آیه ۱۸ - سوره فتح

آیه َقَدْ رَضِيَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنينَ إِذْ يُبايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما في قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكينَةَ عَلَيْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَريباً [18]

خداوند از مؤمنان هنگامى‌كه در زير آن درخت با تو بيعت كردند راضى و خشنود شد خدا آنچه را در درون دل‌هايشان [از ايمان و صداقت] نهفته بود مى‌دانست از اين‌رو آرامش را بر دل‌هايشان نازل كرد و پيروزى نزديكى به‌عنوان پاداش نصيب آن‌ها فرمود.

۱
(فتح/ ۱۸)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی بِیعَهًِْ الرِّضْوَانِ لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَة.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- این آیه در بیعت رضوان نازل شد که خداوند فرموده است: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۰
بحارالأنوار، ج۲۰، ص۳۵۴/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۷؛ «و نزلت فی بیعته الرضوان» محذوف/ البرهان
۲
(فتح/ ۱۸)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَلَمْ یُبَایِعْهُمْ عَلَی الْمَوْتِ وَ إِنَّمَا بَایَعَهُمْ عَلَی أَنْ لَا یَفِرُّوا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) با اصحاب بر مرگ ایشان بیعت نگرفت بلکه بیعت بر عدم فرار از جنگ بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۰
بحارالأنوار، ج۲۰، ص۳۳۰
۳
(فتح/ ۱۸)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- اشْتَرَطَ عَلَیْهِمْ أَنْ لَا یُنْکِرُوا بَعْدَ ذَلِکَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَیْئاً یَفْعَلُهُ وَ لَا یُخَالِفُوهُ فِی شَیْءٍ یَأْمُرُهُمْ بِهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بَعْدَ نُزُولِ آیَهًِْ الرِّضْوَانِ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً وَ إِنَّمَا رَضِیَ عَنْهُمْ بِهَذَا الشَّرْطِ أَنْ یَفُوا بَعْدَ ذَلِکَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ مِیثَاقِهِ وَ لَا یَنْقُضُوا عَهْدَهُ وَ عَقْدَهُ فَبِهَذَا الْعَقْدِ رَضِیَ عَنْهُمْ فَقَدْ قَدَّمُوا فِی التَّأْلِیفِ آیَهًَْ الشَّرْطِ عَلَی بَیْعَهًِْ الرِّضْوَانِ وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ أَوَّلًا بَیْعَهًُْ الرِّضْوَانِ ثُمَّ آیَهًُْ الشَّرْطِ عَلَیْهِمْ فِیهَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- پیامبر از ایشان پیمان گرفت که بعد از این هرگز اعمال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را انکار ننمایند ودر هیچ‌یک از دستورات پیامبر (صلی الله علیه و آله) با وی مخالفت نکنند. سپس خداوند متعال بعد از نزول آیه‌ی رضوان فرمود: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً و رضایت الهی به این شرط بود که بعد از این به عهد خویش با خداوند وفادار بوده و پیمان‌شکنی ننمایند و به شرط پایبندی به این پیمان خداوند از ایشان راضی می‌گردد لذا بر بیعت رضوان یک شرط گذاشت شده است و همانا در مرحله‌ی اوّل بیعت رضوان قرار گرفته سپس آیه شرط بر ایشان صورت گرفته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۰
بحارالأنوار، ج۲۰، ص۳۵۴/ البرهان
۴
(فتح/ ۱۸)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّهُ تَعَالَی قَدْ وَصَفَ مَنْ رَضِیَ عَنْهُ مِمَّنْ بَایَعَ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ بِأَوْصَافٍ قَدْ عَلِمْنَا أَنَّهَا لَمْ تَحْصُلْ لِجَمِیعِ الْمُبَایِعِینَ فَیَجِبُ أَنْ یَخْتَصَّ الرِّضَا بِمَنِ اخْتَصَّ بِتِلْکَ الْأَوْصَافِ لِأَنَّهُ تَعَالَی قَالَ فَعَلِمَ ما فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً.

