آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللهُ لَكُمْ وَ إِذا قيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ [11]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى‌كه به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشيد [و به تازه واردها جا دهيد]»، وسعت بخشيد، خداوند [بهشت را] براى شما وسعت مى‌بخشد؛ و هنگامى‌كه گفته شود: «برخيزيد»، برخيزيد؛ اگر چنين كنيد، خداوند كسانى از شما را كه ايمان آورده‌اند و كسانى را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمى مى‌بخشد؛ و خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ یَقُومُ لَهُ النَّاسُ فَنَهَاهُمُ اللهُ أَنْ یَقُومُوا لَهُ فَقَالَ فَافْسَحُوا أَیْ وَسِّعُوا لَهُ فِی الْمَجْلِسِ وَ إِذا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَعْنِی إِذَا قَالَ قُومُوا فَقُومُوا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگامی‌که وارد مسجد شد، مردم در برابر او قیام می‌کردند. او آنان را از این کار بازداشت و فرمود: فَافْسَحُوا یعنی در مجلس برای او جا باز کنید. وَ إِذا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یعنی هنگامی‌که گفت: «برخیزید». پس برخیزید.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا قَعَدَ فِی أَدْنَی الْمَجْلِسِ إِلَیْهِ حِینَ یَدْخُلُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این‌گونه بود که در هر منزلی که وارد می‌شد همان دم در می‌نشست.
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَکْثَرَ مَا یَجْلِسُ تُجَاهَ الْقِبْلَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیشتر اوقات رو به قبله می‌نشست.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ رَضِیَ بِدُونِ التَّشَرُّفِ مِنَ الْمَجْلِسِ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ مَلَائِکَتُهُ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ حَتَّی یَقُومَ.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس بدون توجّه به صدر مجالس، هرجا که ممکن شد بنشیند و راضی باشد، تا آنگاه که از جا بر خیزد، پیوسته و دمادم خدای عزّوجلّ و فرشتگان خدا بر او صلوات می‌فرستند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَنْبَغِی لِلْجُلَسَاءِ فِی الصَّیْفِ أَنْ یَکُونَ بَیْنَ کُلِّ اثْنَیْنِ مِقْدَارُ عَظْمِ الذِّرَاعِ لِئَلَّا یَشُقَّ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فِی الْحَرِّ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- آنان که در تابستان دور هم نشینند، شایسته است که میان هر دو تن به‌اندازه‌ی استخوان ذراعی (فاصله) باشد تا از نزدیکی به هم و سختی گرما دلتنگی نکشند.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَال ... ثُمَّ ذَکَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ عَزَّوَجَل ... یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات ... فَهَذَا ذِکْرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ وَ مَنَازِلِهِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام)- برای ایمان درجات و مراتبی است که مؤمنین نسبت به آن‌ها نزد خدا بر یکدیگر برتری دارند؟ ... خداوند متعال فرمود: پیامبران خود را هم بر یکدیگر فضیلت داده، ... در قرآن می‌فرماید: یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات ٍوَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر این‌ها درجات ایمان و مراتب آن در نزد خداوند بودند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَی الشَّهِیدِ دَرَجَهًٌْ وَ فَضْلُ الشَّهِیدِ عَلَی الْعَابِدِ دَرَجَهًٌْ وَ فَضْلُ النَّبِیِّ عَلَی الْعَالِمِ دَرَجَهًٌْ وَ فَضْلُ الْقُرْآنِ عَلَی سَائِرِ الْکَلَامِ کَفَضْلِ اللَّهِ عَلَی سَائِرِ خَلْقِهِ وَ فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَی سَائِرِ النَّاسِ کَفَضْلِی عَلَی أَدْنَاهُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عالم یک درجه بر شهید برتری دارد و شهید یک درجه بر عابد برتری دارد و نبی بر عالم یک درجه برتری دارد. برتری قرآن نسبت به دیگر سخن‌ها، مثل برتری خداوند بر دیگر مخلوقات است و برتری عالم بر دیگر مردم مثل برتری من بر دیگر مردم [و پست‌ترین مردم] است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- بَیْنَ الْعَالَمِ وَ الْعَابِدِ مِائَهًُْ دَرَجَهًٍْ بَیْنَ کُلِّ دَرَجَتَیْنِ حُضْرُ الْجَوَادِ الْمُضَمَّرِ سَبْعِینَ سَنَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بین عالم و عابد صد درجه فاصله است. و فاصله‌ی میان هر دو درجه به‌اندازه‌ی مسافتی است که فاصله آن‌ها باندازه هفتاد سال دویدن اسب نجیب کمر باریک است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ فَضْلَ الْعَالِمِ عَلَی الْعَابِدِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ عَلَی سَائِرِ الْکَوَاکِبِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- برتری دانشمند بر عابد مانند برتری ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَشَفَعَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) ثُمَّ الْعُلَمَاءُ ثُمَّ الشُّهَدَاءُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- شفیعان روز قیامت این‌ها هستند: پیامبران، آنگاه عالمان، آنگاه شهیدان.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- مَنْ جَاءَتْهُ مَنِیَّتُهُ وَ هُوَ یَطْلُبُ الْعِلْمَ فَبَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) دَرَجَهًٌْ.
