آیه وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النّارِ إِلّا مَلائِكَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلّا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ يَزْدادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيماناً وَ لا يَرْتابَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِيَقُولَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْكافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلاً كَذالِكَ يُضِلُّ اللهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ ما يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلّا هُوَ وَ ما هِيَ إِلّا ذِكْرى لِلْبَشَرِ [31]
نگهبانان دوزخ را فقط فرشتگان [عذاب] قرار داديم، و تعداد آنها را جز براى آزمايش كافران معيّن نكرديم تا اهل كتاب (يهود و نصارى) يقين پيدا كنند و بر ايمان مؤمنان بيفزايد، و اهل كتاب و مؤمنان [در حقّانيت اين كتاب آسمانى] ترديد به خود راه ندهند، و بيماردلان و كافران بگويند: «خدا از اين سخن چه منظورى دارد»؟! [آرى] اين‌گونه خداوند هركس را بخواهد گمراه مىسازد و هركس را بخواهد هدايت مىكند. و لشكريان پروردگارت را جز او كسى نمىداند، و اين جز هشدار و تذكّرى براى انسان‌ها نيست!
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ ... وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً قَالَ: فَالنَّارُ هُوَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الَّذِی أَنَارَ ضَوْؤُهُ وَ خُرُوجُهُ لِأَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ هُمُ الَّذِینَ یَمْلِکُونَ عِلْمَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام)وَ قَوْلُهُ: وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ: یَعْنِی الْمُرْجِئَهًَْ وَ قَوْلُهُ: لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ قَالَ: هُمُ الشِّیعَهًُْ وَ هُمْ أَهْلُ الْکِتَابِ وَ هُمُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّهًَْ وَ قَوْلُهُ: وَ یَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ أَیْ لَا یَشُکُّ الشِّیعَهًُْ فِی شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ قَوْلُهُ: وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یَعْنِی بِذَلِکَ الشِّیعَهًَْ وَ ضُعَفَاءَهَا وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلًا فَقَالَ اللَّهُ عزّوجلّ لَهُمْ: کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ فَالْمُؤْمِنُ یُسَلِّمُ وَ الْکَافِرُ یَشُکُّ وَ قَوْلُهُ: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ فَجُنُودُ رَبِّکَ هُمُ الشِّیعَهًُْ وَ هُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ قَوْلُهُ: وَ ما هِیَ إِلَّا ذِکْری لِلْبَشَرِ لِمَنْ شاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّر.
امام باقر (علیه السلام)- جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی آیه: وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً؛ فرمود: «منظور از نار حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که نور او می‌درخشد و قیامش شرق و غرب را می‌گیرد و ملائکه کسانی هستند که علم آل محمّد (علیهم السلام) را دارند. این آیه: وَما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا؛ منظور گروه مرجئه هستند و این آیه: لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ یعنی شیعیان که اهل کتابند و آنها هستند که به ایشان کتاب و نبوّت و حکمت ارزانی شده است. وَ یَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ؛ یعنی شیعیان شک در چیزی از کار حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ندارند. وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ؛ منظور ضعفای شیعه هستند. وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا؛ که می‌گویند خدا از این چه منظوری دارد خداوند می‌فرماید: کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ این چنین خداوند کسی را که می‌خواهد، گمراه می‌کند و آن کس را که بخواهد، هدایت می‌نماید. مؤمن تسلیم می‌شود و کافر شک می‌کند. وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ؛ منظور از جنود و سپاه خدا شیعیان هستند که تعداد آنها را فقط خدا می‌داند و آنها گواهان روی زمینند. برای کسانی از شما که می‌خواهند پیش افتند یا عقب بمانند [به‌سوی هدایت و نیکی پیش روند یا نروند]!.