آیه ۴۲ - سوره قلم

آیه يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلا يَسْتَطيعُونَ [42]

[به خاطر بياوريد] روزى را كه هول و وحشت به نهايت مى‌رسد و دعوت به سجود مى‌شوند، امّا نمى‌توانند [سجده كنند].

۱
(قلم/ ۴۲)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ قَالَ یُکْشَفُ عَنِ الْأُمُورِ الَّتِی خَفِیَتْ وَ مَا غَصَبُوا آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ قَالَ یُکْشَفُ لِأَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَتَصِیرُ أَعْنَاقُهُمْ مِثْلَ صَیَاصِی الْبَقَرِ یَعْنِی قُرُونَهَا فَلَا یَسْتَطِیعُونَ أَنْ یَسْجُدُوا وَ هِیَ عُقُوبَهًٌْ لِأَنَّهُمْ لَمْ یُطِیعُوا اللَّهَ فِی الدُّنْیَا فِی أَمْرِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قَدْ کانُوا یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ قَالَ إِلَی وَلَایَتِهِ فِی الدُّنْیَا وَ هُمْ یَسْتَطِیعُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ، از اموری که پنهان شده بود، پرده برداشته می‌شود، و آن حقّی که از خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) غصب شده است، برملا می‌شود، وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ، برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) نمایان می‌شود و گردن آنان مانند شاخ گاو خشک می‌شود امّا نمی‌توانند که سجده کنند، و این مجازات است به این دلیل که آن‌ها در دنیا، فرمان خداوند را اطاعت نمی‌کردند و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است که فرمود: «وَ قَدْ کَانُوا یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ وَ هُمْ سَالِمُونَ؛ در دنیا به ولایتش دعوت می‌شدند درحالی‌که می‌توانستند این کار را انجام دهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۹۸
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۷۳/ بحارالأنوار، ج۷، ص۱۸۴/ القمی، ج۲، ص۳۸۲؛ «و هو قوله و قد کانوا ... الی آخر» محذوف
۲
(قلم/ ۴۲)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ قَالَ تَبَارَکَ الْجَبَّارُ ثُمَّ أَشَارَ إِلَی سَاقِهِ فَکَشَفَ عَنْهَا الْإِزَارَ قَالَ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطِیعُونَ قَالَ أُفْحِمَ الْقَوْمُ وَ دَخَلَتْهُمُ الْهَیْبَهًُْ وَ شَخَصَتِ الْأَبْصَارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ شَاخِصَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمُ الذِّلَّةُ وَ قَدْ کانُوا یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ.

امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌علی حلبی از امام صادق (علیه السلام) در خصوص این آیه: یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ نقل می‌کند: منزّه است خداوند جبّار و توانا سپس به پای خویش اشاره کرد و شلوار را از آن کنار زد؛ فرمود: وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ، آنگاه که قوم مات و مبهوت می‌شوند و ترس و هیبت بر آنان چیره می‌شود، و سرافکنده می‌شوند و جانشان به لب می‌رسد این درحالی است که چشم‌هایشان [از شدّت شرمساری] به زیر افتاده، و ذلّت و خواری وجودشان را فراگرفته آن‌ها پیش از این دعوت به سجود می‌شدند درحالی‌که سالم بودند [ولی امروز دیگر توانایی آن را ندارند]!.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۹۸
بحارالأنوار، ج۴، ص۷/ بحارالأنوار، ج۷، ص۱۸۳ و التوحید، ص۱۵۴؛ «خاشعه» بدل «شاخصه»/ نورالثقلین/ البرهان
۳
(قلم/ ۴۲)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطِیعُونَ قَالَ صَارَتْ أَصْلَابُهُمْ کَصَیَاصِی الْبَقَرِ یَعْنِی قُرُونَهَا وَ قَدْ کانُوا یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ قَالَ وَ هُمْ مُسْتَطِیعُونَ.