امام علی (علیه السلام)- هرکس به امید علم آموزی به‌دنبال علم برود [رتبه‌اش آنقدر بالا است که] بین او و انبیاء (علیهم السلام) یک درجه فاصله است.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَرْفَعُ اللَّهُ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الَّذِینَ لَمْ یُؤْتَوُا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ؛ یعنی خداوند مؤمنان دانشمند را چندین درجه بر کسانی که دانش ندارند بلند می گرداند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَلْتَمِسُ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ حَرْفٍ یَسْمَعُ أَوْ یَکْتُبُ مَدِینَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ طَالِبُ الْعِلْمِ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ أَحَبَّهُ النَّبِیُّونَ وَ لَا یُحِبُّ الْعِلْمَ إِلَّا السَّعِیدُ فَطُوبَی لِطَالِبِ الْعِلْمِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَلْتَمِسُ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ شَهِیدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ طَالِبُ الْعِلْمِ حَبِیبُ اللَّهِ وَ مَنْ أَحَبَّ الْعِلْمَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهًُْ وَ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی فِی رِضَا اللَّهِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْرَبَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ ثَمَرَهًِْ الْجَنَّهًِْ وَ یَکُونُ فِی الْجَنَّهًِْ رَفِیقَ خَضِرٍ (علیه السلام) وَ هَذَا کُلُّهُ تَحْتَ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای اباذر (رحمة الله علیه) اگر کسی از خانه‌اش بیرون برود تا مطلبی از علم و دانش را طلب نموده و به‌دست آورد، خدای توانا و بزرگ برای او به هر گامی ثواب و پاداش پیغمبری از پیغمبران را می‌نویسد. (حکم کرده و فرمان می‌دهد) و به هر حرفی [از حروف هجاء: ا، ب، ث، تا آخر، یا به هر کلمه و سخنی] که بشنود یا بنویسد شهری در بهشت به او عطاء نموده و می‌بخشد، و طالب علم و خواهان دانش را خدا و فرشتگان و پیغمبران دوست می‌دارند، و جز سعید و نیکبخت علم و دانش را دوست نمی‌دارد، پس روز رستاخیز خوشا به‌حال طالب علم [که سعادت و نیکبختی را به‌دست آورده است] و کسی که از خانه‌اش بیرون برود تا پاره‌ای از علم را درخواست نماید، خدا برای او به هر گامی پاداش شهید و کشته‌شده از کشته‌شدگان در [جنگ] بدر را می‌نویسد، و طالب و درخواست‌کننده‌ی علم دوست خداست، و کسی که علم و دانش را دوست دارد بهشت برای او واجب و لازم می‌گردد. و بامداد و شبانگاه در رضاء و خوشنودی خدا است و از دنیا نمی‌رود تا اینکه از [آب] کوثر بنوشد، و از میوه‌ی بهشت بخورد، و در بهشت رفیق و یار خضر (علیه السلام) است، و همه‌ی این سخنان در تفسیر این آیه است: یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ.
