آیه فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّينَ مِسْكيناً ذلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللهِ وَ لِلْكافِرينَ عَذابٌ أَليمٌ [4]
و كسى كه توانايى [آزادكردن بردهاى] نداشته باشد، دو ماه پياپى قبل از آميزش با يكديگر، روزه بگيرد؛ و كسى كه اين را هم نتواند، شصت مسكين را اطعام كند؛ اين براى آن است كه به خدا و پيامبرش ايمان بياوريد؛ اينها مرزهاى الهى است؛ و براى كافران، عذاب دردناكى است!
الصّادق (علیه السلام)- صِیَامُ کَفَّارَهًْ الْیَمِینِ فِی الظِّهَارِ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ وَ التَّتَابُعُ أَنْ یَصُومَ شَهْراً وَ یَصُومَ مِنَ الشَّهْرِ الْآخَرِ أَیَّاماً أَوْ شَیْئاً مِنْهُ فَإِنْ عَرَضَ لَهُ شَیْءٌ یُفْطَرُ فِیهِ أَفْطَرَ ثُمَّ قَضَی مَا بَقِیَ عَلَیْهِ وَ إِنْ صَامَ شَهْراً ثُمَّ عَرَضَ لَهُ شَیْءٌ فَأَفْطَرَ قَبْلَ أَنْ یَصُومَ مِنَ الْآخَرِ شَیْئاً فَلَمْ یُتَابِعْ أَعَادَ الصِّیَامَ کُلَّهُ.
امام صادق (علیه السلام)- کفّارهی شکستن قسم در مسئلهی ظهار، دو ماه پیاپی روزهگرفتن است و پیاپیبودن آن به این صورت است که یک ماه را کامل روزه بگیرد و از ماه بعد نیز حداقل چند روز یا بخشی از ماه را روزه بگیرد؛ امّا اگر حادثهای برایش رخ داد که مجبور شد روزهاش را بخورد، مانعی ندارد که افطار کند و در فرصتی دیگر، باقیماندهی آن را قضا کند امّا اگر یک ماه را کامل روزه گرفت و بعد اتّفاقی برایش افتاد که مجبور شد قبل از آنکه حتّی یک روز از ماه بعد را روزه بگیرد، افطار کند، دراینصورت پیاپیبودن محقّق نشده و باید کلّاً از ابتدا روزه بگیرد.
السّجّاد (علیه السلام)- وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِی کَفَّارَهًِْ الظِّهَارِ لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی الَّذِینَ یُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِما قالُوا فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا إِلَی قَوْلِهِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْن.
امام سجاد (علیه السلام)- و دو ماه روزه پی در پی در کفّارهی ظهار واجب است به کسی که نتواند بندهای را آزاد کند. خدای تبارک و تعالی میفرماید: فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ مِن قَبْلِ أَن یَتَمَاسَّا
فقه الرّضا (علیه السلام)- وَ اعْلَمْ أَنَّ الصَّوْمَ عَلَی أَرْبَعِینَ وَجْهاً فَعَشَرَهًٌْ مِنْهَا وَاجِبٌ کَوُجُوبِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ عَشَرَهًُْ أَوْجُهٍ مِنْهَا صِیَامُهُنَّ حَرَامٌ وَ أَرْبَعَهًَْ عَشَرَ وَجْهاً مِنْهَا صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ صَوْمُ الْإِذْنِ عَلَی ثَلَاثَهًِْ أَوْجُهٍ وَ صَوْمُ التَّأْدِیبِ وَ مِنْهَا صَوْمُ الْإِبَاحَهًِْ وَ صَوْمُ السَّفَرِ وَ الْمَرِیضِ وَ أَمَّا صَوْمُ الْوَاجِبِ فَصَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ یَعْنِی لِمَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عَمْداً مُتَعَمِّداً وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِی قَتْلِ الْخَطَإِ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْعِتْقَ وَاجِبٌ مِنْ قَوْلِ اللَّهِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ فِی کَفَّارَهًِْ الظِّهَارِ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْعِتْقَ وَاجِبٌ مِنْ قَوْلِ اللَّهِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا.
