آیه إِنَّا بَلَوْناهُمْ كَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّها مُصْبِحينَ [17]
ما آن‌ها را آزموديم، همان‌گونه كه «صاحبان باغ» را آزمايش كرديم، هنگامى‌كه سوگند خوردند كه ميوه‌هاى باغ را صبحگاهان [دور از چشم مستمندان] بچينند.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ الرَّجُلَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُدْرَأُ عَنْهُ الرِّزْقُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّها مُصْبِحِینَ وَ لا یَسْتَثْنُونَ فَطافَ عَلَیْها طائِفٌ مِنْ رَبِّکَ وَ هُمْ نائِمُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- همانا شخصی که گناهی مرتکب می‌شود، رزق و روزی از او دفع می‌شود، و این آیات را تلاوت نمود: إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِینَ، وَ لَا یَسْتَثْنُونَ؛ فَطَافَ عَلَیْهَا طَائِفٌ مِّن رَّبِّکَ وَ هُمْ نَائِمُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- سَعِیدِ‌بْنِ‌جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ قِیلَ لَهُ إِنَّ قَوْماً مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ یَزْعُمُونَ أَنَّ الْعَبْدَ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ بِهِ الرِّزْقَ فَقَالَ ابْنُ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) ... أَنَّ شَیْخاً کَانَتْ لَهُ جَنَّهًْ ... فَلَمَّا قُبِضَ الشَّیْخُ وَرِثَهُ بَنُوه ... فَرَاحُوا إِلَی جَنَّتِهِمْ بَعْدَ صَلَاهًِْ الْعَصْرِ فَأَشْرَفُوا عَلَی ثَمَرَهًٍْ وَ رِزْقٍ فَاضِلٍ لَمْ یُعَایِنُوا مِثْلَهُ فِی حَیَاهًِْ أَبِیهِمْ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَی الْفَضْلِ طَغَوْا وَ بَغَوْا وَ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ إِنَّ أَبَانَا کَانَ شَیْخاً کَبِیراً قَدْ ذَهَبَ عَقْلُهُ وَ خَرِفَ فَهَلُمَّ فَلْنَتَعَاهَدْ عَهْداً فِیمَا بَیْنَنَا أَنْ لَا نُعْطِیَ أَحَداً مِنْ فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِینَ فِی عَامِنَا هَذَا شَیْئاً حَتَّی نَسْتَغْنِیَ وَ تَکْثُرَ أَمْوَالُنَا ... وَ سَخِطَ الْخَامِسُ وَ هُوَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ فِیهِ قالَ أَوْسَطُهُمْ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ لَوْ لا تُسَبِّحُونَ فَقَالَ الرَّجُلُ یَا ابْنَ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) کَانَ أَوْسَطَهُمْ فِی السِّنِّ فَقَالَ لَا بَلْ کَانَ أَصْغَرَ الْقَوْمِ سِنّاً وَ کَانَ أَکْبَرَهُمْ عَقْلًا وَ أَوْسَطُ الْقَوْمِ خَیْرُ الْقَوْمِ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ فِی الْقُرْآنِ فِی قَوْلِهِ إِنَّکُمْ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَصْغَرُ الْقَوْمِ وَ خَیْرُ الْأُمَمِ قَالَ اللَّهُ وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً فَقَالَ لَهُمْ أَوْسَطُهُمْ اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا عَلَی مِنْهَاجِ أَبِیکُمْ تَسْلَمُوا وَ تَغْنَمُوا فَبَطَشُوا بِهِ فَضَرَبُوهُ ضَرْباً مُبْرِحاً فَلَمَّا أَیْقَنَ الْأَخُ أَنَّهُمْ یُرِیدُونَ قَتْلَهُ دَخَلَ مَعَهُمْ فِی مَشُورَتِهِمْ کَارِهاً لِأَمْرِهِمْ غَیْرَ طَائِعٍ فَرَاحُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ ثُمَّ حَلَفُوا بِاللَّهِ أَنْ یَصْرِمُوا إِذَا أَصْبَحُوا وَ لَمْ یَقُولُوا إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی فَابْتَلَاهُمُ اللَّهُ بِذَلِکَ الذَّنْبِ وَ حَالَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ذَلِکَ الرِّزْقِ الَّذِی کَانُوا أَشْرَفُوا عَلَیْهِ فَأَخْبَرَ عَنْهُمْ فِی الْکِتَابِ وَ قَالَ إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّها مُصْبِحِینَ وَ لا یَسْتَثْنُونَ فَطافَ عَلَیْها طائِفٌ مِنْ رَبِّکَ وَ هُمْ نائِمُونَ فَأَصْبَحَتْ کَالصَّرِیم.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- سعیدبن‌جبیر، از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)، نقل کرده است: به وی گفته شد: «گروهی از این امّت مدّعی هستند که بنده‌ای که گناهی مرتکب می‌شود، از رزق و روزی محروم می‌شود، آیا این‌گونه است»؟ ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: ... پیرمردی دارای باغ‌هایی بود ... هنگامی‌که آن پیرمرد از دنیا رفت، پسرانش وارث او شدند. آن‌ها بعد از نماز عصر به باغ‌های خویش رفتند و به آن همه محصول نگاه کردند که در روزگار پدرشان نظیر آن سابقه نداشت. بنابراین هنگامی‌که آن همه محصول را دیدند طغیان و سرکشی کردند و به همدیگر گفتند: پدر ما، پیر مرد سالخورده‌ای بود که عقل خویش را از دست داده بود. پس بیایید پیمان ببندیم که امسال، چیزی از محصول خویش را به هیچ‌کدام از مسلمانان فقیر ندهیم تا اینکه پولدار شویم و مال ما زیاد شود ... و این همان کسی است که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: «قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُل لَّکُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ آن مرد گفت: «ای ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)! از نظر سِنّی، متوسّط آن‌ها بود»؟ گفت: «خیر، بلکه از نظر سِنّی از همه‌ی آن‌ها کوچک‌تر بود، ولی از نظر عقلی از همه‌ی آن‌ها بزرگ‌تر. میانه‌ی قوم، بهترین آنهاست، و دلیل بر آن، سخن خداوند عزّوجلّ در قرآن است؛ که شما، ای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله)! کوچک‌ترین امّت‌ها هستید، ولی درعین‌حال بهترین آن‌ها هستید همان‌گونه [که قبله‌ی شما، یک قبله‌ی میانه است] شما را نیز، امّت میانه‌ای قرار دادیم. (بقره/۱۴۳) پس برادرشان به آن‌ها گفت: تقوای خدا پیشه کنید، و به همان راه و روش پدرتان عمل کنید، سلامت خواهید یافت و به سود خواهید رسید، ولی آنان به وی حمله کردند و به شدّت به وی آسیب رساندند و وقتی برادرشان فهمید که قصد جان وی را دارند، از روی اجبار شریک آن‌ها در آن کار شد. به خانه‌ی خویش رفتند و سوگند یاد کردند که صبحگاهان میوه آن را برچینند بدون آنکه به خواست و اراده خداوند توجّه داشته باشند. بنابراین خداوند سزای آن گناهاشان را به آن‌ها داد و آن محصول را که در شُرُف برداشت‌کردن آن بودند، از دست ایشان ربود و داستان آنان را در قرآن ذکر کرد: إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ کَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِینَ، «وَ لَا یَسْتَثْنُونَ، فَطَافَ عَلَیْهَا طَائِفٌ مِّن رَّبِّکَ وَ هُمْ نَائِمُونَ، فَأَصْبَحَتْ کَالصَّرِیمِ.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِنَّ أَهْلَ مَکَّهًَْ ابْتُلُوا بِالْجُوعِ کَمَا ابْتُلِیَ أَصْحَابُ الْجَنَّهًْ وَ هِیَ الْجَنَّهًُْ الَّتِی کَانَتْ فِی الدُّنْیَا وَ کَانَتْ فِی الْیَمَنِ یُقَالُ لَهَا الرِّضْوَانُ عَلَی تِسْعَهًْ أَمْیَالٍ مِنْ صَنْعَاء.
امام باقر (علیه السلام)- منظور از آیه: إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ کَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الجَنَّةِ، این است که اهالی مکّه دچار گرسنگی شده بودند، همان‌گونه که اهالی آن باغ‌ها به گرسنگی و خشکسالی مبتلا گشتند، و آن باغ‌ها در منطقه پست تر (دنیا) و در کشور یمن بود که به آن رضوان گفته می‌شد که در نُه مایلی صنعاء واقع بود. در این آیه «فَطَافَ عَلَیْهَا طَائِفٌ مِّن رَّبِّکَ وَ هُمْ نَائِمُونَ؛ منظور از طائف، عذاب است و إِنَّا لَضَالُّونَ؛ منظور این است که ما راه را اشتباه رفتیم، و منظور از این آیه: لَوْلَا تُسَبِّحُونَ، این است که آیا طلب غفران و آمرزش نمی‌کنید؟
الهادی (علیه السلام)- فَهَذِهِ الْآیَاتُ یُقَاسُ بَعْضُهَا بِبَعْضٍ وَ یَشْهَدُ بَعْضُهَا لِبَعْضِ وَ أَمَّا آیَاتُ الْبَلْوَی بِمَعْنَی الِاخْتِبَارِ قَوْلُهُ لِیَبْلُوَکُمْ فِی ما آتاکُمْ وَ قَوْلُهُ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ قَوْلُهُ إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ وَ قَوْلُهُ خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ قَوْلُهُ وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ وَ قَوْلُهُ وَ لَوْ یَشاءُ اللهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لکِنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ وَ کُلُّ مَا فِی الْقُرْآنِ مِنْ بَلْوَی هَذِهِ الْآیَاتِ الَّتِی شَرَحَ أَوَّلَهَا فَهِیَ اخْتِبَارٌ وَ أَمْثَالُهَا فِی الْقُرْآنِ کَثِیرَهًْ فَهِیَ إِثْبَاتُ الِاخْتِبَارِ وَ الْبَلْوَی إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ لَمْ یَخْلُقِ الْخَلْقَ عَبَثاً وَ لَا أَهْمَلَهُمْ سُدًی وَ لَا أَظْهَرَ حِکْمَتَهُ لَعِباً.