العسکری (علیه السلام)- أَنَّ رَجُلًا مِنْ فُقَهَاءِ شِیعَتِهِ کَلَّمَ بَعْضَ النُّصَّابِ فَأَفْحَمَهُ بِحُجَّتِهِ حَتَّی أَبَانَ عَنْ فَضِیحَتِهِ فَدَخَلَ عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) وَ فِی صَدْرِ مَجْلِسِهِ دَسْتٌ عَظِیمٌ مَنْصُوبٌ وَ هُوَ قَاعِدٌ خَارِجَ الدَّسْتِ وَ بِحَضْرَتِهِ خَلْقٌ مِنَ الْعَلَوِیِّینَ وَ بَنِی‌هَاشِمٍ فَمَا زَالَ یَرْفَعُهُ حَتَّی أَجْلَسَهُ فِی ذَلِکَ الدَّسْتِ وَ أَقْبَلَ عَلَیْهِ فَاشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَی أُولَئِکَ الْأَشْرَافِ فَأَمَّا الْعَلَوِیَّهًُْ فَأَجَلُّوهُ عَنِ الْعِتَابِ وَ أَمَّا الْهَاشِمِیُّونَ فَقَالَ لَهُ شَیْخُهُمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَکَذَا تُؤْثِرُ عَامِّیّاً عَلَی سَادَاتِ بَنِی هَاشِمٍ مِنَ الطَّالِبِیِّینَ وَ الْعَبَّاسِیِّینَ فَقَالَ (علیه السلام) إِیَّاکُمْ وَ أَنْ تَکُونُوا مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُدْعَوْنَ إِلی کِتابِ اللهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ یَتَوَلَّی فَرِیقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ أَتَرْضَوْنَ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَکَماً قَالُوا بَلَی قَالَ أَلَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللهُ لَکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ فَلَمْ یَرْضَ لِلْعَالِمِ الْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ یُرْفَعَ عَلَی الْمُؤْمِنِ غَیْرِ الْعَالِمِ کَمَا لَمْ یَرْضَ لِلْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ یُرْفَعَ عَلَی مَنْ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ أَخْبِرُونِی عَنْهُ قَالَ یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ.
امام عسکری (علیه السلام)- که یکی از فقهای شیعه او با یکی از ناصبی‌ها بحث و مناقشه کرده و با برهان خویش، دهان او را بسته و باعث رسوایی او شده است. پس آن فقیه شیعه بر علیّ‌بن‌محمّد (علیه السلام) وارد شد و در صدر مجلسش، اریکه بزرگی قرار داشت و امام (علیه السلام) بیرون از اریکه نشسته بود و در مقابلش مردمی از علوییّن و بنی‌هاشم نشسته بودند. امام (علیه السلام) آنقدر آن فقیه را بالا برد تا او را در صدر مجلس نشانده و خود نیز نزد او رفت و نشست. این امر بر آن اشراف گران آمد. علویّین او را سرزش نکردند و امام (علیه السلام) را اجلّ از عتاب دانستند. امّا شیخ هاشمیان به او گفت: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این چنین فردی از عوام را بر سادات بنی‌هاشم یعنی طالبیان و عبّاسیان ترجیح می‌دهی»؟ فرمود: «برحذر باشید از اینکه همچون کسانی باشید که خداوند تعالی در مورد آنان فرمود: آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب [آسمانی] داشتند، به‌سوی کتاب الهی دعوت شدند تا در میان آن‌ها داوری کند، سپس گروهی از آنان، [با علم و آگاهی]، روی می‌گردانند، درحالی‌که [از قبول حق] اعراض دارند؟. (آل عمران/۲۳) آیا کتاب خداوند عزّوجلّ را به‌عنوان حَکَم می‌پذیرید؟ گفتند: «بله». فرمود: «آیا خداوند نمی‌فرماید: یَا أَیُّهَا الذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیل لکُمْ تَفَسَّحُوا فِی المَجَالسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللهُ لکُمْ ... و الذِینَ أُوتُوا العِلمَ دَرَجَاتٍ پس خداوند، راضی و خشنود نشده است مگر آنکه عالم مؤمن را بر مؤمن غیر عالم برتری دهد؛ همچنان‌که راضی نشده است که مؤمن را بر غیر مؤمن برتری دهد. حال نظرتان را بگویید، مگر چنین نیست؟ مگر خداوند نفرمود: یَرْفَعِ اللهُ الذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ والذِینَ أُوتُوا العِلمَ دَرَجَاتٍ».