آیه وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ [4]
و تو اخلاق عظيم و برجستهاى دارى.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِیإِسْحَاقَ النَّحْوِیِّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِیعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَسَمِعْتُهُ یَقُول: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَدَّبَ نَبِیَّهُ عَلَی مَحَبَّتِهِ فَقَالَ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَوَّضَ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ ائْتَمَنَهُ فَسَلَّمْتُمْ وَ جَحَدَ النَّاسُ فَوَ اللَّهِ لَنُحِبُّکُمْ أَنْ تَقُولُوا إِذَا قُلْنَا وَ أَنْ تَصْمُتُوا إِذَا صَمَتْنَا وَ نَحْنُ فِیمَا بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَا جَعَلَ اللَّهُ لِأَحَدٍ خَیْراً فِی خِلَافِ أَمْرِنَا.
امام صادق (علیه السلام)- ابو اسحاق نحوی گوید: بر امام صادق (علیه السلام) وارد شدم و شنیدم که ایشان فرمود: خدای عزّوجلّ پیغمبرش را به محبّت خود تربیت کرد و سپس فرمود: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ و آنگاه به او واگذار کرد و فرمود: هرچه را پیغمبر برای شما آورد بگیرید؛ و از هرچه منعتان کند باز ایستید. (حشر/۷) و باز فرمود: کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده. (نساء/۸۰) سپس امام (علیه السلام) فرمود: «پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) کار را به علی (علیه السلام) واگذار کرد و او را امین شمرد، شما (شیعیان) تسلیم شدید و آن انکار کردند، به خدا ما شما را دوست داریم که هرگاه بگوییم بگویید، و هرگاه سکوت کنیم، سکوت کنید، و ما واسطهی میان شما و خدای عزّوجلّ هستیم، خدا برای هیچکس در مخالفت امر ما خیری قرار نداده است».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا انْتَهَی بِهِ إِلَی مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ فَفَوَّضَ إِلَیْهِ دِینَهُ فَقَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.
امام صادق (علیه السلام)- خدای تبارکوتعالی پیامبرش را تربیت نمود و چون به آنجا که خدا میخواست رسید، دربارهی او فرمود: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ سپس امر دینش را به او واگذاشت و فرمود: هرچه را پیغمبر برای شما آورد بگیرید؛ و از هرچه منعتان کند باز ایستید. (حشر/۷)
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی إِذَا أَقَامَهُ عَلَی مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) زَکَّاهُ اللَّهُ فَقَالَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ فَلَمَّا زَکَّاهُ فَوَّضَ إِلَیْهِ دِینَهُ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ کُلَّهُ وَ إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ الصَّلَاهًَْ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَقَّتَ أَوْقَاتِهَا فَأَجَازَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- خدای تبارکوتعالی پیامبرش را تربیت نمود و چون به آنجا که خدا میخواست رسید، و به او فرمود: و به نیکیها دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان [و با آنان ستیزه مکن]. (اعراف/۱۹۹) و چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین کرد، خداوند او را ستود و فرمود: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ و چون او را پاک یافت، امر دینش را به او واگذاشت و فرمود: هرچه را پیغمبر برای شما آورد بگیرید؛ و از هرچه منعتان کند باز ایستید. (حشر/۷) و خدا شراب انگور را حرام کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر مستکنندهای را حرام کرد. و خداوند همه را تأیید کرد، و فرمان نماز را فرو آورد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اوقاتش را معیّن کرد و آن هم تأیید شد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ فُضَیْلِبْنِیَسَارٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ لِبَعْضِ أَصْحَابِ قَیْسٍ الْمَاصِر: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَدَّبَ نَبِیَّهُ فَأَحْسَنَ أَدَبَهُ فَلَمَّا أَکْمَلَ لَهُ الْأَدَبَ قَالَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ أَمْرَ الدِّینِ وَ الْأُمَّهًِْ لِیَسُوسَ عِبَادَهُ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ مُسَدَّداً مُوَفَّقاً مُؤَیَّداً بِرُوحِ الْقُدُسِ لَا یَزِلُّ وَ لَا یُخْطِئُ فِی شَیْءٍ مِمَّا یَسُوسُ بِهِ الْخَلْقَ فَتَأَدَّبَ بِآدَابِ اللَّه.
