آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ [102]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! آن‌گونه كه حقّ تقوا و پرهيزگارى است، از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد؛ و جز بر آيين اسلام از دنيا نرويد.
الباقر (علیه السلام)- لَمَّا أَقْبَلَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) مِنْ حَجِّهِ الْوَدَاعِ جَاءَ حَتَّی نَزَلَ بِغَدِیرِ خُمٍّ ... فَأَمَرَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُقَمَّ مَا تَحْتَهُنَّ وَ یُنْصَبَ لَهُ أَحْجَارٌ کَهَیْئَهًِْ الْمِنْبَرِ لِیُشْرِفَ عَلَی النَّاسِ فَتَرَاجَعَ النَّاسُ وَ احْتُبِسَ أَوَاخِرُهُمْ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ لَا یَزَالُونَ فَقَامَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) فَوْقَ تِلْکَ الْأَحْجَارِ ثُمَّ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ فَقَال ... فَأُعْلِمَ کُلَّ أَبْیَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَّ علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِی ... مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ أَشْهَدْتُ اللَّهَ وَ بَلَّغَتْکُمْ رِسَالَتِی وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ مَعَاشِرَ النَّاسِ اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.
امام باقر (علیه السلام) هنگامی‌که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) از حجّهًْ‌الوداع برگشت، آمد تا در غدیرخم فرود آمد ... رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) دستور داد که زیر درخت‌ها جارو شود و سنگ‌هایی به منبر برای ایشان نصب شود تا بر مردم اشراف داشته باشد. مردمی که پیش رفته بودند بازگشتند و همه‌ی کسانی هم که عقب مانده بودند در آن مکان متوقّف شدند. رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) روی آن سنگ‌ها ایستاد و حمد و ثنای خدا را به‌جا آورد. سپس فرمود: «... از طرف خدای متعال مأمورم به هر سیاه و سفیدی اعلام کنم که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برادر من و جانشین و خلیفه‌ام و امام پس از من است ... ای گروه مردم! خدا را گواه گرفتم و رسالتم را به شما ابلاغ کردم: بر پیامبر چیزی جز رساندن آشکار نیست. (نور/۵۴) ای گروه مردم! اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی قَدْ أَمَرَنِی بِسَدِّ أَبْوَابِکُمُ الْمَفْتُوحَهًِْ إِلَی الْمَسْجِدِ بَعْدَ یَوْمِی، وَ أَنْ لَا یَدْخُلَهُ جُنُبٌ وَ لَا نَجَسٌ، بِذَلِکَ أَمَرَنِی رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ، فَلَا یَکُونُ فِی نَفْسِ أَحَدٍ مِنْکُمْ أَمْرٌ، وَ لَا تَقُولُوا لِمَ وَ کَیْفَ وَ أَنَّی ذَلِکَ فَتَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَ تَکُونُوا مِنَ الْخَاسِرِینَ، وَ إِیَّاکُمْ وَ الْمُخَالَفَهًَْ وَ الشِّقَاقَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أُجَاهِدَ مَنْ عَصَانِی، وَ أَنَّهُ لَا ذِمَّهًَْ لَهُ فِی الْإِسْلَامِ، وَ قَدْ جَعَلْتُ مَسْجِدِی طَاهِراً مِنْ کُلِّ دَنَسٍ، مُحَرَّماً عَلَی کُلِّ مَنْ یَدْخُلُ إِلَیْهِ مَعَ هَذِهِ الصِّفَهًِْ الَّتِی ذَکَرْتُهَا غَیْرِی وَ أَخِی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) وَ ابْنَتِی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ وَلَدَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیها السلام) کَمَا کَانَ مَسْجِدُ هَارُونَ وَ مُوسَی (علیها السلام)، فَإِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَیْهِمَا أَنِ اجْعَلَا بُیُوتَکُمَا قِبْلَهًًْ لِقَوْمِکُمَا، وَ إِنِّی قَدْ أَبْلَغْتُکُمْ مَا أَمَرَنِی بِهِ رَبِّی وَ أَمَرْتُکُمْ بِذَلِکَ، أَلَا فَاحْذَرُوا الْحَسَدَ وَ النِّفَاقَ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ یُوَافِقْ بَیْنَکُمْ سَرُّکُمْ عَلَانِیَتَکُمْ، فَاتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای مردم! خداوند سبحان از امروز مرا به بستن در خانه‌هایتان که به مسجد گشوده می‌شود فرمان داده و اینکه جنب و نجس به مسجد داخل نشود. پروردگارم مرا به آن فرمان داده؛ پس در نفس هیچ‌یک از شما تردید نباشد و چون و چرا نکنید و نگویید این سخنان از کجاست؛ در نتیجه اعمالتان نابود شود و از زیانکاران باشید و از مخالفت و دشمنی بپرهیزید؛ چون خدای تعالی به من وحی‌کرده که با کسی که مرا نافرمانی کند جهاد کنم و اینکه چنین فردی هیچ پیمانی در اسلام ندارد تا جانش به‌وسیله‌ی آن حفظ شود و مسجدم را از هر آلودگی پاک قرار دادم و داخل‌شدن در آن با این صفتی که بیان کردم بر هرکسی به جز من و برادرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و دخترم فاطمه (سلام الله علیها) و دو فرزندم حسن و حسین (علیها السلام) حرام است همان‌گونه که مسجد هارون و موسی (علیها السلام) [از هرگونه آلودگی پاک] بود؛ پس خداوند به آن دو وحی فرمود: «خانه‌هایتان را قبله قومتان قرار دهید». و من آنچه را که پروردگارم مرا به آن امر نموده به شما ابلاغ کردم و شما را به آن فرمان دادم. از حسادت و نفاق بپرهیزید و از خداوند اطاعت کنید تا در میان شما باطنتان را مثل ظاهرتان قرار دهد؛ بنابراین اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ قَالَ یُطَاعُ فَلَا یُعْصَی وَ یُذْکَرُ فَلَا یُنْسَی وَ یُشْکَرُ فَلَا یُکْفَر.
امام صادق (علیه السلام) از ابوبصیر نقل است که گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی قول خداوند متعال: اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ هرگز گناه نکند، همواره در یاد خدا باشد، هرگز حقّ را فراموش ننماید، تمام نعمت‌های الهی را شاکر باشد، هرگز کفران نعمت نکند.
الزّهراء (سلام الله علیها)- فَاتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ، وَ أَطِیعُوا اللَّهَ فِیمَا أَمَرَکُمْ بِهِ وَ نَهَاکُمْ عَنْه.
حضرت زهراء (سلام الله علیها) فَاتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ و خدا را در آنچه به شما فرمان‌داده و در آنچه شما را از آن بازداشته اطاعت کنید.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَاتَّقُوا اللَّهَ فِی سَرَائِرِکُمْ وَ عَلَانِیَتِکُمْ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.
امام علی (علیه السلام) در باطن و ظاهرتان تقوی الهی پیشه کنید وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ بِهَذَا غَیْرُ أَهْلِ بَیْتِ رسول‌الله ... فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قَالَتِ الصَّحَابَهًُْ لَا نُطِیقُ ذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُم.
امام علی (علیه السلام) به خدا سوگند به این آیه جز اهل‌بیت (علیهم السلام) هیچ‌کس عمل نکرد ... هنگامی‌که این آیه نازل شد صحابه گفتند: «توان عمل‌کردن به آن را نداریم». در نتیجه خدا این آیه را نازل کرد: فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُم.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- نَسَخَ قَوْلُهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ قَوْلَهُ تَعَالَی فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ.
امام علی (علیه السلام) یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ را آیه: فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ؛ پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید. (تغابن/۱۶) نسخ کرده است.
الباقر (علیه السلام)- فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ بِوَلَایَهًِْ عَلِی (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ؛ یعنی به ولایت علی (علیه السلام).
