آیه فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرينَ [29]
نه آسمان و زمين، بر آنان گريست، و نه به آن‌ها مهلتى داده شد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ النَّخَعِیِّ عَنْ رَجُلٍ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هُوَ یَقُولُ فِی الرَّحْبَهًِْ وَ هُوَ یَتْلُو هَذِهِ الْآیَهًَْ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ وَ خَرَجَ عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مِنْ بَعْضِ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ أَمَا إِنَّ هَذَا سَیُقْتَلُ وَ تَبْکِی عَلَیْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ.
امام علی (علیه السلام)- حسن‌بن‌حَکم نخَعی از مردی نقل کرده است‌که: شنیدم امیرالمؤمنین (علیه السلام) در رَحْبه (نام محلّه‌ای در کوفه) این آیه را می‌خواند: فَمَا بَکَتْ عَلیْهِمُ السَّمَاء والأَرْضُ ومَا کَانُوا مُنظَرِینَ. در این هنگام حسین (علیه السلام) از یکی از درهای مسجد بر ایشان وارد شد. امام (علیه السلام) فرمود: «بدانید که این فرزندم کشته خواهد شد و آسمان و زمین بر او خواهند گریست».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ کَثِیرِ‌بْنِ‌شِهَابٍ الْحَارِثِیِّ قَال بَیْنَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی الرَّحْبَهًِْ إِذَا طَلَعَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) عَلَیْهِ فَضَحِکَ عَلِیٌّ (علیه السلام) حَتَّی بَدَتْ نَوَاجِذُهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ ذَکَرَ قَوْماً فَقَالَ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهًَْ وَ بَرَأَ النَّسَمَهًَْ لَیُقْتَلَنَّ هَذَا وَ لَتَبْکِیَنَّ عَلَیْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ.
امام علی (علیه السلام)- از کثیربن‌شهاب‌حارثی نقل شده که گفت: درحالی‌که در محضر امیرالمؤمنین (علیه السلام) در رحبه نشسته بودیم ناگهان حسین (علیه السلام) بر ایشان وارد شد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) به شدّت خندید به‌طوری‌که دندان‌های عقل آن حضرت (علیه السلام) هویدا گردید. آنگاه فرمود: «خداوند از قومی یاد کرده و [درباره‌ی آن‌ها] فرموده است: فَمَا بَکَتْ عَلیْهِمُ السَّمَاء والأَرْضُ ومَا کَانُوا مُنظَرِینَ؛ سوگند به خدایی‌که دانه را شکافت و انسان را آفرید! این فرزندم کشته خواهد شد و آسمان و زمین در سوگ او خواهند گریست».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَجَلَسَ فِی الْمَسْجِدِ وَ اجْتَمَعَ أَصْحَابُهُ حَوْلَهُ وَ جَاءَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) حَتَّی قَامَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ عَیَّرَ أَقْوَاماً فِی الْقُرْآنِ فَقَالَ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ وَ ایْمُ اللَّهِ لَیَقْتُلَنَّکَ ثُمَّ تَبْکِیکَ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ.