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُه: وَما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً وَ هُمْ مَلَائِکَهًٌْ فِی النَّارِ یُعَذِّبُونَ النَّاسَ وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ: لِکُلِّ رَجُلٍ تِسْعَهًَْ عَشَرَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یُعَذِّبُونَهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً؛ آنها فرشتگانی در آتش هستند که مردم را عذاب میکنند وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا؛ برای هر مردی نوزده نفر از فرشتگان هستند که آنها را عذاب میکنند.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْل عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ ... لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ قَالَ: یَسْتَیْقِنُونَ أَنَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیَّهُ حَقٌّ قُلْتُ: وَیَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً قَالَ: وَ یَزْدَادُونَ بِوَلَایَهًِْ الْوَصِیِّ إِیمَاناً. قُلْتُ: وَ لایَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ: بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قُلْتُ مَا هَذَا الِارْتِیَابُ قَالَ: یَعْنِی بِذَلِکَ أَهْلَ الْکِتَابِ وَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فَقَالَ وَ لَا یَرْتَابُونَ فِی الْوَلَایَهًِْ قُلْتُ: وَ ما هِیَ إِلَّا ذِکْری لِلْبَشَرِ قَالَ: نَعَمْ وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌فضیل گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: «منظور از لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ چیست»؟ فرمود: «یقین افزون‌تری داشته باشند که خداوند عزّوجلّ و رسولش و وصیّ آن بر حق هستند». عرض کردم: «منظور از وَ یَزْدَادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیمَانًا چیست»؟ فرمود: «نسبت به ولایت جانشین و وصیّ پیامبر (صلی الله علیه و آله)، ایمان افزون‌تری پیدا کنند». عرض کردم: «منظور از وَ لَا یَرْتَابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ وَ المُؤْمِنُونَ چیست»؟ فرمود: «نسبت به ولایت علی (علیه السلام) است». عرض کردم: «منظور از این شک و ریب چیست»؟ فرمود: «منظور، اهل کتاب و مؤمنانی هستند که خداوند درباره‌ی آنها می‌فرماید: نسبت به ولایت علی (علیه السلام) شک و تردید ندارند». عرض کردم: «منظور از وَ مَا هِیَ إِلَّا ذِکْرَی لِلْبَشَرِ چیست»؟ فرمود: «آری، منظور ولایت علی (علیه السلام) است».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- الضَّلَالَهًُْ عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْمُودٍ وَ لَا مَذْمُومٍ وَ مِنْهُ ضَلَالُ النِّسْیَانِ فَأَمَّا الضَّلَالُ الْمَحْمُودُ وَ هُوَ الْمَنْسُوبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی کَقَوْلِهِ: یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ هُوَ ضَلَالُهُمْ عَنْ طَرِیقِ الْجَنَّهًِْ بِفِعْلِهِمْ ... قَالَ سُبْحَانَهُ: وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ ... فَخَالَفُوا مَا وَصَّاهُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ وَ اتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ فَحَرَّفُوا دِینَ اللَّهِ جَلَّتْ عَظَمَتُهُ وَ شَرَائِعَهُ وَ بَدَّلُوا فَرَائِضَهُ وَ أَحْکَامَهُ وَ جَمِیعَ مَا أُمِرُوا بِهِ کَمَا عَدَلُوا عَمَّنْ أُمِرُوا بِطَاعَتِهِ وَ أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْعَهْدَ بِمُوَالَاتِهِ وَ اضْطَرَّهُمْ ذَلِکَ إِلَی اسْتِعْمَالِ الرَّأْیِ وَ الْقِیَاسِ فَزَادَهُمْ ذَلِکَ حَیْرَهًًْ وَ الْتِبَاساً وَ مِنْهُ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ: وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ فَکَأَنَّ تَرْکَهُمُ اتِّبَاعَ الدَّلِیلِ الَّذِی أَقَامَ لَهُمْ ضَلَالَهًٌْ لَهُمْ فَصَارَ ذَلِکَ کَأَنَّهُ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ تَعَالَی لِمَا خَالَفُوا أَمْرَهُ فِی اتِّبَاعِ الْإِمَامِ ثُمَّ افْتَرَقُوا وَ اخْتَلَفُوا وَ لَعَنَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ اسْتَحَلَّ بَعْضُهُمْ دِمَاءَ بَعْضٍ فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ.
امام علی (علیه السلام)- گمراهی چندگونه است: بعضی از آن پسندیده است و بعضی از آن ناپسند و بعضی از آن نه پسندیده است و نه ناپسند؛ که از جمله‌ی آن گمراهی به‌معنای فراموشی است. و امّا گمراهی پسندیده و آن گمراهی منسوب به خدای تعالی است مانند سخن خداوند: یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ، و آن گمراه‌کردن آنها به سبّب عملشان از مسیر بهشت است... خداوند سبحان فرمود: و از راه‌های پراکنده [و انحرافی] پیروی نکنید، که شما را از طریق حق، دور می‌سازد! این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می‌کند، شاید پرهیزگاری پیشه کنید!. (انعام/۱۵۳) ولی با آنچه خداوند آنها را به آن سفارش کرد مخالفت کردند و از هوای نفسشان پیروی کردند و دین خداوند عزّوجلّ و آیین او را تحریف کردند و واجبات و احکام او و همه‌ی آنچه را که به آن مأمور بودند دگرگون ساختند، چنانچه از کسی که مأمور به اطاعت از او بودند و از آنها برای پیروی از او پیمان گرفته بود، روی‌گردان شدند و این [کار] آنها را ناگزیر کرد از تفسیر به رأی و قیاس استفاده کنند و این کار هم، سرگردانی و اشتباه آنها را زیاد کرد. و از جمله‌ی گمراهی پسندیده سخن خداوند سبحان: وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ است. و گویا پیروی‌نکردن از دلیلی که برایشان اقامه کرد، گمراهی برای آنها است؛ پس گویا آن [گمراهی] به خاطر مخالفت با امر خدا در مورد پیروی از امام – منسوب به خدای تعالی است. سپس پراکنده شدند و اختلاف کردند و بعضی از آنها بعضی را لعنت کرد و بعضی از آنها خون بعضی را حلال شمرد. با این حال بعد از حق، چه چیزی جز گمراهی وجود دارد؟! پس چرا از حق روی‌گردان می‌شوید؟!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌سَعِیدٍ‌الْخُدْرِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَدَّثَهُمْ عَنْ لَیْلَهًٍْ أُسْرِیَ بِهِ قَالَ فَصَعِدْتُ أَنَا وَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَإِذَا أَنَا بِمَلَکٍ یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ وَ هُوَ صَاحِبُ سَمَاءِ الدُّنْیَا وَ بَیْنَ یَدَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مَعَ کُلِّ مَلَکٍ جُنْدُهُ مِائَهًُْ أَلْفٍ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابوسعید خدری گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای اصحاب از شب معراج سخن گفت، فرمود: «من و جبرئیل تا آسمان دنیا بالا رفتیم و به ناگاه فرشته‌ای به نام اسماعیل که سرپرست آسمان دنیاست را دیدم که برابرش هفتادهزار فرشته بودند و با هر فرشته صدهزار سپاه و این آیه را تلاوت فرمود: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.