امام صادق (علیه السلام)- زراره از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطِیعُونَ [نقل کرده است که]، فرمود: «ستون فقرات بدنشان مانند صیاصی گاو یعنی شاخش می‌شود. وَ قَدْ کانُوا یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ. یعنی، درحالی‌که توانایی داشتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۹۸
بحارالأنوار، ج۷، ص۱۲۰/ بحارالأنوار، ج۵، ص۳۴
۴
(قلم/ ۴۲)

الکاظم (علیه السلام)- عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌سَعِیدٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَن (علیه السلام) یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ قَالَ حِجَابٌ مِنْ نُورٍ یُکْشَفُ فَیَقَعُ الْمُؤْمِنُونَ سُجَّداً وَ تُدْمَجُ أَصْلَابُ الْمُنَافِقِینَ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ السُّجُودَ.

امام کاظم (علیه السلام)- حسین‌بن‌سعید از امام کاظم (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ؛ حجابی از نور کشف می‌شود و مؤمنان می‌افتند؛ درحالی‌که سجده‌کنندگانند. یعنی به سجده می‌روند و پشت‌های منافقان در هم می‌رود و لخت می‌شود و مانند چوب خشک می‌شوند و نمی‌توانند سجده کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۴۹۸
بحارالأنوار، ج۴، ص۷/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۱۱/ التوحید، ص۱۵۴/ عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۲۰/ نورالثقلین/ البرهان
۵
(قلم/ ۴۲)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إنَّ المُرَادَ بِذَلِکَ یَومُ القِیَامَهًِْ حِینَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطِیعُونَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطِیعُونَ مراد از آن روز قیامت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۰۰
بحارالأنوار، ج۸۲، ص۱۰۰
۶
(قلم/ ۴۲)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عُبَیْدِ‌بْنِ‌زُرَارَهًْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ قَالَ کَشَفَ إِزَارَهُ عَنْ سَاقِهِ وَ یَدُهُ الْأُخْرَی عَلَی رَأْسِهِ فَقَالَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی.

امام صادق (علیه السلام)- عبیدبن‌زراره گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ. پرسیدم. آن حضرت شلوار خویش را از پای خویش کنار زد و دست دیگر را بر سر خویش نهاد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۰۰
بحارالأنوار، ج۴، ص۷/ التوحید، ص۱۵۵/ نورالثقلین/ البرهان
۷
(قلم/ ۴۲)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- سُئِلَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) عنْ قَوْلِهِ یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ فَقَالَ: فَإِذَا خَفِیَ عَلَیْکُمْ شَیْءٌ فِی الْقُرْآنِ فَابْتَغُوهُ فِی الشِّعْرِ، فَإِنَّهُ دِیوَانُ الْعَرَبِ أَ مَا سَمِعْتُمْ قَوْلَ الشَّاعِرِ: وَ قَامَتِ الْحَرْبُ بِنَا عَلَی سَاقٍ. وَ هُوَ یَوْمُ کَرْبٍ وَ شِدَّهًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی سخن خداوند یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ سؤال شد، گفت: «هرگاه چیزی در قرآن بر شما مخفی شد [و معنی آن را متوجّه نشدید]، آن را در شعر طلب کنید؛ چون آن دیوان شعر عرب است [و با آن می‌توانید معنی کلام عربی را بفهمید]. آیا سخن شاعر را نشنیده‌اید [که می‌گوید]: جنگ ما را بر روی پا نگه داشت و آن [کنایه از] روز اندوه و سختی است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۰۰
بحرالعرفان، ج۱۶، ص۱۳۱
۸
(قلم/ ۴۲)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- السُّجُودَ یُشْبِهُ السُّجُودَ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ کَمَا قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سجود [نماز] شبیه سجده بر پروردگار جهانیان [در روز قیامت] است همانگونه که خداوند عزّوجلّ فرمود: یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۰۰
جامع الأخبار، ص۷۸
بیشتر