امام صادق (علیه السلام)- فضیلبنیسار گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) به برخی اصحاب قیس ماصر فرمود: همانا خدای عزّوجلّ پیغمبرش را نیکو تربیت کرد، چون تربیت او را تکمیل نمود، فرمود: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ سپس امر دین و امّت را به او واگذار فرمود تا سیاست بندگانش را به عهده گیرد، سپس فرمود: هرچه را پیغمبر برای شما آورد بگیرید؛ و از هرچه منعتان کند باز ایستید. (حشر/۷) همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) استوار و موفق و مؤیّد به روح القدس بود، نسبت به سیاست و تدبیر خلق هیچگونه لغزش و خطایی نداشت، و به آداب خدا تربیت شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ الْقَاسِمِبْنِمُحَمَّدٍ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَأَحْسَنَ تَأْدِیبَهُ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ أَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ وَ فَوَّضَ إِلَیْهِ أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ کَانَ یَضْمَنُ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّهًَْ فَیُجِیزُ اللَّهُ ذَلِکَ لَهُ وَ ذَکَرَ الْفَرَائِضَ فَلَمْ یَذْکُرِ الْجَدَّ فَأَطْعَمَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سَهْماً فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَی أَحَدٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ غَیْرِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) ادب آموخت و او را نیکو تربیت کرد و فرمود: [به هر حال] با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر، و به نیکیها دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان (و با آنان ستیزه مکن)!. (اعراف/۱۹۹) وقتی آن [رفتار نیکو از پیامبر (صلی الله علیه و آله)] واقع شد، خداوند نازل فرمود: إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ و امر دینش را به او واگذار کرد و فرمود: هرچه را پیغمبر برای شما آورد بگیرید؛ و از هرچه منعتان کند باز ایستید. (حشر/۷) پس خداوند خود شراب را حرام کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر مستکنندهای را حرام کرد و خداوند آن را جایز شمرد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) از طرف خداوند بهشت را ضمانت میکرد و خداوند آن را برای او اجازه میداد و خداوند واجبات [ارث] را بیان فرمود و در میان آنها پدر بزرگ را بیان نکرد ولی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سهمی به او داد و خداوند آن را اجازه داد و [خداوند دینش را] غیر از او به هیچیک از پیامبران واگذار نکرد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ قَدْ وَرَدَ فِی تَفْسِیرِ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله)کُلَّمَا آذَاهُ الْکُفَّارُ مِنْ قَوْمِهِ قَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِی إِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در تفسیر قول حق وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ آمده است که هرگاه کافران پیامبر (صلی الله علیه و آله) را میآزردند میفرمود: «خدایا قوم مرا بیامرز، آنان نمیدانند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَقَدْ رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَمْشِی وَ مَعَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَأَدْرَکَهُ أَعْرَابِیٌّ فَجَذَبَهُ جَذْباً شَدِیداً وَ کَانَ عَلَیْهِ بُرْدٌ نَجْرَانِیٌّ غَلِیظُ الْحَاشِیَهًْ فَأَثَّرَتِ الْحَاشِیَهًُْ فِی (صلی الله علیه و آله) مِنْ شِدَّهًْ جَذْبِهِ ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ هَبْ لِی مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِی عِنْدَکَ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَضَحِکَ وَ أَمَرَ بِإِعْطَائِهِ وَ لَمَّا أَکْثَرَتْ قُرَیْشٌ أَذَاهُ وَ ضَرْبَهُ قَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِی فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ فَلِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- روایت شده است که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) درحال رفتن بود، و بعضی از اصحاب نیز در خدمت آن بزرگوار بودند، مرد عربی با آن حضرت برخورد کرد، چنان به شدّت او را به طرف خود کشید که حاشیه درشت عبای نجرانی که بر دوش داشت، گردن مبارکش را آزرد، آنگاه گفت: «یا محمّد (صلی الله علیه و آله)! از آن مالهای خدا که در نزد توست، به من هم بده! پیامبر (صلی الله علیه و آله) نگاهی به آن مرد عرب کرد و خندید، و دستور داد تا به او چیزی دادند. وقتی هم که آن بزرگوار را افراد قبیلهی قریش زیاد اذیّت کردند، و صدمه زدند، رو به طرف آسمان کرد و عرض کرد: «بار الها قوم مرا بیامرز که آنها نادانند»! و به همین دلیل است که خدای متعال فرمود: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِیقَتَادَهًَْ الْعَمِّیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: وَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ یُحِبُّ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ وَ کَانَ فِیمَا خَاطَبَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ قَالَ السَّخَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوقتاده عمی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: ... خداوند عزّوجلّ نیز اخلاق نیکو را دوست دارد، و در خطاب خود به پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای محمّد! وَ إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ». منظور بخشش و اخلاق نیک است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَقَالَ ابْنُعَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) لِعَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) أَشْهَدُ یَا أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) أَنَّکَ مِنَ الرَّاسِخِینَ فِی الْعِلْمِ فَقَالَ وَیْحَکَ وَ مَا لِی لَا أَقُولُ مَا قُلْتَ فِی نَفْسِ مَنِ اسْتَعْظَمَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی عَظَمَتِهِ جَلَّتْ فَقَالَ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- ابنعبّاس (رحمة الله علیه) به علیّبنابیطالب (علیه السلام) گفت: «یا ابا الحسن (علیه السلام) من گواهی میدهم که تو از راسخین در علم هستی». فرمود: «وای بر تو چرا نگویم آنچه گفتم دربارهی آن شخصیّتی که خداوند بزرگ دربارهی عظمت او میفرماید: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِیالْجَارُودِ عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ قَالَ هُوَ الْإِسْلَامُ.