الأئمه (علیهم السلام)- أَنَّ بَنِی‌آدَمَ عُشْرُ الْجِنِّ وَ الْجِنُّ وَ بَنُوآدَمَ عُشْرُ حَیَوَانَاتِ الْبَرِّ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ عُشْرُ الطُّیُورِ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ عُشْرُ حَیَوَانَاتِ الْبَحْرِ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ الْأَرْضِ الْمُوَکَّلِینَ بِهَا وَ کُلُّ هَؤُلَاءِ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ کُلُّ هَؤُلَاءِ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ وَ عَلَی هَذَا التَّرْتِیبِ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ ثُمَّ الْکُلُّ فِی مُقَابَلَهًِْ مَلَائِکَهًِْ الْکُرْسِیِّ نَزْرٌ قَلِیلٌ ثُمَّ کُلُّ هَؤُلَاءِ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ سُرَادِقِ وَاحِدٍ مِنْ سُرَادِقَاتِ الْعَرْشِ الَّتِی عَدَدُهَا سِتُّمِائَهًِْ أَلْفٍ طُولُ کُلِّ سُرَادِقٍ وَ عَرْضُهُ وَ سَمْکُهُ إِذَا قُوبِلَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا فَإِنَّهَا کُلُّهَا تَکُونُ شَیْئاً یَسِیراً وَ قَدْراً صَغِیراً وَ مَا مِنْ مِقْدَارِ مَوْضِعِ قَدَمٍ إِلَّا وَ فِیهِ مَلَکٌ سَاجِدٌ أَوْ رَاکِعٌ أَوْ قَائِمٌ لَهُمْ زَجَلٌ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّقْدِیسِ ثُمَّ کُلُّ هَؤُلَاءِ فِی مُقَابَلَهًِْ الْمَلَائِکَهًِْ الَّذِینَ یَحُومُونَ حَوْلَ الْعَرْشِ کَالْقَطْرَهًِْ فِی الْبَحْرِ وَ لَا یَعْرِفُ عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ ثُمَّ مَعَ هَؤُلَاءِ مَلَائِکَهًُْ اللَّوْحِ الَّذِینَ هُمْ أَشْیَاعُ إِسْرَافِیلَ (علیه السلام) وَ الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ هُمْ جُنُودُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ هُمْ کُلُّهُمْ سَامِعُونَ مُطِیعُونَ لَا یَفْتُرُونَ مُشْتَغِلُونَ بِعِبَادَتِهِ سُبْحَانَهُ رِطَابُ الْأَلْسِنَهًِْ بِذِکْرِهِ وَ تَعْظِیمِهِ یَتَسَابَقُونَ فِی ذَلِکَ مُنْذُ خَلَقَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ آنَاءَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَا یَسْأَمُونَ لَا تُحْصَی أَجْنَاسُهُمْ وَ لَا مُدَّهًُْ أَعْمَارِهِمْ وَ لَا کَیْفِیَّهًُْ عِبَادَاتِهِمْ وَ هَذَا تَحْقِیقُ حَقِیقَهًِْ مَلَکُوتِهِ جَلَّ جَلَالُهُ عَلَی مَا قَالَ: وَما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.
ائمه (علیهم السلام)- روایت شده است که: آدمیزاده یک‌دهم پریانند، و پریان همه یک‌دهم جانداران بیابان، و آنان همه یک‌دهم پرنده‌ها، و آنان همه یک‌دهم جانداران دریا، و آنان همه یک‌دهم فرشته‌های گماشته بر زمین، و آنان همه یک‌دهم فرشته‌های آسمان نزدیک‌تر، و آنان همه یک‌دهم فرشته‌های آسمان دوّم، و به‌همین روش تا آسمان هفتم، سپس همه در برابر فرشته‌های کرسی کمی و اندک باشند، سپس همه‌ی آنان یک‌دهم فرشته‌های یک سراپرده از سراپرده‌های عرشند که شماره‌های آنها ششصدهزار است. و چون درازای هر سراپرده و پهنا و بلندیش با آسمان‌ها و زمین‌ها و آنچه در آنها و میان آن‌هاست، سنجیده شود همه‌ی این‌ها در برابرش اندکند، و اندازه‌ی کوچکی، و به‌اندازه‌ی جای پایی در آن نیست جز اینکه فرشته‌ای در آن به سجده است یا در رکوع و یا بر سر پا ایستاده، و جنجالی دارند به تسبیح و تقدیس. سپس همه‌ی اینان در برابر فرشته‌ها که گرد عرش می‌گردند چون یک قطره باشند در دریا و شماره‌شان را جز خدا نمی‌داند، سپس با این‌ها است فرشته‌های لوح که پیروان اسرافیلند، و فرشته‌هایی که سپاه‌های جبرئیلند، و همه شنوا و فرمانبردارند، سستی ندارند، و در کار پرستش خدای سبحان هستند، و زبانشان به ذکر و تعظیمش گویاست و از روزیایکه خدایشان آفریده نسبت به هم در ذکر او پیشی می‌گیرند، شب و روز از پرستش او سر بزرگی نکنند و خسته نشوند، اجناس آنها شماره ندارند، و نه مدّت عمرشان، و نه کیفیّت عباداتشان، و این است تحقیق حقیقت ملکوتش چنانکه فرمود: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.