آیه فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نادى وَ هُوَ مَكْظُومٌ [48]
پس در ابلاغ حكم پروردگارت شكيبا باش، و مانند صاحب ماهى (يونس) مَباش [كه در ابلاغ حكم خدا شتاب كرد و گرفتار كيفر ترك اوّلى شد] در آن زمان كه با نهايت اندوه خدا را خواند.
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌شَاذَانَ الْوَاسِطِیِّ قَال کَتَبْتُ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) أَشْکُو جَفَاءَ أَهْلِ وَاسِطَ وَ حَمْلَهُمْ عَلَیَّ وَ کَانَتْ عِصَابَهًٌْ مِنَ الْعُثْمَانِیَّهًِْ تُؤْذِینِی فَوَقَّعَ بِخَطِّهِ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ أَخَذَ مِیثَاقَ أَوْلِیَائِنَا (علیهم السلام) عَلَی الصَّبْرِ فِی دَوْلَهًِْ الْبَاطِلِ فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَلَوْ قَدْ قَامَ سَیِّدُ الْخَلْقِ لَقَالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا ما وَعَدَ الرَّحْمنُ وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ.
امام رضا (علیه السلام)- حسن‌بن‌شاذان واسطی گوید: به امام رضا (علیه السلام) نامه‌ای نوشتم و از ستم مردم واسط و حملاتی که به من می‌کردند به آن حضرت (علیه السلام) شکایت کردم. مردم واسط گروهی از طرفداران عثمان بودند که به من آزار می‌رساندند. آن حضرت (علیه السلام) به خط شریف خود به من این‌گونه نوشت: «همانا خدای تبارک از دوستان ما پیمان گرفته که در دوره‌ی حکومت باطل شکیب ورزند، فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ و آنگاه که سرور خلایق ظهور کند. آن‌ها خواهند گفت: ای وای بر ما! چه کسی ما را از خوابگاهمان برانگیخت؟! [آری] این همان است که خداوند رحمان وعده داده، و فرستادگان [او] راست گفتند!. (یس/۵۲)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- کَصاحِبِ الْحُوتِ یَعْنِی یُونُسَ (علیه السلام) لَمَّا دَعَا عَلَی قَوْمِهِ ثُمَّ ذَهَبَ مُغاضِباً لِلَّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- کَصَاحِبِ الحُوتِ منظور یونس (علیه السلام) است که هنگامی‌که قوم خویش را نفرین کرد و با خشم و عصبانیت آنان را ترک کرد.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ إِذْ نادی رَبَّهُ وَ هُوَ مَکْظُومٌ أَیْ مَغْمُوم.
امام باقر (علیه السلام)- إِذْ نَادَی وَ هُوَ مَکْظُومٌ؛ مَکْظُومٌ به‌معنای غمگین و ناراحت است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَّ یُونُسَ‌بْنَ‌مَتَّی (علیه السلام) بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَی قَوْمِهِ وَ هُوَ ابْنُ ثَلَاثِینَ سَنَهًْ وَ کَانَ رَجُلًا یَعْتَرِیهِ الْحِدَّهًُْ وَ کَانَ قَلِیلَ الصَّبْرِ عَلَی قَوْمِهِ وَ الْمُدَارَاهًْ لَهُمْ عَاجِزاً عَمَّا حُمِّلَ مِنْ ثِقَلِ حَمْلِ أَوْقَارِ النُّبُوَّهًْ وَ أَعْلَامِهَا وَ أَنَّهُ یُفْسَخُ تَحْتَهَا کَمَا یُفْسَخُ الْجَذَعُ تَحْتَ حِمْلِهِ وَ أَنَّهُ أَقَامَ فِیهِمْ یَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ التَّصْدِیقِ بِهِ وَ اتِّبَاعِهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًْ فَلَمْ یُؤْمِنْ بِهِ وَ لَمْ یَتَّبِعْهُ مِنْ قَوْمِهِ إِلَّا رَجُلَانِ اسْمُ أَحَدِهِمَا رُوبِیلُ وَ اسْمُ الْآخَرِ تَنُوخَا وَ کَانَ رُوبِیلُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ الْعِلْمِ وَ النُّبُوَّهًْ وَ الْحِکْمَهًْ وَ کَانَ قَدِیمَ الصُّحْبَهًْ لِیُونُسَ‌بْنِ‌مَتَّی مِنْ قَبْلِ أَنْ یَبْعَثَهُ اللَّهُ بِالنُّبُوَّهًْ وَ کَانَ تَنُوخَا رَجُلًا مُسْتَضْعَفاً عَابِداً زَاهِداً مُنْهَمِکاً فِی الْعِبَادَهًْ وَ لَیْسَ لَهُ عِلْمٌ وَ لَا حُکْمٌ وَ کَانَ رُوبِیلُ صَاحِبَ غَنَمٍ یَرْعَاهَا وَ یَتَقَوَّتُ مِنْهَا وَ کَانَ تَنُوخَا رَجُلًا حَطَّاباً یَحْتَطِبُ عَلَی رَأْسِهِ وَ یَأْکُلُ مِنْ کَسْبِهِ وَ کَانَ لِرُوبِیلَ مَنْزِلَهًْ مِنْ یُونُسَ غَیْرُ مَنْزِلَهًْ تَنُوخَا لَعِلْمِ رُوبِیلَ وَ حِکْمَتِهِ وَ قَدِیمِ صُحْبَتِهِ فَلَمَّا رَأَی یُونُسُ (علیه السلام) أَنَّ قَوْمَهُ لَا یُجِیبُونَهُ وَ لَا یُؤْمِنُونَ بِهِ ضَجِرَ وَ عَرَفَ مِنْ نَفْسِهِ قِلَّهًَْ الصَّبْرِ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی رَبِّهِ وَ کَانَ فِیمَا شَکَا أَنْ قَالَ یَا رَبِّ إِنَّکَ بَعَثْتَنِی إِلَی قَوْمِی وَ لِی ثَلَاثُونَ سَنَهًْ فَلَبِثْتُ فِیهِمْ أَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِکَ وَ التَّصْدِیقِ بِرِسَالاتِی وَ أُخَوِّفُهُمْ عَذَابَکَ وَ نَقِمَتَکَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًْ فَکَذَّبُونِی وَ لَمْ یُؤْمِنُوا بِی وَ جَحَدُوا نُبُوَّتِی وَ اسْتَخَفُّوا بِرِسَالاتِی وَ قَدْ تَوَاعَدُونِی وَ خِفْتُ أَنْ یَقْتُلُونِی فَأَنْزِلْ عَلَیْهِمْ عَذَابَکَ فَإِنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یُؤْمِنُونَ قَالَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی یُونُسَ أَنَّ فِیهِمُ الْحَمْلَ وَ الْجَنِینَ وَ الطِّفْلَ وَ الشَّیْخَ الْکَبِیرَ وَ الْمَرْأَهًَْ الضَّعِیفَهًَْ وَ الْمُسْتَضْعَفَ الْمَهِینَ وَ أَنَا الْحَکَمُ الْعَدْلُ سَبَقَتْ رَحْمَتِی غَضَبِی لَا أُعَذِّبُ الصِّغَارَ بِذُنُوبِ الْکِبَارِ مِنْ قَوْمِکَ وَ هُمْ یَا یُونُسُ عِبَادِی وَ خَلْقِی وَ بَرِیَّتِی فِی بِلَادِی وَ فِی عَیْلَتِی أُحِبُّ أَنْ أَتَأَنَّاهُمْ وَ أَرْفُقَ بِهِمْ وَ أَنْتَظِرُ تَوْبَتَهُمْ وَ إِنَّمَا بَعَثْتُکَ إِلَی قَوْمِکَ لِتَکُونَ حیطاً عَلَیْهِمْ تَعْطَفَ عَلَیْهِمْ بِالرَّحِمِ الْمَاسَّهًْ مِنْهُمْ وَ تَأَنَّاهُمْ بِرَأْفَهًْ النُّبُوَّهًْ وَ تَصْبِرَ مَعَهُمْ بِأَحْلَامِ الرِّسَالَهًْ وَ تَکُونَ لَهُمْ کَهَیْئَهًْ الطَّبِیبِ الْمُدَاوِی الْعَالِمِ بِمُدَاوَاهًْ الدَّاءِ فَخَرَقْتَ بِهِمْ وَ لَمْ تَسْتَعْمِلْ قُلُوبَهُمْ بِالرِّفْقِ وَ لَمْ تَسُسْهُمْ بِسِیَاسَهًْ الْمُرْسَلِینَ ثُمَّ سَأَلْتَنِی عَنْ سُوءِ نَظَرِکَ الْعَذَابَ لَهُمْ عِنْدَ قِلَّهًَْ الصَّبْرِ مِنْکَ وَ عَبْدِی نُوحٌ کَانَ أَصْبَرَ مِنْکَ عَلَی قَوْمِهِ وَ أَحْسَنَ صُحْبَهًْ وَ أَشَدَّ تَأَنِّیاً فِی الصَّبْرِ عِنْدِی وَ أَبْلَغَ فِی الْعُذْرِ فَغَضِبْتُ لَهُ حِینَ غَضِبَ لِی وَ أَجَبْتُهُ حِینَ دَعَانِی فَقَالَ یُونُسُ یَا رَبِّ إِنَّمَا غَضِبْتُ عَلَیْهِمْ فِیک وَ إِنَّمَا دَعَوْتُ عَلَیْهِمْ حِینَ عَصَوْکَ فَوَ عِزَّتِکَ لَا أَتَعَطَّفُ عَلَیْهِمْ بِرَأْفَهًْ أَبَداً وَ لَا أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ بِنَصِیحَهًْ شَفِیقٍ بَعْدَ کُفْرِهِمْ وَ تَکْذِیبِهِمْ إِیَّایَ وَ جَحْدِهِمْ بِنُبُوَّتِی فَأَنْزِلْ عَلَیْهِمْ عَذَابَکَ فَإِنَّهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ أَبَداً فَقَالَ اللَّهُ یَا یُونُسُ إِنَّهُمْ مِائَهًُْ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ مِنْ خَلْقِی یَعْمُرُونَ بِلَادِی وَ یَلِدُونَ عِبَادِی وَ مَحَبَّتِی أَنْ أَتَأَنَّاهُمْ لِلَّذِی سَبَقَ مِنْ عِلْمِی فِیهِمْ وَ فِیکَ وَ تَقْدِیرِی وَ تَدْبِیرِی غَیْرُ عِلْمِکَ وَ تَقْدِیرِکَ وَ أَنْتَ الْمُرْسَلُ وَ أَنَا الرَّبُّ الْحَکِیمُ وَ عِلْمِی فِیهِمْ یَا یُونُسُ بَاطِنٌ فِی الْغَیْبِ عِنْدِی لَا تَعْلَمُ مَا مُنْتَهَاهُ وَ عِلْمُکَ فِیهِمْ ظَاهِرٌ لَا بَاطِنَ لَهُ یَا یُونُسُ قَدْ أَجَبْتُکَ إِلَی مَا سَأَلْتَ مِنْ إِنْزَالِ الْعَذَابِ عَلَیْهِمْ وَ مَا ذَلِکَ یَا یُونُسُ بِأَوْفَرَ لِحَظِّکَ عِنْدِی وَ لَا أَجْمَلَ لِشَأْنِکَ وَ سَیَأْتِیهِمْ عَذَابٌ فِی شَوَّالٍ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَسَطَ الشَّهْرِ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَأَعْلِمْهُمْ ذَلِکَ قَالَ فَسُرَّ بِذَلِکَ یُونُسُ وَ لَمْ یَسُؤْهُ وَ لَمْ یَدْرِ مَا عَاقِبَتُه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند یونس‌بن‌متی (علیه السلام) را در سی‌سالگی به‌سوی قومش فرستاد و او مردی بود که گاهی خشمگین می‌شد و صبر او نسبت به قومش و مدارای او با آن‌ها کم بود و توان حمل‌کردن بار سنگین نبوّت و نشانه‌های آن را نداشت و زیر بار آن مسئولیّت دچار ضعف می‌شد همانگونه که شتر زیر بارش دچار ضعف می‌شود. او در میان آن‌ها ماند درحالی‌که سی‌وسه سال آن‌ها را به‌سوی ایمان به خدا و تصدیق او و پیروی از او دعوت می‌کرد ولی از قومش جز دو مرد به او ایمان نیاوردند و از او پیروی نکردند؛ اسم یکی از آن دو «روبیل» و دیگری «تنوخا» بود و «روبیل» از خانواده‌ی علم و نبوّت و حکمت بود و رفاقت دیرینه‌ای با یونس‌بن‌متی (علیه السلام) داشت [و] قبل از اینکه خداوند او را به پیامبری مبعوث کند [با او رفیق بود] و «تنوخا» مردی مستضعف، عابد، زاهد و کوشا در عبادت بود و علم و حکمت نداشت و «روبیل» صاحب گوسفند بود. آن‌ها را می‌چرانید و از آن‌ها می‌خورد و «تنوخا» مردی هیزم فروش بود. هیزم [جمع می‌کرد و] بالای سرش حمل می‌کرد [و می‌فروخت] و از کسب و کار خود می‌خورد و «روبیل» به خاطر علمش، حکمتش و رفاقت دیرینه‌اش مقام و منزلتی غیر از منزلت «تنوخا» نزد یونس (علیه السلام) داشت. وقتی یونس (علیه السلام) دید که قومش [دعوت] او را اجابت نمی‌کنند و ایمان