آیه إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمينَ [96]
نخستين خانه‌اى كه براى مردم [و نيايش خداوند] بنا نهاده شد، همان است كه در سرزمين مكّه است؛ كه پربركت، و مايه‌ی هدايت جهانيان است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً إِنَّ فِیهِ أَقْوَالًا مِنْهَا أَنْ یَکُونَ الْمُرَادُ بِذَلِکَ أَنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِعِبَادَهًِْ الْمُکَلَّفِینَ قِبْلَهًًْ لِصَلَاتِهِمْ وَ غَایَهًًْ لِحَجِّهِمْ وَ مُؤَدًّی لِمَنَاسِکِهِمْ هَذَا الْبَیْتُ الَّذِی بِبَکَّهًَْ وَ إِنْ کَانَ مِنْ قَبْلِهِ بُیُوتٌ لَیْسَتْ هَذِهِ صِفَتَهَا.
امام علی (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خدای تعالی: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً؛ نظراتی است؛ از آن جمله اینکه منظور از آن این است که اوّلین خانه‌ای که قبله برای عبادت و نماز افراد مکلّف و مقصد حجّشان و محلّ ادای مناسک حج قرار داده شد، این خانه‌ای است که در مکّه است؛ هرچند قبل از آن خانه‌هایی که این ویژگی‌ها را نداشتند وجود داشت.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِبْنُ شَهْرِ آشُوبٍ: عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: هُوَ أَوَّلُ بَیْتٍ؟ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام): لَا قَدْ کَانَ قَبْلَهُ بُیُوتٌ وَ لَکِنَّهُ أَوَّلُ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ مُبَارَکاً فِیهِ الْهُدَی وَ الرَّحْمَهًُْ وَ الْبَرْکَهًُْ وَ أَوَّلُ مَنْ بَنَاهُ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) ثُمَّ بَنَاهُ قَوْمٌ مِنَ الْعَرَبِ مِنْ جُرْهُمَ ثُمَّ هُدِمَ فَبَنَتْهُ الْعَمَالِقَهًُْ ثُمَّ هُدِمَ فَبَنَتْهُ قُرَیْشٌ.
امام علی (علیه السلام) مردی از او پرسید: «آیا آن اوّلین خانه است»؟ فرمود: «نه، قبل از آن نیز خانه‌هایی بوده است؛ ولی آن اوّلین خانه‌ای است که برای مردم ساخته شده است و مبارک است. در آن هدایت و رحمت و برکت است. اوّلین کسی که آن را ساخت ابراهیم (علیه السلام) است. پس از او قومی از عرب از قبیله جُرهُم آن را ساختند. سپس ویران شد و عمالقه آن را ساختند. بار دیگر ویران شد و قریش آن را بنا کردند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلْعِبَادَهًِْ وَ لَمْ یَکُنْ قَبْلَهُ بَیْتٌ یُحَجُّ إِلَیْهِ الْبَیْتُ الْحَرَامُ وَ قَدْ کَانَتْ بُیُوتٌ کَثِیرَهًٌْ وَ لَکِنَّهُ أَوَّلُ بَیْتٍ مُبَارَکٍ وَ هُدیً لِلنَّاسِ عَنْ عَلِیّّ (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام) إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً و پیش از آن خانه‌ای نبود که به‌سوی آن برای حج بروند، بیت‌الحرام است و قبل از آن خانه‌های زیادی بوده ولیکن آن اوّلین خانه‌ی مبارک و مایه‌ی هدایت مردم است. این سخن از امام علی (علیه السلام) نقل‌شده است.
الکاظم (علیه السلام)- فِی خَمْسَهًٍْ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَهًِْ وُضِعَ الْبَیْتُ وَ هُوَ أَوَّلُ رَحْمَهًٍْ وُضِعَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَجَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْنا.
امام کاظم (علیه السلام) در بیست‌وپنجم ذیقعده خانه‌ی خدا بنا نهاده شد و آن اوّلین رحمتی است که بر روی زمین قرار داده شد و خداوند آن را محلّ بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار داد.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّهُ وَجَدَ فِی حَجَرٍ مِنْ حَجَرَاتِ الْبَیْتِ مَکْتُوباً إِنِّی أَنَا اللَّهُ ذُو بَکَّهًَْ خَلَقْتُهَا یَوْمَ خَلَقْتُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ یَوْمَ خَلَقْتُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ خَلَقْتُ الجَبَلَیْنِ وَ حَفَفْتُهُمَا بِسَبْعَهًِْ أَمْلَاکٍ حَفِیفاً وَ فِی حَجَرٍ آخَرَ هَذَا بَیْتُ اللَّهِ الْحَرَامُ بِبَکَّهًَْ تَکَفَّلَ اللَّهُ بِرِزْقِ أَهْلِهِ مِنْ ثَلَاثَهًِْ سُبُلٍ مُبَارَکٍ لَهُمْ فِی اللَّحْمِ وَ الْمَاءِ أَوَّلُ مَنْ نَحَلَهُ إِبْرَاهِیم (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) در سنگی‌از سنگ های خانه‌ی کعبه نوشته‌ای یافته‌شده است با این مضمون: «من همان خدا هستم، صاحب مکّه و در همان روزی آن را آفریدم که آسمان ها و زمین و خورشید و ماه و آن دو کوه را خلق کردم و آن‌ها را با هفت فرشته در برگرفتم». در سنگ دیگری نیز نوشته شده بود: «این بیت‌الله‌الحرام است که در مکّه قرار دارد. خداوند، رزق و روزی مردمان آنجا را از سه طریق بر عهده گرفته است؛ گوشت و آب را مبارک آنان گردانیده است. ابراهیم (علیه السلام) اوّلین کسی بود که آن را هدیه کرد و بخشید».
الرّضا (علیه السلام)- عِلَّهًُْ وَضْعِ الْبَیْتِ وَسَطَ الْأَرْضِ أَنَّهُ الْمَوْضِعُ الَّذِی مِنْ تَحْتِهِ دُحِیَتِ الْأَرْضُ وَ کُلُّ رِیحٍ تَهُبُّ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّهَا تَخْرُجُ مِنْ تَحْتِ الرُّکْنِ الشَّامِیِّ وَ هِیَ أَوَّلُ بُقْعَهًٍْ وُضِعَتْ فِی الْأَرْضِ لِأَنَّهَا الْوَسَطُ لِیَکُونَ الْفَرْضُ لِأَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ فِی ذَلِکَ سَوَاء.
امام رضا (علیه السلام) علّت نهادن خانه‌ی خدا در میان زمین این است که همان‌جاست که زمین از زیر آن کشیده شده و هر بادی در جهان وزد راستش از زیر رکن شامی بجهد آن نخستین بقعه است که در زمین نهاده شده، زیرا در میان است و فریضه اهل مشرق و مغرب درباره‌ی آن یکسان است.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَال عَبْدُاللَّهِ‌بْنُ‌سَلَامَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ رُکْنٍ وَضَعَ اللَّهُ تَعَالَی فِی الْأَرْضِ قَال (صلی الله علیه و آله) الرُّکْنَ الَّذِی بِمَکَّهًَْ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی الْقُرْآنِ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) عبدالله‌بن‌سلام گوید: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) بگو: «اوّلین رکن که خدا در زمین قرارداد چه بود»؟ فرمود: «رکنی که در مکّه است و این آیه اشاره به آن است إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- سُئِلَ (صلی الله علیه و آله) عَنْ أَوَّلِ مَسْجِدٍ وُضِعَ فَقَالَ: الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ ثُمَ بَیْتُ الْمَقْدِس.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی اوّلین مسجدی که برای مردم قرار داده شد سؤال شد، فرمود: «مسجدالحرام و سپس بیت‌المقدس».
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- سُمِّیَتْ مَکَّهًُْ أُمَّ الْقُرَی لِأَنَّهَا أَوَّلُ بُقْعَهًٍْ خَلَقَهَا اللَّهُ مِنَ الْأَرْضِ لِقَوْلِهِ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) مکّه را ام‌القری نامیدند چون نخست بقعه‌ی زمین بود که خدا آفرید به دلیل قول خداوند متعال إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.
الباقر (علیه السلام)- لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ أَمَرَ الرِّیَاحَ فَضَرَبْنَ وَجْهَ الْمَاءِ حَتَّی صَارَ مَوْجاً ثُمَّ أَزْبَدَ فَصَارَ زَبَداً وَاحِداً فَجَمَعَهُ فِی مَوْضِعِ الْبَیْتِ ثُمَّ جَعَلَهُ جَبَلًا مِنْ زَبَدٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.
امام باقر (علیه السلام) چون خدا خواست زمین را آفریند بادها را فرمود: «تا بر آب وزیدند و موج شد، سپس کف کرد و یک پارچه کف شد و آن را در جای خانه‌ی کعبه گردآورد و کوه‌هایی از کف ساخت و زمین را از زیر آن کشید و این است معنی قول خدا عزّوجلّ: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.
الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ ابوعبدالله (علیه السلام) عَنِ الْبَیْتِ أَ کَانَ یُحَجُّ قَبْلَ أَنْ یُبْعَثَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ نَعَمْ وَ تَصْدِیقُهُ فِی الْقُرْآنِ قَوْلُ شُعَیْبٍ (علیه السلام) حِینَ قَالَ لِمُوسَی (علیه السلام) حَیْثُ تَزَوَّجَ عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ وَ لَمْ یَقُلْ ثَمَانِیَ سِنِینَ وَ إِنَّ آدَمَ (علیه السلام) وَ نُوحاً (علیه السلام) حَجَّا وَ سُلَیْمَانَ‌بْنَ‌دَاوُدَ (علیه السلام) قَدْ حَجَّ الْبَیْتَ بِالْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّیْرِ وَ الرِّیحِ وَ حَجَّ مُوسَی (علیه السلام) عَلَی جَمَلٍ أَحْمَرَ یَقُولُ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ وَ إِنَّهُ کَمَا قَالَ اللَّهُ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ.
امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: «آیا قبل از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله) حجّ انجام می‌شد»؟ فرمود: «بله و تصدیق آن در قرآن سخن شعیب (علیه السلام) است هنگامی‌که به موسی (علیه السلام) در زمان ازدواج گفت: به این شرط که هشت سال برای من کار کنی. (قصص/۲۷) و نگفت: ثَمَانِیَ سِنِینَ؛ (هشت سال) و تعداد سال‌ها را با حج بیان کرد و از تعبیر سنة (سال) استفاده نکرد و آدم و نوح (علیها السلام) حج به‌جا آوردند و سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) با جن و انس و پرنده و باد حج خانه را به‌جا آورد و موسی (علیه السلام) سوار بر شتر سرخ حج به‌جا آورد و لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ می‌گفت. و خانه‌ی خدا همان‌گونه است که خداوند فرمود: أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِین.
الباقر (علیه السلام)- کَانَ مَوْضِعُ الْکَعْبَهًِْ رَبْوَهًًْ مِنَ الْأَرْضِ بَیْضَاءَ تُضِیءُ کَضَوْءِ الشَّمْسِ وَ الْقَمَر.
امام باقر (علیه السلام) محل کعبه تپّه‌ای سفید از زمین بود که مانند نور خورشید و ماه می‌درخشید.
الصّادق (علیه السلام)- أَسْمَاءُ مَکَّهًَْ خَمْسَهًٌْ أُمُ الْقُرَی وَ مَکَّهًُْ وَ بَکَّهًُْ وَ الْبَسَّاسَهًُْ کَانُوا إِذَا ظَلَمُوا بِهَا بَسَّتْهُمْ أَیْ أَخْرَجَتْهُمْ وَ أَهْلَکَتْهُمْ وَ أُمُّ رُحْمٍ کَانُوا إِذَا لَزِمُوهَا رُحِمُوا.
امام صادق (علیه السلام) مکّه را پنج نام است: «امّ‌القری و مکّه و بکّه و بسّاسه و [بسّاسه می‌گفتند] برای اینکه هرگاه آنجا ستم می‌کردند ستمگران را از خود بیرون می‌کرد و نابودشان می‌نمود. و نام دیگرش امّ رُحم است چون هرگاه پای‌بند به این شهر می‌شدند مورد رحمت الهی می‌شدند».
الصّادق (علیه السلام)- مَکَّهًُْ جُمْلَهًُْ الْقَرْیَهًِْ وَ بَکَّهًُْ مَوْضِعُ الْحَجَرِ الَّذِی یَبُکُ النَّاسُ بَعْضُهُمْ بَعْضا.
امام صادق (علیه السلام) مکّه تمامی آن شهر می‌باشد و بکّه، محل آن سنگی است که مردم در آنجا ازدحام می‌کنند.
الصّادق (علیه السلام)- مَوْضِعُ الْبَیْتِ بَکَّهًُْ وَ الْقَرْیَهًُْ مَکَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) مکان خانه‌ی خدا، بکّه نام دارد و مکّه نام آن شهر است.
الباقر (علیه السلام)- إِنَ بَکَّهًَْ مَوْضِعُ الْبَیْتِ وَ إِنَ مَکَّهًَْ الْحَرَمُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِنا.
امام باقر (علیه السلام) بکّه مکان خانه‌ی کعبه است و مکّه حرم می‌باشد و همان است که خداوند فرموده: وَمَن دَخَلَهُ کَانَ آمِنًا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِنَّ الْحَرَمَ کُلَّهُ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مَنْ دَخَلَ مَقَامَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) کَانَ آمِناً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) همه‌ی حرم مقام ابراهیم (علیه السلام) است و هرکس داخل مقام ابراهیم (علیه السلام) یعنی حرم شود، در امنیّت است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَولُهُ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ قَالَ مَعْنَی بکهًْ إِنَّ النَّاسَ یَبُکُّ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فِی الزِّحَامِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ معنی بکّه این است که مردم در ازدحام جمعیّت یکدیگر را کنار می‌زنند.
الکاظم (علیه السلام)- عَلِیُ‌بْنُ‌جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ، عَنْ أَخِیهِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَر (علیه السلام)قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مَکَّهًَْ لِمَ سُمِّیَتْ بَکَّهًَْ؟ قَالَ: لِأَنَّ النَّاسَ یَبُکُّ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِالْأَیْدِی وَ لَا یَکُونُ إِلَّا فِی الْمَسْجِدِ حَوْلَ الْکَعْبَهًْ.
امام کاظم (علیه السلام) علی‌بن‌جعفر از برادرش امام موسی کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: از او پرسیدم: «چرا مکّه بکّه نامیده شده است»؟ فرمود: «زیرا مردم در آنجا با دست به همدیگر فشار وارد می‌کنند؛ یعنی در آن مسجد در اطراف کعبه مردم با دست همدیگر را کنار می‌زنند».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا سُمِّیَتْ مَکَّهًُْ بَکَّهًَْ لِأَنَ النَّاسَ یَتَبَاکُّونَ فِیهَا.
امام صادق (علیه السلام) مکّه، بکّه نامیده شده است، چون مردم در آن مکان دور هم جمع می‌شوند.