امام باقر (علیه السلام)- مقصود از آیه: إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ اسلام میباشد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِیالْجَارُودِ عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ یَقُولُ عَلَی دِینٍ عَظِیم.
امام باقر (علیه السلام)- إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ منظور از خُلُقٍ عَظِیمٍ دین با عظمت است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ قَالَ الْإِیمَانُ.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ آن ایمان است.
الصّادقین (علیها السلام)- إِنَ مِمَّا یُزَیِّنُ الْإِسْلَامَ الْأَخْلَاقُ الْحَسَنَهًُْ فِیمَا بَیْنَ النَّاسِ فَتَوَاظَبُوا عَلَی مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَحُسْنِ الْهَدْیِ وَ السَّمْتِ فَإِنَّ ذَلِکَ مِمَّا یُزَیِّنُکُمْ عِنْدَ النَّاسِ إِذَا نَظَرُوا إِلَی مَحَاسِنِ مَا تَنْطِقُونَ بِهِ وَ أَلْفَوْکُمْ عَلَی مَا یَسْتَطِیعُونَ بِنَقْصِکُمْ فِیهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ وَ هُوَ الْخُلُقُ الَّذِی فِی أَیْدِیکُمْ.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- از چیزهایی که به اسلام زینت میبخشد خوش اخلاقی با مردم است، اینک خوش اخلاقی و حسن سلوک و اخلاق پسندیده را پاس دارید، زیرا اخلاق نیک و سلوک پسندیده شما را در نزد مردم زینت میبخشد؛ هرگاه دیدند شما دارای سخن سنجیده هستید، نتوانستند سخنانتان را نقض کنند، و خدای عزّوجلّّ به حق فرموده است: إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ، و این اخلاقی است که مایهی آبروی شماست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَدَّبَنِی رَبِّی فَأَحْسَنَ تَأْدِیبِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خدای من مرا تادیب نموده و ادب مرا نیکو کرده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَ الْمُؤْمِنَ لَیُدْرِکُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ دَرَجَهًَْ قَائِمِ اللَّیْلِ وَ صَائِمِ النَّهَارِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مؤمن با حسن خلق خود به درجهی شخص شبزندهداری که روزها را هم روزه میگیرد نایل میشود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا شَیْءٌ أَثْقَلَ فِی الْمِیزَانِ مِنْ حُسْنِ الْخُلُق.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- چیزی روز قیامت در میزان اعمال از خلق نیک سنگینتر نیست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَ حُسْنَ الْخُلُقِ فِی الْجَنَّهًْ لَا مَحَالَهًَْ وَ إِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ فِی النَّارِ لَا مَحَالَهًَْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- شما را به حسن خلق سفارش میکنم زیرا خوش اخلاق بدون شک در بهشت است و از بد اخلاقی بپرهیزید که بد اخلاق بدون شک در جهنّم است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ أَحَبَّکُمْ إِلَی اللَّهِ أَحْسَنُکُمْ أَخْلَاقاً الْمُوَطَّئُونَ أَکْنَافاً الَّذِینَ یَأْلَفُونَ وَ یُؤْلَفُونَ وَ أَبْغَضُکُمْ إِلَی اللَّهِ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَهًْ الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْإِخْوَانِ الْمُلْتَمِسُونَ لِأَهْلِ الْبَرَاءِ الْعَثَرَاتِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- محبوبترین شما در نزد خدا خوشخلقترین شما است که مردم را با کمال ملاطفت و نرمی در کنار خود قرار میدهد و با مردم و مردم با او انس و الفت دارند و مبغوضترین شما در نزد خدا سخنچینان و تفرقهاندازان میان برادران که در مقام پیداکردن لغزشهای پاکان باشند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَأَفْضَلَکُمْ أَحْسَنُکُمْ أَخْلَاقاً الْمُوَطَّئُونَ أَکْنَافاً الَّذِینَ یَأْلَفُونَ وَ یُؤْلَفُونَ تُوَطَّأُ رِحَالُهُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بهترین شما کسانی میباشند که اخلاق آنها از همه نیکوتر است و با لطف و محبّت از مردم پذیرایی میکنند و با مردم انس میگیرند و از آنها دلجویی مینمایند و وسایل استراحت آنها را فراهم میسازند.
الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) مَا حَدُّ حُسْنِ الْخُلُقِ قَالَ تُلِینُ جَانِبَکَ وَ تُطِیبُ کَلَامَکَ وَ تَلْقَی أَخَاکَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ.
امام صادق (علیه السلام)- به امام صادق (علیه السلام) عرض شد: «تعریف حسن خلق چیست»؟ فرمود: «آرامش و خوب سخنگفتن، و اینکه با برادرت با چهرهی باز برخورد کنی».