تَرَی جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاکَ إِنَّهُمْ قَدْ أَنْکَرُوا وَ کَرِهُوا حِینَ قَالُوا لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِیداً فَأَعْجَبَهُ قَوْلِی ذَلِکَ وَ أَمَرَ لِی بِبُرْدَیْنِ غَلِیظَیْنِ فَکَسَانِیهِمَا.
ابن‌عبّاس ( عکرمه گوید: نزد ابن عباس رفتم و او پیش از کوری قرآن می‌خواند و می‌گریست. گفتم: «جانم به فدایت! چه چیزی تو را گریاند»؟ گفت: «این آیه: وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ؛ گفت: «ایله را می‌شناسی»؟ گفتم: «ایله چیست»؟ گفت: «دهی که مردمی یهودی در آن بودند و خدا شکار ماهی را در روز شنبه بر آنها حرام کرده بود و ماهیان روز شنبه دسته دسته سفید و فربه چون شتران آبستن به کنار دریا میآمدند، ولی در دیگر روزها ساکنان آنها را جز به سختی و رنج نیافته و به دست نمی‌آوردند. آنگاه یکی از آنها روز شنبه یک ماهی گرفته و آن را به ستونی بسته و در آب فرو برد و فردا آن را برداشت و خورد؛ خانواده‌هایی از آنها چنین کردند و ماهیان را میگرفتند و بریان میکردند، وقتی همسایگان آنها بوی ماهی بریان شده را استشمام کردند، آنها نیز چنین کردند و تعداد این افراد بسیار شد. بدین ترتیب آنها به چند دسته تقسیم شدند؛ یک دسته میخوردند و یک دسته نهی میکردند و یک دسته می‌گفتند: لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ؛ و دسته‌ای که نهی کردند، گفتند: «آنها را از خشم و کیفر خدا بترسانیم تا مبادا به زمین فرو روند یا سنگ بر آنها پرتاب شود یا به عذاب دیگر دچار شوند. به خدا سوگند! ما با شما در یک جا نمی‌مانیم و از دروازه شهر بیرون شدند». و چون فردا بامدادان برگشتند و دروازه را زدند، کسی پاسخ نداد و یکی از آنها از دیوار شهر بالا رفت و گفت: «به خدا سوگند! میمون‌هایی هستند که دُم دارند و سر و صدا می‌کنند». سپس آن شخص به پایین رفته و در را گشود و مردم به دنبال آنها رفتند. میمون‌ها خویشان خود را شناختند و آدمیان خویشان میمون خود را نشناختند. میمون نر نزد خویشاوند خود رفته و خود را به او می‌چسباند، آنگاه خویشاوند او می‌گفت: «تو فلانی هستی»؟ میمون با سر اشاره می‌کرد: آری، سپس می‌گریست؛ همین طور میمون ماده نزد خویشاوند خود رفته و خود را به او می‌چسباند، آنگاه خویشاوندش می‌گفت: «تو فلانی هستی»؟ با سر اشاره می‌کرد: «آری». و می‌گریست. از خداوند متعال می‌شنوم که می‌فرماید: أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ؛ نمی‌دانم گروه سوّم چه کار کردند. چه قدر کار منکر و زشتی را دیدیم و نهی از منکر نکردیم. به ابن عباس گفتم: «قربانت گردم! نمی بینی که زشتی کار آنها را انکار کرده و گناه را بد دانستند، آن گاه که گفتند: لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِیداً؛ از این گفته من خوشش آمد و دو عبای ضخیم به من داده و آن دو را بر من پوشاند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- کَانَتْ مَدِینَهًٌْ حَاضِرَهًَْ الْبَحْرِ فَقَالُوا لِنَبِیِّهِمْ: إِنْ کَانَ صَادِقاً فَلْیُحَوِّلْنَا رَبُّنَا جِرِّیثاً. فَإِذَا الْمَدِینَهًُْ فِی وَسَطِ الْبَحْرِ قَدْ غَرِقَتْ مِنَ اللَّیْلِ وَ إِذَا کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ مَمْسُوخٌ جِرِّیثاً یَدْخُلُ الرَّاکِبُ فِی فِیهَا.
امام علی ( شهری در ساحل دریا بود. آنان به پیامبرشان گفتند: «اگر تو راستگو باشی، خدا ما را به ماهی جرّیث مبدّل کند. ناگهان آن شهر، شب هنگام وسط دریا غرق شد و هرکدام از آنان به ماهی جرّیث تبدیل شد، به‌طوری‌که سوار در دهان آن ماهی وارد می‌شد».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أُمَّتَانِ مُسِخَتَا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَأَمَّا الَّتِی أَخَذَتِ الْبَحْرَ فَهِیَ الْجِرِّیثُ وَ أَمَّا الَّتِی أَخَذَتِ الْبَرَّ فَهِیَ الضِّبَابُ.
امام علی ( دو امّت از بنی‌اسرائیل مسخ شدند: امّتی که کارشان در دریا بود، به ماهی تبدیل شدند و امّتی که در خشکی کار میکردند، به مارمولک مسخ شدند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- شُرَّعاً أَیْ ظَاهِرَهًًْ عَلَی وَجْهِ الْمَاءِ.
ابن‌عبّاس ( شُرَّعاً یعنی ظاهرش بر روی آب بود.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْیَهُودَ أُمِرُوا بِالْإِمْسَاکِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فَتَرَکُوا یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ وَ أَمْسَکُوا یَوْمَ السَّبْتِ.
امام صادق ( یهودیان به خودداری از ماهیگیری در روز جمعه امر شدند، امّا آنان در روز شنبه خودداری کردند.