فقه الرّضا (علیه السلام)- روزه چهل نوع است که ده نوع آن واجب است؛ مثل روزهی ماه مبارک رمضان و ده نوع آن روزه گرفتنش حرام است. و چهارده نوع آن، فرد مختار است که روزه بگیرد یا افطار کند و سه روزه به نام روزهی گوش است و سه روزه به نام تأدیب هست که عبارتند از: روزهی اباحه و سفر و مریض. امّا روزههای واجب عبارتند از: روزهی ماه مبارک رمضان، دو ماه متوالی برای کسی که از روی عمد و قصد روزهی ماه مبارک رمضان را خورده است، صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ. برای کسی که به صورت اشتباهی مرتکب قتل شده و امکان آزادکردن برده و کنیز ندارد؛ مطابق آیه: فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ. دو ماه روزه برای کسی که کفّارهی ظهار بر گردن دارد و توانایی آزادکردن برده نیز ندارد مطابق آیه: فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا یَعْنِی مُجَامَعَتَهَا.
امام علی (علیه السلام)- فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِّن قَبْل أَن یَتَمَاسَّا یعنی قبل از همبسترشدن با او.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ قَالَ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ وَ الَّذِی یَأْخُذُهُ الْعُطَاشُ وَ عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً قَالَ مِنْ مَرَضٍ أَوْ عُطَاشٍ.
امام باقر (علیه السلام)- بر کسانی که روزه برای آنها طاقتفرساست [همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان]، لازم است کفّاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند. (بقره/۱۸۴)؛ منظور، آیه چه کسانی هست که پیر و سالم هستند، و کسی که تشنگی بر او چیره میشود، عوض روزه فدا میدهد. فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً منظور آیه، کسانی خواهند بود که در اثر مرض یا تشنگی نمیتوانند، شصت روز پیاپی روزه بگیرند.
الرّضا (علیه السلام)- فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً لِکُلِّ مِسْکِینٍ مُدٌّ فَإِنْ لَمْ یَجِدْ یَتَصَدَّقُ بِمَا یُطِیقُ.
امام رضا (علیه السلام)- فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً به هرکدام یک مدّ طعام، تصدیق نماید به همان چیزی که از او برآید.
الهادی (علیه السلام)- رِسَالَتُهُ (علیه السلام) فِی الرَّدِّ عَلَی أَهْلِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ وَ إِثْبَاتِ الْعَدْلِ وَ الْمَنْزِلَهًْ بَیْنَ الْمَنْزِلَتَیْنِ ... قَوْلُهُ تَعَالَی فِی الظِّهَارِ وَ الَّذِینَ یُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِما قالُوا فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ إِلَی قَوْلِهِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً کُلُ ذَلِکَ دَلِیلٌ عَلَی أَنَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُکَلِّفْ عِبَادَهُ إِلَّا مَا مَلَّکَهُمْ اسْتِطَاعَتَهُ بِقُوَّهًْ الْعَمَلِ بِهِ وَ نَهَاهُمْ عَنْ مِثْلِ ذَلِکَ فَهَذِهِ صِحَّهًُْ الْخِلْقَهًْ.
امام هادی (علیه السلام)- نامهی آن حضرت (علیه السلام) در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض و اثبات «عدل» و معنی «جایگاه و مرتبهی میان جبر و تفویض... وَ الَّذِینَ یُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِما قالُوا فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ ٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا ذلِکُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً اینها همه دلیل است که خداوند تبارکوتعالی از بندگان تکلیفی مازاد بر قدرتی که به آنها داده نخواسته، و نهی و منع او هم به همین منوال است، این معنای «تندرستی و سلامتی خلقت» است.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذَا حَدَّ الظِّهَارِ.
امام علی (علیه السلام)- ذَلکَ لتُؤْمِنُوا بِاللهِ و رَسُولهِ و تِلکَ حُدُودُ اللهِ؛ خداوند عزّوجلّ این مجازات را حدّ ظهار قرار داد.