امام علی (علیه السلام)- از ابراهیم‌نخَعی نقل‌شده که گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) از خانه خارج شد و به مسجد رفته و در آنجا نشست و یاران حضرت دور ایشان حلقه زدند. [اندکی بعد] حسین (علیه السلام) آمده و در مقابل حضرت ایستاد؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) دستش را بر سر حسین (علیه السلام) گذاشته و فرمود: «فرزندم! خداوند در قرآن، اقوامی را سرزنش کرده و فرموده: فَمَا بَکَتْ عَلیْهِمُ السَّمَاء والأَرْضُ ومَا کَانُوا مُنظَرِینَ؛ به خدا سوگند! تو را خواهند کشت و آسمان و زمین برایت خواهند گریست».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ قَالَ: لَمْ تَبْکِ السَّمَاءُ عَلَی أَحَدٍ قَبْلَ قَتْلِ یَحْیَی‌بْنِ‌زَکَرِیَّا (علیه السلام) وَ بَعْدَهُ حَتَّی قُتِلَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فَبَکَتْ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام)- حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که درباره‌ی آیه‌ی فَمَا بَکَتْ عَلیْهِمُ السَّمَاء والأَرْضُ فرمود: «آسمان قبل از کشته‌شدن یحیی‌بن‌زکریا و بعد از آن، بر کسی نگریست؛ تا اینکه امام‌حسین (علیه السلام) به شهادت رسید و آسمان بر آن حضرت گریه نمود».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ مَرَّ عَلَیْهِ رَجُلٌ عَدُوٌّ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ فَقَالَ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ ثُمَّ مَرَّ عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فَقَالَ لَکِنْ هَذَا لَتَبْکِیَنَّ عَلَیْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ وَ قَالَ وَ مَا بَکَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا عَلَی یَحْیَی‌بْنِ‌زَکَرِیَّا (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌فضیل همدانی از پدرانش از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت می‌کند: مردی که دشمن خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) بود از کنار امام علی (علیه السلام) عبور کرد؛ حضرت [این آیه را تلاوت] فرمود: فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ. اندکی بعد حسین‌بن‌علی بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) گذشت و حضرت فرمود: «ولی آسمان و زمین بر حسین (علیه السلام) خواهند گریست» و فرمود: «آسمان و زمین جز بر یحیی‌بن‌زکریا (علیه السلام) و حسین‌بن‌علی (علیه السلام) نگریستند».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْحُسَیْنَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) بَکَی لِقَتْلِهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ وَ احْمَرَّتَا وَ لَمْ یَبْکِیَا عَلَی أَحَدٍ قَطُّ إِلَّا عَلَی یَحْیَی‌بْنِ‌زَکَرِیَّا (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «آسمان و زمین برای شهادت حسین‌بن‌علی (علیه السلام) گریسته و سرخ‌گون شدند و [قبل از آن] بر کسی جز یحیی‌بن‌زکریا (علیه السلام) نگریسته بودند».
المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- ذُبِحَ یَحْیَی (علیه السلام) کَمَا ذُبِحَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ لَمْ تَبْکِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا عَلَیْهِمَا.
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- حضرت یحیی (علیه السلام) را همچون امام‌حسین (علیه السلام) سر بریدند و آسمان و زمین جز بر آن دو نگریستند.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) بَکَتِ السَّمَاءُ عَلِی الْحُسَیْن (علیه السلام) أَرْبَعِینَ یَوْماً بِالدَّمِ.
امام صادق (علیه السلام)- آسمان در سوگ امام‌حسین (علیه السلام) چهل روز خون‌گریست.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَنَّهُ إِذَا قَبَضَ اللَّهُ نَبِیّاً مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (بَکَتْ عَلَیْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ وَ إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ الْعَامِلُ بِعِلْمِهِ بَکَیَا عَلَیْهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ أَمَّا الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فَتَبْکِی عَلَیْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ طُولَ الدَّهْرِ، وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ أَنَّ یَوْمَ قَتْلِهِ قَطَرَتِ السَّماءُ دِمَاءً وَ أَنَّ هَذِهِ الْحُمْرَهًَْ الَّتِی تُرَی فِی السَّمَاءِ ظَهَرَتْ یَوْمَ قَتْلِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ لَمْ تُرَ قَبْلَهُ أَبَداً وَ أَنَّ یَوْمَ قَتْلِهِ (علیه السلام) لَمْ یُرْفَعْ حَجَرٌ فِی الدُّنْیَا إِلَّا وُجِدَ تَحْتَهُ دَمٌ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- چون خداوند جانِ پیامبری از پیامبران (علیهم السلام) را بگیرد آسمان و زمین چهل‌سال بر او گریه می‌کنند؛ و چون عالمی‌که به علمش عمل می‌کند از دنیا برود، آسمان و زمین چهل‌روز بر او گریه می‌کنند؛ امّا آسمان و زمین بر [مصیبت] امام‌حسین (علیه السلام) تا قیامت خواهند گریست؛ دلیل بر درستی این مطلب آن است‌که در روز شهادت ایشان آسمان خون گریست و این سرخی‌که در آسمان دیده می‌شود از روز شهادت امام‌حسین (علیه السلام) پدیدار گشته و قبل از آن هرگز دیده نشده است؛ در آن روز هیچ سنگی در دنیا از زمین برداشته نشد مگر اینکه در زیر آن، خون [جاری] بود.