الحسن (علیه السلام)- عَنِ الشَّعْبِیِّ قَالَ: سُئِلَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ: اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ أَ خَاصَّهًٌْ هِیَ أَمْ عَامَّهًٌْ؟ قَالَ: نَزَلَتْ فِی قَوْمٍ خَاصَّهًًْ فَتَعْقِیبِ عَامَّهًٍْ ثُمَ جَاءَ التَّخْفِیفُ بَعْدَ فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ فَقِیلَ: یَا ابْنَ‌رَسُولِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِیمَنْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ؟ فَنَکَتَ الْأَرْضَ سَاعَهًًْ ثُمَّ رَفَعَ بَصَرَهُ ثُمَّ نَکَسَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَفَعَ فَقَالَ ... فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ قَالَ: یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَإِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ فَوَقَعَ فِی قُلُوبِهِمْ مَا وَقَعَ تَکَلَّمُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ سِرّاً حَتَّی قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ مَنْ یَلِی بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ یَلِی بَعْدَکَ هَذَا الْأَمْرَ لَا نَجْعَلُهَا فِی أَهْلِ الْبَیْتِ أَبَداً فَنَزَلَ: وَ مَنْ یُبَدِّلْ نِعْمَةَ اللهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُ فَإِنَّ اللهَ شَدِیدُ الْعِقابِ ثُمَّ نَزَلَت یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.
امام حسن (علیه السلام) از شعبی نقل است که گوید: از امام حسن (علیه السلام) در مورد این آیه: اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون سؤال شد که: «آیا مخصوص افراد خاصی است یا عام است»؟ فرمود: «بعد از اینکه عمومیّت داشت درباره‌ی قوم خاصی نازل شد و بعد از [نازل‌شدن آیه]: پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید. (تغابن/۱۶) تخفیف آمد». گفته شد: «ای پسر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! این آیه درباره‌ی چه کسی نازل شده است»؟ امام (علیه السلام) لحظه‌ای به زمین نگریست سپس بالا را نگاه کرد سپس سر به زیر انداخت آنگاه سرش را بلند کرد و فرمود: «... هنگامی که این آیه نازل شد: ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا [به مردم] برسان. (مائده/۶۷) پیامبر (صلی الله علیه و آله) در روز غدیرخم فرمود: «هرکس من سرپرست و صاحب اختیار اویم علی (علیه السلام) سرپرست و صاحب اختیار اوست. خداوندا! یاری کن هرکه او را یاری کند و دشمن باش با هرکه با او دشمنی کند». پس در دل آن‌ها واقع شد آنچه واقع شد. مخفیانه با یکدیگر صحبت کردند تا اینکه یکی از آن دو به رفیقش گفت: «چه کسی پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و چه کسی پس از تو عهده‌دار این امر می‌شود؟ هرگز آن را در اهل‌بیت (علیهم السلام) قرار نمی‌دهیم». پس این آیه نازل شد: و کسی که نعمت خدا را پس از آنکه به سراغش آمد تبدیل کند و در مسیر خلاف به کار گیرد گرفتار عذاب شدید الهی خواهد شد که خداوند شدیدالعقاب است». سپس این آیه نازل شد: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون.
الصّادق (علیه السلام)- اعْلَمُوا أَنَّ الْإِسْلَامَ هُوَ التَّسْلِیمُ وَ التَّسْلِیمَ هُوَ الْإِسْلَامُ فَمَنْ سَلَّمَ فَقَدْ أَسْلَمَ وَ مَنْ لَمْ یُسَلِّمْ فَلَا إِسْلَامَ لَه.
امام صادق (علیه السلام) بدانید که همانا اسلام تسلیم‌شدن است و تسلیم‌شدن [همان] اسلام است؛ پس هرکه تسلیم شود اسلام آورده و هرکه تسلیم نباشد اسلام نیاورده است.