آیه إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرينَ [3]
كه ما آن را در شبى پر بركت نازل كرديم؛ ما همواره انذاركننده بوده‌ايم.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ حُمْرَانَ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَاجَعْفَر (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ قَالَ نَعَمْ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ هِیَ فِی کُلِّ سَنَهًٍْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فَلَمْ یُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلَّا فِی لَیْلَهًِْ الْقَدْر.
امام باقر (علیه السلام)- از حُمران نقل شده است که از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این‌سخن خداوند عزّوجلّ [که فرموده است]: إِنَّا أَنزَلنَاهُ فِی لیْلةٍ مُّبَارَکَةٍ؛ سؤال کرد. حضرت فرمود: «آری! منظور شب قدر است که در هر سال در ده شب پایانی ماه رمضان است و قرآن در آن شب نازل شده است».
الصّادقین (علیها السلام)- فِی مَجمَعِ البَیَان: وَ هُوَ المَروِیُّ عَن أَبِی‌جَعفَر (علیه السلام) وَ أَبِی‌عَبدِ‌الله (علیه السلام) أَنَا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ أَی أَنْزَلْنا الْقُرْآنِ وَ اللَّیْلَةِ الْمُبَارَکَةُ هِیَ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ.
امام باقر و امام صادق ( منظور از «شب پر برکت» شب قدر است و این سخن از امام باقر و امام صادق (نقل شده است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّا أَنْزَلْناهُ یَعْنِی الْقُرْآنَ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ وَ هِیَ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ أَنْزَلَ اللَّهُ الْقُرْآنَ فِیهَا إِلَی الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ جُمْلَهًًْ وَاحِدَهًًْ ثُمَّ نَزَلَ مِنَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ عَلَی رَسُولِ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی طُولِ عِشْرِینَ سَنَهًْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّا أَنزَلنَاهُ؛ یعنی قرآن را [نازل کردیم]. فِی لیْلةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ؛ که منظور از «شب پر برکت» شب قدر است که خداوند در آن، قرآن را یکجا به‌سوی بیت‌المعمور فرو فرستاد؛ سپس در طول بیست سال از بیت‌المعمور بر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) نازل گردید.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- کَلَّمَ اللَّهُ تَعَالَی جَبْرَئِیلَ فِی لَیْلِهًٍْ وَاحِدَهًٍْ وَ هِیَ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ فَسَمِعَهُ جَبْرَئِیلُ وَ حَفِظَهُ بِقَلْبِهِ وَ جَاءَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا إِلَی الْکَتَبَهًِْ وَ کَتَبُوهُ ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِالنُّجُومِ فِی ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ سَنَهًًْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خداوند با جبرئیل در یک شب که همان‌شب قدر باشد سخن گفت؛ جبرئیل نیز آن سخن را شنیده و حفظ نمود و آن را به آسمان دنیا برای نویسندگان آورد و آن‌ها آن را نوشتند. سپس این سخن اندک اندک در طول بیست‌وسه سال بر حضرت محّمد (صلی الله علیه و آله) نازل گردید.
الصّادق (علیه السلام)- یَا مُفَضَّلُ إِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ فِی ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ سَنَهًًْ وَ اللَّهُ یَقُولُ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ قَالَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ* فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ* أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ وَ قَالَ لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَهَذَا تَنْزِیلُهُ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ کَیْفَ ظَهَرَ الْوَحْیُ فِی ثَلَاثٍ‌وَ‌عِشْرِینَ سَنَهًًْ قَالَ نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ أَعْطَاهُ اللَّهُ الْقُرْآنَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ کَانَ لَا یُبَلِّغُهُ إِلَّا فِی وَقْتِ اسْتِحْقَاقِ الْخِطَابِ وَ لَا یُؤَدِّیهِ إِلَّا فِی وَقْتٍ أَمَرَ وَ نَهَی فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ بِالْوَحْیِ فَبَلَّغَ مَا یُؤْمَرُ بِهِ وَ قَوْلُهُ لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ فَقَالَ الْمُفَضَّلُ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلِمْتُمْ وَ بِقُدْرَتِهِ قَدَرْتُمْ وَ بِحُکْمِهِ نَطَقْتُمْ وَ بِأَمْرِهِ تَعْمَلُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- امام‌صادق (علیه السلام) [خطاب به مفضّل] فرمود: «ای مفضّل! قرآن در طول بیست‌وسه سال نازل شد و خداوند می‌فرماید: ماهِ رمضان [ماهی است] که قرآن در آن نازل شده است. (بقره/۱۸۵) و فرموده است: و فرموده است: چرا قرآن یکجا بر او نازل نشده است؟ این [نزول تدریجی] برای این‌است که قلب تو را به‌وسیله‌ی آن محکم داریم. (فرقان/۳۲)». مفضّل عرض‌کرد: «مولای من! [آیا] این همان نزول تدریجی قرآن است که خداوند در کتابش (و قرآن را به تفاریق نازل کردیم تا تو آن را با تأنی بر مردم بخوانی و نازلش کردیم، نازل کردنی به کمال. (اسراء/۱۰۶)) بیان فرموده است و چگونه وحی در طول بیست‌وسه سال آشکار شد»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «آری ای مفضّل! خداوند قرآن را در ماه رمضان [به‌صورت یکجا] به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عنایت فرمود و [در نزول تدریجی] چنین بود که در هنگام شایستگی [و نیاز به] خطاب، خداوند [آیات] قرآن را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) ابلاغ می‌نمود و در هنگام [نیاز به] امر و نهی، آن‌ها را به او می‌رساند؛ [بر این اساس] جبرئیل (علیه السلام) وحی را فرو آورده و آنچه را که به آن فرمان می‌یافت، ابلاغ می‌کرد؛ و [همچنین] این‌سخن خداوند [که فرموده است]: [هنگام نزول وحی] زبانت را به خاطر عجله برای خواندن آن حرکت مده. (قیامت/۱۶) [را ابلاغ نمود]». مفضّل عرض‌کرد: «گواهی می‌دهم که شما از [گنجینه‌ی] علم خدا دانا گشته‌اید و به قدرت او توانا شده‌اید و سخن به حکم او می‌گویید و به فرمان او عمل می‌کنید».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: وَ نَاسٌ یَسْأَلُونَهُ یَقُولُونَ الْأَرْزَاقُ تُقَسَّمُ لَیْلَهًَْ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ. قَالَ فَقَالَ: لَا وَ اللَّهِ مَا ذَلِکَ إِلَّا فِی لَیْلَهًِْ تِسْعَ عَشْرَهًَْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ. فَإِنَّ فِی لَیْلَهًِْ تِسْعَ عَشْرَهًَْ یَلْتَقِی الْجَمْعَانِ وَ فِی لَیْلَهًِْ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ وَ فِی لَیْلَهًِْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ یُمْضَی مَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ هِیَ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ قَالَ قُلْتُ: مَا مَعْنَی قَوْلِهِ یَلْتَقِی الْجَمْعَانِ؟ قَالَ: یَجْمَعُ اللَّهُ فِیهَا مَا أَرَادَ مِنْ تَقْدِیمِهِ وَ تَأْخِیرِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ قَضَائِهِ قَالَ قُلْتُ: فَمَا مَعْنَی یُمْضِیهِ فِی ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ قَالَ إِنَّهُ یَفْرُقُهُ فِی لَیْلَهًِْ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ إِمْضَاؤُهُ وَ یَکُونُ لَهُ فِیهِ الْبَدَاءُ فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَهًُْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ أَمْضَاهُ فَیَکُونُ مِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِی لَا یَبْدُو لَهُ فِیهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام)- اسحاق‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم در پاسخ کسانی‌که از حضرت پرسیدند: «آیا روزی‌ها در شب نیمه‌ی شعبان تقسیم می‌شود»؟ فرمود: «نه به خدا سوگند! این تقسیم روزی فقط در شب نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوّم ماه رمضان می‌باشد؛ به این صورت که در شب نوزدهم، دو گروه با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند و در شب بیست‌ویکم هر امری براساس حکمت [الهی] تدبیر و جدا می‌گردد. و در شب بیست‌وسوّم آنچه خداوند جلّ‌جلاله اراده فرموده، امضاء می‌شود که آن شب، همان شب قدری است که خداوند تعالی [درباره‌اش] فرموده: بهتر از هزار ماه است. (قدر/۳)». من عرض‌کردم: «معنای اینکه دو گروه با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند، چیست»؟ حضرت‌فرمود: «خداوند در شب نوزدهم، هر آنچه را که اراده فرموده از جلوانداختن و عقب‌انداختن یک‌چیز و اراده‌کردن و حتمی‌شدن آن، همگی را با یکدیگر گرد خواهد آورد». عرض‌کردم: «معنای اینکه خداوند در شب بیست‌وسوّم آن را امضا می‌کند چیست»؟ فرمود: «در شب بیست‌ویکم، هر کاری تدبیر و جدا می‌گردد و امکان بداء و تغییر برای [اراده‌ی] خداوند وجود دارد؛ چون شب بیست‌وسوّم فرا رسد خداوند آن را امضاء می‌کند و تبدیل به امری حتمی و غیرقابل تغییری می‌شود که برای خداوند تبارک‌وتعالی در آن، بداء و تغییر اراده‌ای وجود ندارد».
الکاظم (علیه السلام)- وَ أَمَّا اللَّیْلَهًُْ فَفَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها).
امام کاظم (علیه السلام)- منظور از شب [بنابر باطن قرآن] حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است.
الباقر (علیه السلام)- لَا تَخْفَی عَلَیْنَا لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ یَطُوفُونَ بِنَا فِیهَا.
امام باقر (علیه السلام)- از ابومُهاجر نقل شده که امام باقر (علیه السلام) [به او] فرمود: «ای ابامهاجر! شب قدر بر ما پوشیده و پنهان نمی‌ماند، چراکه در چنین شبی فرشتگان بر گرد ما طواف می‌کنند».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا قُبِضَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَامَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ قُبِضَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ رَجُلٌ مَا سَبَقَهُ الْأَوَّلُونَ وَ لَا یُدْرِکُهُ الْآخِرُونَ ... وَ اللَّهِ لَقَدْ قُبِضَ فِی اللَّیْلَهًِْ الَّتِی فِیهَا قُبِضَ وَصِیُّ مُوسَی (علیه السلام) یُوشَعُ‌بْنُ‌نُونٍ (علیه السلام) وَ اللَّیْلَهًِْ الَّتِی عُرِجَ فِیهَا بِعِیسَی‌بْنِ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) وَ اللَّیْلَهًِْ الَّتِی نُزِّلَ فِیهَا الْقُرْآنُ.
امام باقر (علیه السلام)- از ابوحمزه نقل‌شده که امام باقر (علیه السلام) فرمود: چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) از دنیا رفت، امام حسن (علیه السلام) در مسجد کوفه به‌پا خاست و حمد و ثنای الهی به‌جا آورد و بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) درود فرستاد؛ سپس فرمود: «ای مردم! در این شب مردی وفات کرد که پیشینیان بر او سبقت نگرفتند و آیندگان به او نرسند ... به‌خدا سوگند! او در شبی وفات کرد که وصیّ موسی (علیه السلام) [یعنی] یوشع‌بن‌نون (علیه السلام) در آن وفات کرد و همان شبی که عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) در آن به آسمان بُرده شد و همان شبی که قرآن در آن نازل گردید».