الصّادق (علیه السلام)- وَ قَدِ احْمَرَّتِ السَّمَاءُ حِینَ قُتِلَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) سَنَهًًْ ثُمَّ قَالَ بَکَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ عَلَی الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ یَحْیَی‌بْنِ‌زَکَرِیَّا (علیه السلام) وَ حُمْرَتُهَا بُکَاؤُهَا.
امام صادق (علیه السلام)- چون حسین‌بن‌علی (به شهادت رسید آسمان تا یک‌سال سرخ‌گون شد. آسمان و زمین بر حسین‌بن‌علی (و یحیی‌بن‌زکریا (گریه کردند و سرخی آسمان [نشانه‌ی] گریه‌ی آن است.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُ بَکَتْ عَلَیْهِ بِقَاعُ الْأَرْضِ الَّتِی کَانَ یَعْبُدُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِیهَا وَ الْبَابُ الَّذِی کَانَ یَصْعَدُ مِنْهُ عَمَلُهُ وَ مَوْضِعُ سُجُودِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- چون مؤمن از دنیا رود مکان‌هایی از زمین‌که خداوند عزّوجلّ را در آن‌ها عبادت می‌کرده، دری [در آسمان] که از آن عملش بالا می‌رفته و سجده‌گاهش همگی بر او می‌گریند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ بَابٌ یَصْعَدُ مِنْهُ عَمَلُهُ وَ بَابٌ یَنْزِلُ مِنْهُ رِزْقُهُ فَإِذَا مَاتَ بَکَیَا عَلَیْهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مؤمنی نباشد جز آنکه دری در آسمان دارد؛ برای اینکه عملش از آن بالا رود و دری که روزی‌اش از آن فرود آید. و چون بمیرد هر دو بر او بگریند و این است سخن خداوند عزّوجلّ: فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ.
السّجاد (علیه السلام)- أَیُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍ (علیه السلام) دَمْعَهًًْ حَتَّی تَسِیلَ عَلَی خَدِّهِ بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِی الْجَنَّهًِْ غُرَفاً یَسْکُنُهَا أَحْقَاباً وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ دَمْعاً حَتَّی یَسِیلَ عَلَی خَدِّهِ لِأَذًی مَسَّنَا مِنْ عَدُوِّنَا فِی الدُّنْیَا بَوَّأَهُ اللَّهُ مُبَوَّأَ صِدْقٍ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ مَسَّهُ أَذًی فِینَا فَدَمَعَتْ عَیْنَاهُ حَتَّی یَسِیلَ دَمْعُهُ عَلَی خَدَّیْهِ مِنْ مَضَاضَهًِْ مَا أُوذِیَ فِینَا صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذَی وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مِنْ سَخَطِهِ وَ النَّارِ.
امام سجّاد (علیه السلام)- از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که امام سجاد (علیه السلام) پیوسته می‌فرمود: «هر مؤمنی که برای شهادت حسین‌بن‌علی (اشک از دیدگانش فرو ریزد و بر گونه‌اش جاری شود، خداوند او را در منزلگاه‌هایی جای دهد که روزگاری دراز در آن سکنی گزیند؛ و هر مؤمنی که برای آزارهایی که از دشمنان ما در سرای دنیا به ما رسیده، اشک از دیدگانش فرو ریزد و بر گونه‌اش جاری شود، خداوند او را در بهشت در جایگاهی شایسته جای دهد و هر مؤمنی که در راه ما آزار بیند و به سبب رنجی‌که در راه ما دیده، اشک از دیدگانش فروریزد و بر گونه‌اش جاری گردد خداوند حالت آزار و رنج را از رخسارش برگرفته و او را در روز رستاخیز از خشم خویش و دوزخ در امان بدارد».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَدْ رُوِیَ عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ قِیلَ لَهُ وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ أَ وَ تَبْکِی السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ عَلَی أَحَدٍ؟ فَقَالَ: نَعَمْ مُصَلَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ مَصْعَدُ عَمَلِهِ فِی السَّمَاءِ.
إبن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- نقل‌کرده‌اند که از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) پیرامون این آیه سؤال شد: «آیا آسمان و زمین بر کسی می‌گریند»؟ او پاسخ داد: «آری! جایگاه نمازش در زمین و جایگاه بالارفتن کردار او در آسمان».
