آیه ۵۶ - سوره دخان

آیه لا يَذُوقُونَ فيهَا الْمَوْتَ إِلاَّ الْمَوْتَةَ الْأُولى وَ وَقاهُمْ عَذابَ الْجَحيمِ [56]

هرگز مرگى جز همان مرگ اوّل [كه در دنيا چشيده‌اند] نخواهند چشيد، و خداوند آن‌ها را از عذاب دوزخ حفظ مى‌كند.

۱
(دخان/ ۵۶)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- ثُمَّ وَصَفَ مَا أَعَدَّهُ لِلْمُتَّقِینَ مِنْ شِیعَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقامٍ أَمِینٍ إِلَی قَوْلِهِ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَی. یَعْنِی فِی الْجَنَّهًَْ غَیْرَ الْمَوْتَهًِْ الَّتِی فِی الدُّنْیَا وَ وَقَیهُمْ عَذابَ الْجَحِیمِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- سپس خداوند، نعمت‌هایی را که برای شیعیان پرهیزگار امیرالمؤمنین (علیه السلام) آماده کرده است توصیف نموده و می‌فرماید: إِنَّ المُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ ... الَّا الْمَوْتَةَ الاولی؛ یعنی [بهشتیان] در بهشت [مرگی دیگر] جز همان مرگی‌که در دنیا [چشیده‌اند را نخواهند چشید].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۰۰
القمی، ج۲، ص۲۹۳/ البرهان
۲
(دخان/ ۵۶)

الباقر (علیه السلام)- یَا سَعْدُ تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّ الْقُرْآنَ یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی أَحْسَنِ صُورَهًٍْ نَظَرَ إِلَیْهَا الْخَلْق ... فَیَرْجِعُ الْقُرْآنُ رَأْسَهُ فِی صُورَهًٍْ أُخْرَی قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَبَاجَعْفَر (علیه السلام) فِی أَیِّ صُورَهًٍْ یَرْجِعُ قَالَ فِی صُورَهًِْ رَجُلٍ شَاحِبٍ مُتَغَیِّرٍ یُبْصِرُهُ أَهْلُ الْجَمْعِ فَیَأْتِی الرَّجُلَ مِنْ شِیعَتِنَا الَّذِی کَانَ یَعْرِفُهُ وَ یُجَادِلُ بِهِ أَهْلَ الْخِلَافِ فَیَقُومُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَقُولُ مَا تَعْرِفُنِی فَیَنْظُرُ إِلَیْهِ الرَّجُلُ فَیَقُولُ مَا أَعْرِفُکَ یَا عَبْدَ‌اللَّهِ قَالَ فَیَرْجِعُ فِی صُورَتِهِ الَّتِی کَانَتْ فِی الْخَلْقِ الْأَوَّلِ وَ یَقُولُ مَا تَعْرِفُنِی فَیَقُولُ نَعَمْ فَیَقُولُ الْقُرْآنُ أَنَا الَّذِی أَسْهَرْتُ لَیْلَکَ وَ أَنْصَبْتُ عَیْشَکَ سَمِعْتَ الْأَذَی وَ رُجِمْتَ بِالْقَوْلِ فِیَّ أَلَا وَ إِنَّ کُلَّ تَاجِرٍ قَدِ اسْتَوْفَی تِجَارَتَهُ وَ أَنَا وَرَاءَکَ الْیَوْمَ قَالَ فَیَنْطَلِقُ بِهِ إِلَی رَبِّ الْعِزَّهًِْ تَبَارَکَ‌وَ‌تَعَالَی فَیَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ عَبْدُکَ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ قَدْ کَانَ نَصِباً فِیَّ مُوَاظِباً عَلَیَّ یُعَادَی بِسَبَبِی وَ یُحِبُّ فِیَّ وَ یُبْغِضُ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَدْخِلُوا عَبْدِی جَنَّتِی وَ اکْسُوهُ حُلَّهًًْ مِنْ حُلَلِ الْجَنَّهًَْ وَ تَوِّجُوهُ بِتَاجٍ فَإِذَا فُعِلَ بِهِ ذَلِکَ عُرِضَ عَلَی الْقُرْآنِ فَیُقَالُ لَهُ هَلْ رَضِیتَ بِمَا صُنِعَ بِوَلِیِّکَ فَیَقُولُ یَا رَبِّ إِنِّی أَسْتَقِلُّ هَذَا لَهُ فَزِدْهُ مَزِیدَ الْخَیْرِ کُلِّهِ فَیَقُولُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عُلُوِّی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَأَنْحَلَنَّ لَهُ الْیَوْمَ خَمْسَهًَْ أَشْیَاءَ مَعَ الْمَزِیدِ لَهُ وَ لِمَنْ کَانَ بِمَنْزِلَتِهِ أَلَا إِنَّهُمْ شَبَابٌ لَا یَهْرَمُونَ وَ أَصِحَّاءُ لَا یَسْقُمُونَ وَ أَغْنِیَاءُ لَا یَفْتَقِرُونَ وَ فَرِحُونَ لَا یَحْزَنُونَ وَ أَحْیَاءٌ لَا یَمُوتُونَ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ لا یَذُوقُونَ فِیهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولی.