امام هادی (علیه السلام)- این آیات همه با یکدیگر قیاس شود، و شاهد همدیگر باشد، و امّا آیات «بلوی» [که به این تعبیر ادا شده] که آن هم به‌معنای اختیار و آزمایش است [البتّه این تعبیر در آیات قسمت اوّل هم بود] ولی خدا می‌خواهد شما را در آنچه به شما بخشیده بیازماید. (مائده/۴۸) و سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت [و پیروزی شما به شکست انجامید] تا شما را آزمایش کند. (آل عمران/۱۵۲) و إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الجَنَّةِ و مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام‌یک از شما بهتر عمل می‌کنید. (ملک/۲) و [به خاطر آورید] هنگامی‌که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود. (بقره/۱۲۴) و اگر خدا می‌خواست خودش آن‌ها را مجازات می‌کرد، امّا می‌خواهد بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید. (محمّد/۴) و هرچه در قرآن به‌عنوان «بلوی» آمده که نمونه‌اش آیات مذکوره بود، همه به‌معنای آزمایش است، و امثال آن در قرآن فراوان است، این‌ها امتحان را ثابت می‌کند، خدای عزّوجلّ خلق را بیهوده نیافریده، آن‌ها را خودسر رها نکرده، کارهای حکیمانه را به بازیچه انجام نداده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِنَ النَّهْیِ عَنِ الْحَصَادِ وَ الْجَذَاذِ بِاللَّیْلِ، وَ إِنَّمَا نَهَی عَنْ ذَلِکَ لِمَا فِیهِ مِنْ حِرْمَانِ الْمَسَاکِینِ مَا یُنْبَذُ إِلَیْهِمْ مِنْ ذَلِکَ، أَ لَا تَرَی إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِینَ وَ لَا یَسْتَثْنُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- به این خاطر از آن نهی فرمود که باعث محروم‌شدن فقیران از آن کشتی است که از آن به آن‌ها داده می‌شود. آیا سخن خداوند متعال را نمی‌بینی [که می‌فرماید]: إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّها مُصْبِحِینَ وَ لا یَسْتَثْنُون.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رَوَی ابْنُ‌مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَال اتَّقُوا الذُّنُوبَ فَإِنَّهَا مَمْحَقَهًٌْ لِلْخَیْرَاتِ إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَنْسَی بِهِ الْعِلْمَ الَّذِی کَانَ قَدْ عَلِمَهُ وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُمْنَعُ بِهِ مِنْ قِیَامِ اللَّیْلِ وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ بِهِ الرِّزْقَ وَ قَدْ کَانَ هَنِیئاً لَهُ ثُمَّ تَلَا إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِلَی آخِرِ الْآیَاتِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از گناهان دوری کنید که گناه نیکی‌ها را از بین می‌برد، آدمی مرتکب گناهی می‌گردد و در اثر آن علومی که فرا گرفته بوده فراموش می‌کند آدم گناهی می‌کند و در اثر آن از خواندن نماز در شب محروم می‌گردد، و گناه موجب می‌شود که انسان از روزی محروم گردد، درحالی‌که زندگی برایش گوارا بوده است و بعد این آیه را تلاوت کرد: إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الجَنَّة.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الذَّنْبَ یَحْرِمُ الْعَبْدَ الرِّزْقَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ.
امام صادق (علیه السلام)- گناه مانع‌رسیدن روزی به بنده می‌شود، و این اشاره به سخن خداوند عزّوجلّ است که فرمود: إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الجَنَّةِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا أی حلفوا لَیَصْرِمُنَّها مُصْبِحِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا یعنی سوگند خوردند که که میوه‌های باغ را صبحگاهان [دور از چشم مستمندان] بچینند.