نمی‌آورند، آزرده شد و کمبود صبر را در خود دید؛ پس به پروردگارش شکایت کرد و در میان آنچه شکایت کرد [این بود] که گفت: «پروردگارا! تو مرا در سی‌سالگی به‌سوی قومم مبعوث کردی و در میان آن‌ها ماندم درحالی‌که آن‌ها را به‌سوی ایمان به تو و تصدیق به رسالتم دعوت می‌کنم و سی‌وسه سال است که آن‌ها را از عذاب و عقوبت تو می‌ترسانم ولی مرا تکذیب کردند و به من ایمان نیاوردند و نبوّت مرا انکار کردند و رسالتم را خوار و سبک شمردند و مرا تهدید کردند و ترسیدم مرا بکشند؛ پس عذابت را بر آنان نازل کن؛ چون آن‌ها قومی هستند که ایمان نمی‌آورند». خداوند به او وحی کرد: ای یونس، در میان قومت نوزاد و طفل بی‌گناه و جنین متولّد شده و مردان و زنان کهنسال و زنان ناتوان و ضعیف وجود دارند و من حاکم عادل هستم که رحمتم بر غضبم سبقت گرفته و کودکان را به گناه بزرگسالان عذاب نمی‌کنم و آن‌ها بندگان من هستند، دوست دارم به آن‌ها مهلت دهم و با ایشان مدارا کنم و منتظر توبه آن‌ها باشم و من تو را برای این به‌سوی آن‌ها فرستادم که با آن‌ها مهربان باشی و مانند پزشک معالج درد آن‌ها را درمان کنی، امّا تو با آن‌ها مدارا نکردی و اکنون با این بی‌صبری و دید منفی از من تقاضای عذاب می‌کنی؟ درحالی‌که بنده‌ی من نوح (علیه السلام) صبر بسیار زیادی داشت و مدّت درازی با قوم خود مدارا نمود و با آن‌ها حسن معاشرت داشت و وقتی پس از سال‌ها دعوت آن‌ها او را اجابت نکردند، غضبناک شد، من هم از غضب او به خشم آمدم و نفرین او را درباره‌ی عذاب قومش اجابت کردم. یونس گفت: «پروردگارا من به خاطر تو بر آن‌ها غضب کرده‌ام، به دلیل اینکه تو را نافرمانی و عصیان می‌کردند، آن‌ها را نفرین کردم و قسم به عزّت تو، هرگز درباره‌ی آن‌ها احساس ترحّم و رأفت نمی‌کنم، پس عذاب خویش را بر آنان نازل کن، چون آن‌ها هرگز ایمان نمی‌آورند، امّا خدای متعال وحی کرد: ای یونس آن‌ها بیش از صدهزار نفر از مخلوقات من هستند که شهرهای مرا آباد کرده و بندگان و دوستداران مرا به دنیا می‌آورند، پس به علم خود که درباره‌ی تو و آن‌ها سبقت گرفته به آن‌ها مهلت می‌دهم، چون تقدیر من غیر از علم و تقدیر توست و تو پیامبری، امّا من پروردگار حکیم هستم، امّا حال که تو چنین می‌خواهی و در نزد من مرتبه بلندی داری تو را اجابت می‌کنم، به‌زودی در روز چهارشنبه نیمه ماه شوّال، بعد از طلوع خورشید عذاب خود را بر آنان نازل می‌کنم، پس این مطلب را به آن‌ها اطلاع بده. یونس (علیه السلام) از شنیدن این امر خوشحال شد و به عاقبت آن نیاندیشید.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَ اللَّهَ عَرَضَ وَلَایَتِی عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ أَقَرَّ بِهَا مَنْ أَقَرَّ وَ أَنْکَرَهَا مَنْ أَنْکَرَ أَنْکَرَهَا یُونُسُ فَحَبَسَهُ اللَّهُ فِی بَطْنِ الْحُوتِ حَتَّی أَقَرَّ بِهَا.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- خداوند ولایت مرا بر اهل آسمان‌ها و اهل زمین عرضه کرد؛ بعضی اقرار و بعضی انکار کردند. یونس (علیه السلام) منکر شد خداوند او را در شکم ماهی زندانی کرد تا اقرار کرد.