آیه وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها [30]
و زمين را بعد از آن گسترش داد.
ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ (النبی (صلی الله علیه و آله)) آیَتَانِ فِی کِتَابِ اللَّهِ تُخَالِفُ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَی فَقَالَ إِنَّمَا أَتَیْتُ مِنْ قِبَلِ رَأْیِکَ اقْرَأْ قَالَ قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ حَتَّی بَلَغَ ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ قَوْلُهُ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها قَالَ خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاءَ ثُمَّ خَلَقَ السَّمَاءَ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ بَعْدَ مَا خَلَقَ السَّمَاءَ وَ إِنَّمَا قَوْلُهُ دَحاها بَسَطَهَا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مردی به او گفت: «دو آیه در قرآن مخالف یکدیگرند»؟! گفت: «در نظر تو با هم مخالفند، بخوان»! گفت: «... بگو: آیا شما به آن کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید و برای او همانندهایی قرار می‌دهید؟! او پروردگار جهانیان است!* او در زمین کوه‌های استواری قرار داد و برکاتی در آن آفرید و موادّ غذایی آن را مقدّر فرمود، اینها همه در چهار روز بود درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان!* سپس به آفرینش آسمان پرداخت. (فصّلت/۱۰-۹) و قول خدا؛ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها». ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: «خدا زمین را پیش از آسمان آفرید و سپس آسمان را آفرید، پس از آن زمین را کشید و همانا دحاها به معنی پهن کردن آن است.
ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی دَحَی الْأَرْضَ بَعْدَ السَّمَاءِ وَ إِنْ کَانَتِ الْأَرْضُ خُلِقَتْ قَبْلَ السَّمَاءِ وَ کَانَتْ رَبْوَهًًْ مُجْتَمِعَهًًْ تَحْتَ الْکَعْبَهًِْ فَبَسَطَهَا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خداوند زمین را بعد از آسمان گسترش داد هرچند زمین قبل از آسمان آفریده شده بود و زمین، تپّه‌ی جمع‌شده‌ای در زیر کعبه بود که خداوند آن را گسترش داد.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- الْمَعْنَی فَجَرَ الْبِحَارَ وَ الْأَنْهَارَ وَ الْعُیُونَ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- معنایش این است که دریاها، رودها و چشمه‌ها را جاری ساخت.
الصّادق (علیه السلام)- خَلَقَ النَّهَارَ قَبْلَ اللَّیْلِ وَ الشَّمْسَ قَبْلَ الْقَمَرِ وَ الْأَرْضَ قَبْلَ السَّمَاءِ.
امام صادق (علیه السلام)- روز، پیش از شب آفریده شده و خورشید و ماه و زمین قبل از آسمان.
ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَرْضَ بِأَقْوَاتِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَدْحُوَهَا ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحَاهَا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خدا زمین را با قوت‌هایش بی‌آنکه آن را بگستراند و پهن کند آفرید، ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ؛ سپس به آسمان پرداخت و آنها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود، (بقره/۲۹) و آنگاه زمین را کشید و گسترانید، و این است فرموده‌ی خدا وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها.
السّجاد (علیه السلام)- عَنْ ثُوَیْرِ‌بْنِ‌أَبِی فَاخِتَهًَْ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ سُئِل ... تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْض‌یَعْنِی بِأَرْضٍ لَمْ تُکْسَبْ عَلَیْهَا الذُّنُوبُ بَارِزَهًًْ لَیْسَ عَلَیْهَا جِبَالٌ وَ لَا نَبَاتٌ کَمَا دَحَاهَا أَوَّلَ مَرَّهًْ.