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ ذَکَرَنَا أَوْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ دَمْعٌ مِثْلُ جَنَاحِ بَعُوضَهًٍْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس ما را یاد کند، یا نزد او یادی از ما بشود و به اندازه‌ی بال مگسی از دیده‌اش اشک جاری گردد، خداوند همه‌ی گناهان او را اگرچه به اندازه‌ی کف‌های دریا باشد بیامرزد.
السّجاد (علیه السلام)- أَیُّهَا النَّاسُ فَأَیُ رِجَالاتٍ مِنْکُمْ یُسَرُّونَ بَعْدَ قَتْلِهِ أَمْ أَیَّهًُْ عَیْنٍ مِنْکُمْ تَحْبِسُ دَمْعَهَا وَ تَضَنُّ عَنِ انْهِمَالِهَا فَلَقَدْ بَکَتِ السَّبْعُ الشِّدَادُ لِقَتْلِهِ وَ بَکَتِ الْبِحَارُ بِأَمْوَاجِهَا وَ السَّمَاوَاتُ بِأَرْکَانِهَا وَ الْأَرْضُ بِأَرْجَائِهَا وَ الْأَشْجَارُ بِأَغْصَانِهَا وَ الْحِیتَانُ وَ لُجَجُ الْبِحَارِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ أَجْمَعُونَ أَیُّهَا النَّاسُ أَیُّ قَلْبٍ لَا یَنْصَدِعُ لِقَتْلِهِ أَمْ أَیُّ فُؤَادٍ لَا یَحِنُّ إِلَیْهِ أَمْ أَیُّ سَمْعٍ یَسْمَعُ هَذِهِ الثُّلْمَهًَْ الَّتِی ثُلِمَتْ فِی الْإِسْلَام.
امام سجّاد (علیه السلام)- [خطاب‌به مردم مدینه] ای‌مردم! کدام‌یک از مردان شما می‌تواند پس از کشته‌شدن امام‌حسین (علیه السلام) شاد و خرّم باشد؟! یا چشمِ کدام‌یک از شما می‌تواند اشک‌خویش را بازداشته و از جاری‌شدنش جلوگیری‌کند؟! با ای‌که هفت آسمان محکم، دریاها با موج‌هایشان، آسمان‌ها با ستون‌هایشان، زمین با کناره‌ها و اطرافش، درختان با شاخه‌های خود، ماهیان و ژرفای دریاها، فرشتگان‌مقرَّب درگاه الهی و اهل آسمان‌ها همه و همه برای کشته‌شدنش گریه کردند! ای‌مردم! کدامین قلب است که برای کشته‌شدنش شکافته نشود؟! و یا کدامین دل است‌که برای‌او ناله نکند؟! و یا کدامین گوش می‌تواند این شکافی را که در اسلام پدیدار گشت بشنود و کر نشود؟
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ قَدْ أَدْبَرَتِ الْحِیلَهًُْ وَ أَقْبَلَتِ الْغِیلَهًُْ وَ لَاتَ حِینَ مَنَاصٍ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ قَدْ فَاتَ مَا فَاتَ وَ ذَهَبَ مَا ذَهَبَ وَ مَضَتِ الدُّنْیَا لِحَالِ بَالِهَا فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ.
امام علی (علیه السلام)- [در بیان اقسام دنیاپرستان] بعضی از دام هلاکت رسته ولی از دنیا زخم‌کاری خورده‌اند، گروهی با بدن پاره و پوست کنده شده، عدّه‌ای سر بریده و دسته‌ای دیگر خونشان به زمین ریخته است، عدّه‌ای انگشت به دهن می‌گزند و برخی از شدّت حسرت دست به هم می‌مالند، جمعی سر در گریبان فکرت فرو برده‌اند و جمعیّتی بر اشتباهات گذشته افسوس می‌خورند و پاره‌ای از نیّت خود برگشته‌اند، ولی راه چاره بر آنان بسته و مرگ ناگهانی فرا رسیده است، و وقت‌نجات گذشته (ص/۳) دریغا! دریغا! آنچه از دست رفت، گذشت و آنچه سپری شد، رفت و دنیا آن‌گونه که خود می‌خواست به پایان رسید؛ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ.