آیه وَ لكِنّا أَنْشَأْنا قُرُوناً فَتَطاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ وَ ما كُنْتَ ثاوِياً فِي أَهْلِ مَدْيَنَ تَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِنا وَ لكِنّا كُنّا مُرْسِلِينَ [45]
ولى ما اقوامى را [در اعصار مختلف] خلق كرديم، و زمان‌هاى طولانى بر آن‌ها گذشت [كه آثار انبيا از دل‌هايشان محو شد؛ پس تو را فرستاديم].تو هرگز در ميان مردم مَدْيَن اقامت نداشتى تا [اخبار آن‌ها را بدانى و] آيات ما را براى اين‌ها (مشركان مكّه) بخوانى؛ ولى ما بوديم كه تو را فرستاديم [واين اخبار را در اختيارت قرار داديم].
إبْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَما کُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ وَ ما کُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِینَ قَالَ بِالْخِلَافَهًِْ لِیُوشَعَ بْنِ نُونٍ (علیه السلام) مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ لَنْ أَدَعَ نَبِیّاً مِنْ غَیْرِ وَصِیٍّ وَ أَنَا بَاعِثٌ نَبِیّاً عَرَبِیّاً وَ جَاعِلٌ وَصِیَّهُ عَلِیّاً (علیه السلام) فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ فِی الْوِصَایَهًِْ وَ حَدَّثَهُ بِمَا هُوَ کَائِنٌ بَعْدَهُ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ حَدَّثَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) بِمَا هُوَ کَائِنٌ وَ حَدَّثَهُ بِاخْتِلَافِ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ مِنْ بَعْدِهِ فَمَنْ زَعَمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَاتَ بِغَیْرِ وَصِیَّهًٍْ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ عَلَی نَبِیِّهِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- ذیل آیه وَمَا کُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنَا إِلَی مُوسَی الْأَمْرَ وَمَا کُنتَ مِنَ الشَّاهِدِینَ؛ روایت‌کرده که این سخن اشاره به این دارد که حضرت موسی (علیه السلام) یوشع‌بن‌نون را به جانشینی خود برگزیده است و خداوند فرموده است که: «هیچ پیامبری را بدون وصی نمی‌گذارم و من پیامبری عربی مبعوث خواهم‌کرد و علی (علیه السلام) را وصی او قرار خواهم داد». مفهوم آیه: وَمَا کُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنَا إِلَی مُوسَی الْأَمْرَ؛ وصایت است و اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تمام اتفاقات بعد خود را برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیان فرموده است و خدا بود که هر اتفاقی را که خواهد افتاد را برای پیامبرش (صلی الله علیه و آله) بیان کرده بود و فرموده بود که امّت او بعد از وی دچار اختلاف خواهند شد. پس هرکس گمان برد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بی آنکه وصی بعد از خود را تعیین کرده باشد کند از دنیا رفته‌است بر خدای عزّوجّل و پیامبر (صلی الله علیه و آله) او دروغ بسته است.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- و سَأَلُوهُ علیاً (علیه السلام) عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی الْقَضَاءِ فَقَالَ هُوَ عَشَرَهًُْ أَوْجَهٍ مُخْتَلِفَهًُْ الْمَعْنَی فَمِنْهُ قَضَاءُ فَرَاغٍ وَ قَضَاءُ عَهْدٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِعْلَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ فِعْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِیجَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ کِتَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِتْمَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ حُکْمٍ وَ فَصْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ خَلْقٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ نُزُولِ الْمَوْت ... أَمَّا قَضَاءُ الْعَهْدِ فَقَوْلُهُ تَعَالَی وَ قَضی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ أَیْ عَهْدٌ وَ مِثْلُهُ فِی سُورَهًِْ الْقَصَصِ وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ أَیْ عَهِدْنَا إِلَیْه.
امام علی (علیه السلام)- از او (علی (علیه السلام)) درباره معانی مختلف کلمه «قضا» در قرآن سؤال کردند فرمود: «ده گونه است و دارای معنای مختلفی هستند از جمله آن‌ها: قضاء فراغ و قضاء عهد، قضاء اعلام و قضاء فعل و قضاء ایجاب و قضاء کتاب و قضاء اتمام و قضاء حکم و فصل و قضاء خلق [حکم آفرینش] و قضاء نزول موت (حکم نازل شدن مرگ) است ... مصداق قضاء عهد این کلام خداوند تعالی است که می‌فرماید: پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید (اسراء/۲۳) یعنی عهدی است از جانب خدا [منظور از قضا، عهد است] و مانند آن در سوره قصص است: وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ؛ یعنی امر نبوت را با او عهد کردیم».
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی بَعْضِ رَسَائِلِهِ: لَیْسَ مَوْقِفٌ أَوْقَفَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ نَبِیَّهُ فِیهِ لِیُشْهِدَهُ وَ یَسْتَشْهِدَهُ إِلَّا وَ مَعَهُ أَخُوهُ وَ قَرِینُهُ وَ ابْنُ عَمِّهِ وَ وَصِیُّهُ وَ یُؤْخَذُ مِیثَاقُهُمَا مَعاً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا وَ عَلَی ذُرِّیَّتِهِمَا الطَّیِّبِینَ.
امام صادق (علیه السلام)- هیچ محلی نیست که خداوند پیامبرش (صلی الله علیه و آله) را [روز قیامت] نگه دارد تا گواه باشد و گواهی بدهد مگر اینکه با او، برادر و رفیق و پسر عمو و وصیّش (علیه السلام) نیز هست که پیمان پیروی [مردم] از آن دو و از فرزندان پاک و مطهّرشان گرفته شده است.