امام سجّاد (علیه السلام)- مقصود از [آیه‌ی] تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْض؛ در آن روز که این زمین به زمین دیگر مبدّل می‌شود، (ابراهیم/۴۸) بدان معناست که این زمین به زمینی تبدیل می‌شود که کسی بر آن زمین مرتکب گناه نشده است. آن زمین، برجسته است و در آن، کوه و گیاه به چشم نمی‌خورد، هم چنان که روز نخست، خداوند، آن را گسترانید.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاهَا قَالَ بَسَطَهَا.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- منظور از وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا؛ گسترانید.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِ الْکَعْبَهًِْ إِلَی مِنًی ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ مِنًی إِلَی عَرَفَاتٍ ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَی مِنًی فَالْأَرْضُ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ عَرَفَاتٌ مِنْ مِنًی وَ مِنًی مِنَ الْکَعْبَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- به‌راستی خدای عزّوجلّ زمین را از زیر خانه کعبه تا منی کشید و گستراند، سپس از منی تا عرفات، سپس از عرفات تا منی گستراند. پس زمین از عرفات است، و عرفات از منی و منی از کعبه.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَضَعَ الْبَیْتَ عَلَی الْمَاءِ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَرْکَانٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الدُّنْیَا بِأَلْفَیْ عَامٍ ثُمَّ دُحِیَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْبَیْتِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خدا دوهزار سال پیش از آنکه جهان را بیافریند خانه‌ی کعبه را روی آب بر چهار رکن نهاد سپس زمین از زیر خانه کشیده شد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ لِأَیِّ شَیْءٍ سَمَّاهُ اللَّهُ الْعَتِیق ... ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهُ قَبْلَ الْأَرْضِ ثُمَ خَلَقَ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِ فَدَحَاهَا مِنْ تَحْتِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند عزّوجلّ این بیت را پیش از خلقت مخلوقات آفرید، پس از آن زمین را ایجاد کرد و از زیر آن کشید و پهن نمود.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی حَسَّانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ أَمَرَ الرِّیَاحَ فَضَرَبْنَ وَجْهَ الْمَاءِ حَتَّی صَارَ مَوْجاً ثُمَّ أَزْبَدَ فَصَارَ زَبَداً وَاحِداً فَجَمَعَهُ فِی مَوْضِعِ الْبَیْتِ ثُمَّ جَعَلَهُ جَبَلًا مِنْ زَبَدٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.
امام باقر (علیه السلام)- چون خدا خواست زمین را بیافریند بادها را فرمود تا بر آب وزیدند و موج شد، سپس کف کرد و یک پارچه کف شد و آن را در جای خانه‌ی کعبه گرد آورد و کوه‌هایی از کف ساخت و زمین را از زیر آن کشید و این است معنی قول خدای عزّوجلّ؛ راستی نخست خانه‌ای که برای مردم وضع شد، آن است که به مکّه است و با برکت، (آل عمران/۹۶).
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- کَبَسَ الْأَرْضَ عَلَی مَوْرِ أَمْوَاجٍ مُسْتَفْحِلَهًٍْ وَ لُجَجِ بِحَارِ زَاخِرَهًٍْ تَلْتَطِمُ أَوَاذِیُّ أَمْوَاجِهَا وَ تَصْطَفِقُ مُتَقَاذِفَاتُ أَثْبَاجِهَا وَ تَرْغُو زَبَدًا کَالْفُحُولِ عِنْدَ هِیَاجِهَا فَخَضَعَ جِمَاحُ الْمَاءِ الْمُتَلَاطِمِ لِثِقَلِ حَمْلِهَا وَ سَکَنَ هَیْجُ ارْتِمَائِهِ إِذْ وَطِئَتْهُ بِکَلْکَلِهَا وَ ذَلَّ مُسْتَخْذِیاً إِذْ تَمَعَّکَتْ عَلَیْهِ بِکَوَاهِلِهَا فَأَصْبَحَ بَعْدَ اصْطِخَابِ أَمْوَاجِهِ سَاجِیاً مَقْهُوراً وَ فِی حَکَمَهًِْ الذُّلِّ مُنْقَاداً أَسِیراً وَ سَکَنَتِ الْأَرْضُ مَدْحُوَّهًًْ فِی لُجَّهًِْ تَیَّارِهِ وَ رَدَّتْ مِنْ نَخْوَهًِْ بَأْوِهِ وَ اعْتِلَائِهِ وَ شُمُوخِ أَنْفِهِ وَ سُمُوِّ غُلَوَائِهِ وَ کَعَمَتْهُ عَلَی کِظَّهًِْ جَرْیَتِهِ فَهَمَدَ بَعْدَ نَزَقَاتِهِ وَ لَبَدَ بَعْدَ زَیَفَانِ وَثَبَاتِهِ.
امام علی (علیه السلام)- زمین را با امواج جوشان پرتلاطم فرو پوشاند، و دریاهای موّاج که موج‌های کوه پیکر آنها به روی هم می‌غلطیدند، هریک دیگری را واپس می‌زد، و به مانند نره شترهای مست شهوت کف می‌کردند، و آب‌های سرکش متلاطم زیر بار سنگینی زمین فروتنی کردند و هیجان آب‌ها با تماس با سینه زمین آرام گرفت، و چون با شانه‌های خود بر آن غلطید، زبون و خوار شد و پس از غرّش امواجش، آرام و مقهور شد و چون اسب افسار شده رام گردید. خشکی‌های زمین را در دل امواج گسترد و آب را از کبر و غرور و سرکشی و خروش باز داشت، و از شدّت حرکتش کاسته شد، و بعد از آن همه حرکت‌های تند ساکت شد و پس از آن همه خروش و سرکشی متکبّرانه به جای خویش ایستاد.