امام باقر (علیه السلام)- سعد خفّاف از امام‌باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: «ای سعد! قرآن را بیاموزید! زیرا قرآن در روز قیامت در زیباترین صورتی‌که مردمان دیده‌اند وارد [صحرای محشر] می‌شود ... آنگاه قرآن به صورتی دیگر سرِ خود را [به‌سوی مردمان] برمی‌گرداند». سعد گوید: به حضرت عرض کردم: «ای اباجعفر (علیه السلام)! با چه صورتی برمی‌گردد»؟ حضرت فرمود: «به‌صورت مردی رنگ‌پریده و دگرگون که همه‌ی اهل محشر او را می‌ببینند. در آن‌هنگام قرآن به سوی یکی از شیعیان ما که [در دنیا] قرآن را می‌شناخت و به‌وسیله‌ی آن با مخالفان بحث و جدال می‌کرد، آمده و روبروی او می‌ایستد و می‌گوید: «آیا مرا نمی‌شناسی»؟ آن مرد به او نگاهی کرده و می‌گوید: «ای بنده‌ی خدا! تو را نمی‌شناسم». در آن هنگام قرآن به صورت اولیّه‌اش درآمده و [دوباره] می‌گوید: «آیا مرا نمی‌شناسی»؟ آن مرد پاسخ می‌دهد: «آری! می‌شناسم». قرآن می‌گوید: «من همانی هستم که شب‌ها تو را بیدار نگه داشتم و زندگی‌ات را با رنج و سختی همراه نمودم و به‌خاطر من سختی کشیدی و مورد اتّهام قرار گرفتی؛ بدان‌که هر تاجری نتیجه و حاصل تجارت خویش را به‌طور کامل به دست آورَد و من امروز حامی و پشتیبان تو خواهم بود». سپس او را نزد پروردگارِ شکوهمند برده و عرض می‌کند: «پروردگارا! پروردگارا! این بنده‌ی توست و خودت بیش از هرکس به نهان و آشکار او آگاهی. او خودش را در راه من خسته می‌کرد و همواره حقّ مرا رعایت و به‌خاطر من با دیگران دشمنی می‌کرد و دوستی و دشمنی‌اش بر اساس من بود». خداوند عزّوجلّ نیز می‌فرماید: «بنده‌ام را وارد بهشت نمایید و یکی از جامه‌های بهشتی را بر او پوشانده و تاجی بر سرش نهید». چون با او چنین کنند، به قرآن نشانش دهند و از قرآن پرسند: «آیا از رفتاری‌که با دوستت انجام گرفت راضی هستی»؟ پاسخ دهد: «پروردگارا! من این پاداش را برای او اندک می‌دانم؛ پاداش نیک بیشتری به او عنایت فرما»! خداوند نیز فرماید: «به عزّت، شکوه، برتری و جایگاه والایم سوگند! به او و همه‌ی آن‌هایی‌که در رتبه‌ی او هستند، پنج نعمت به همراه چیزهایی‌دیگر عنایت می‌کنم؛ ایشان [از این پس] جوانانی باشند که پیر نشوند، تندرستانی باشند که بیمار نگردند، توانگرانی باشند که فقیر نشوند، شادکامانی باشند که اندوهگین نشوند و زنده‌هایی باشند که نمیرند». سپس امام (علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود: لا یَذُوقُونَ فِیهَا المَوتَ إِلا المَوتَةَ الأُولی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۰۰
الکافی، ج۲، ص۵۹۸/ بحارالأنوار، ج۷، ص۳۱۹/ البرهان/ نورالثقلین؛ «بتفاوت
بیشتر