امام علی (علیه السلام)- خداوند تعالی کسانی را که از آن‌ها راضی شده از کسانی توصیف نموده که در زیر درخت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیعت نمودند که ما اوصاف آن‌ها را می‌دانیم و ما می‌دانیم که این اوصاف برای همگان محقّق نشده است لذا واجب است رضایت خویش را به کسانی منحصر نماید که متّصف به این ویژگی‌ها هستند چون خداوند آنچه را در درون دل‌هایشان [از ایمان و صداقت] نهفته بود می‌دانست از این‌رو آرامش را بر دل‌هایشان نازل کرد و پیروزی نزدیکی به‌عنوان پاداش نصیب آن‌ها فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۰
بحارالأنوار، ج۳۱، ص۲۵۹
۵
(فتح/ ۱۸)

الباقر (علیه السلام)- عن جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ کَمْ کَانُوا قَالَ أَلْفاً وَ مِائَتَیْنِ قُلْتُ هَلْ کَانَ فِیهِمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَالَ نَعَمْ سَیِّدُهُمْ وَ شَرِیفُهُمْ.

امام باقر (علیه السلام)- جابر روایت کرده است که از امام باقر (علیه السلام) سؤال کردم: «تعداد مؤمنانی که خداوند در آیه: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ درباره‌ی آن‌ها سخن گفته است، چند نفر بوده است»؟ فرمود: «هزارودویست نفر». گفتم: «آیا علی (علیه السلام) در میان آنان بود»؟ فرمود: «آری! علی (علیه السلام) سرور و بزرگ آن‌ها بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۰
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۹۳/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۷/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۵۵
۶
(فتح/ ۱۸)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَوْلُهُ تَعَالَی لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ نَزَلَتْ فِی أَهْلِ الْحُدَیْبِیَهًِْ قَالَ جَابِرٌ کُنَّا یَوْمَئِذٍ أَلْفاً وَ أَرْبَعَمِائَهًٍْ قَالَ لَنَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَنْتُمُ الْیَوْمَ خِیَارُ أَهْلِ الْأَرْضِ فَبَایَعَنَا تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ عَلَی الْمَوْتِ فَمَا نَکَثَ إِلَّا حُرُّ‌بْنُ‌قَیْسٍ وَ کَانَ مُنَافِقاً وَ أَوْلَی النَّاسِ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ أمیرالمؤمنین علِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) لِأَنَّهُ تَعَالَی قَالَ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً یَعْنِی فَتْحَ خَیْبَرَ وَ کَانَ ذَلِکَ عَلَی یَدِ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- آیه: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ درباره‌ی حاضران در صلح حدیبیّه نازل شد. جابر می‌گوید: در روز صلح حدیبیّه ما هزاروچهارصد نفر بودیم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ما فرمود: «شما بهترین افراد روی زمین هستید». ما زیر آن درخت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیمان بستیم تا آخرین لحظه حیاتمان از ایشان اطاعت و حمایت کنیم. به جز ابن‌قیس که منافق بود، هیچ‌کدام از ما عهدوپیمان خود را نقص نکردیم. سزاوارترین مردم به این آیه، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. زیرا خداوند فرموده است: و پیروزی نزدیکی به‌عنوان پاداش نصیب آن‌ها فرمود. (فتح/۱۸) که منظور از آن فتح خیبر توسط امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۰
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۲۱/ کشف الغمهًْ، ج۱، ص۳۰۴؛ «جزءبن» بدل «حربن»/ البرهان
۷
(فتح/ ۱۸)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَا الَّذِی ذَکَرَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ بِمُوَازَرَهًِْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ بَایَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ.

امام علی (علیه السلام)- امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمود: «من همان کسی هستم که خداوند در تورات و انجیل نام مرا به‌عنوان حامی و پشتیبان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ذکر کرده است و من اوّلین کسی بودم که زیر درخت با آن حضرت (صلی الله علیه و آله) بیعت کردم. خداوند دراین‌باره فرموده است: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۲
بحارالأنوار، ج۳۳، ص۲۳۳/ القمی، ج۲، ص۲۶۸/ نورالثقلین؛ «أنا الذی ... رسول الله» محذوف/ البرهان
بیشتر