آیه ۱۷۹ - سوره آل‌عمران

آیه ما كانَ اللهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنينَ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتّى يَميزَ الْخَبيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ما كانَ اللهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَ لكِنَّ اللهَ يَجْتَبي مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشاءُ فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظيمٌ [179]

ممكن نبود كه خداوند، مؤمنان را به همين‌گونه كه شما هستيد واگذارد؛ مگر آنكه ناپاك را از پاك جدا سازد. و ممكن نبود كه خداوند شما را از اسرار غيب، آگاه كند [تا مؤمنان و منافقان را از اين راه بشناسيد]؛ ولى خداوند از ميان پيامبران خود، هركس را بخواهد برمى‌گزيند؛ [و براى رهبرى مردم از غيب آگاهش مى‌كند] پس به خدا و پيامبران او ايمان ‌بياوريد! و اگر ايمان‌ بياوريد و تقوا پيشه كنيد، پاداش بزرگى براى شماست.

ممکن نبود که خداوند، مؤمنان را به همین‌گونه که شما هستید واگذارد؛ مگر آنکه ناپاک را از پاک جدا سازد. و ممکن نبود که خداوند شما را از اسرار غیب، آگاه کند [تا مؤمنان و منافقان را از این راه بشناسید]

۱ -۱
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

السّجّاد (علیه السلام)- أَنَّهُ اجْتَمَعَتْ قُرَیْشٌ إِلَی أَبِی‌طَالِبٍ وَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) عِنْدَهُ فَقَالُوا ... إِنْ کَانَ صَادِقاً فَلْیُخْبِرْنَا مَنْ یُؤْمِنُ مِنَّا وَ مَنْ یَکْفُرُ فَإِنْ وَجَدْنَاهُ صَادِقاً آمَنَّا بِهِ فَنَزَلَ ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِین.

امام سجّاد (علیه السلام) قریش نزد ابوطالب جمع شدند و درحالی‌که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) نزد او بود گفتند: «... اگر راستگو است به ما بگوید چه کسی از ما ایمان می‌آورد و چه کسی کفر می‌ورزد پس اگر او را راستگو بیابیم به او ایمان می‌آوریم». در نتیجه نازل شد ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمؤْمِنِین.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۴
بحارالأنوار، ج۳۵، ص۸۷/ المناقب، ج۱، ص۵۹
۱ -۲
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- ِ فَأَخْبَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) مَا فِی قُلُوبِ الْقَوْمِ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ مُؤْمِناً وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ مُنَافِقاً کَاذِباً بِالنُّعَاسِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ: ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ یَعْنِی الْمُنَافِقَ الْکَاذِبَ مِنَ الْمُؤْمِنِ الصَّادِقِ بِالنُّعَاسِ الَّذِی مَیَّزَ بَیْنَهُم.

علیّ‌بن‌ابرهیم (رحمة الله علیه) خداوند به‌وسیله‌ی خواب سبک پیامبرش (صلی الله علیه و آله) را از آنچه در قلب‌های قومش بود و بر کسی از آن‌ها که مؤمن بود و بر کسی از آن‌ها که منافقِ دروغگو بود آگاه کرد. پس خداوند بر او نازل فرمود: ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّب؛ یعنی با خواب سبکی که منافقِ دروغگو را از مؤمن راستگو مشخص کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۴
القمی، ج۱، ص۱۲۱
۱ -۳
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

ألرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ جَبْرَائِیلُ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أمَرَکَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ تُؤَاخِیَ بَیْنَ أَصْحَابِکَ فِی الْأَرْضِ کَمَا وَاخَی اللَّهُ بَیْنَهُمْ فِی السَّمَاءِ فَقُلْتُ: إِنِّی لَا أَعْرِفُهُمْ. قَالَ: أَنَا قَائِمٌ بِإِزَائِکَ کُلَّمَا أَقَمْتَ مُؤْمِناً قُلْتُ لَکَ: أَقِمْ فُلَاناً فَإِنَّهُ مُؤْمِنٌ وَ کُلَّمَا أَقَمْتَ کَافِراً قُلْتُ لَکَ: أَقِمْ فُلَاناً فَإِنَّهُ کَافِرٌ فَوَاخِ بَیْنَهُمَا فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ ضَجَّ الْمُنَافِقُونَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی: مَا کَانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) جبرائیل (علیه السلام) گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! خدای تعالی به تو امر نموده که میان اصحابت در زمین پیمان برادری ببندی همان‌گونه که خداوند در آسمان میانشان پیمان برادری بست». گفتم: «من آن‌ها را نمی‌شناسم». گفت: «من در مقابل تو ایستاده‌ام هرگاه مؤمنی را برپا داشتی به تو می‌گویم: «فلانی را بلند کن که او مؤمن است و هرگاه کافری را برپا داشتی به تو می‌گویم: «فلانی را بلند کن که او کافر است پس میان آن‌ها پیمان برادری ببند». وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین کرد، داد و فریاد منافقان بلند شد. پس خدای تعالی نازل فرمود: ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّب.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۴
الصراط المستقیم، ج۲، ص۲۴
۱ -۴
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) یَقُول: لَا تَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَا أَهْلَ الْحَقِّ اجْتَمِعُوا فَیَصِیرُونَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ ثُمَّ یُنَادِیَ مَرَّهًًْ أُخْرَی یَا أَهْلَ الْبَاطِلِ اجْتَمِعُوا فَیَصِیرُونَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ قُلْتُ فَیَسْتَطِیعُ هَؤُلَاءِ أَنْ یَدْخُلُوا فِی هَؤُلَاءِ قَالَ لَا وَ اللَّهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

امام صادق (علیه السلام) ابان‌بن‌تغلب گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «جهان از میان نمی‌رود تا آنگاه که قناری از آسمان آواز برآورد: «ای اهل حق گردهم آیید». پس همگی در یک قطعه زمین فراهم آیند. باز مرتبه‌ای دیگر آواز دهد: «ای اهل باطل گردهم آیید»! پس آنان نیز بر قطعه زمینی جمع شوند». عرض کردم: «آیا اینان می‌توانند به میان آنان در آیند»؟ فرمود: «نه به خدا قسم! و این همان فرمایش خدای عزّوجلّ است که ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۶
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۶۵/ الغیبهًْ للنعمانی، ص۳۲۰
۱ -۵
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَجْلَانَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُول لَا تَمْضِی الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَا أَهْلَ الْحَقِّ اعْتَزِلُوا یَا أَهْلَ الْبَاطِلِ اعْتَزِلُوا فَیَعْزِلُ هَؤُلَاءِ مِنْ هَؤُلَاءِ وَ یَعْزِلُ هَؤُلَاءِ مِنْ هَؤُلَاءِ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ یُخَالِطُ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ بَعْدَ ذَلِکَ النِّدَاءِ قَالَ کَلَّا إِنَّهُ یَقُولُ فِی الْکِتَابِ ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

امام صادق (علیه السلام) عجلان گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «روزها و شب‌ها نمی‌گذرند مگر اینکه یک مُنادی از آسمان ندا می‌دهد: «ای اهل حقّ! جدا شوید ای اهل باطل! جدا شوید» و بدین‌گونه اینان از آن‌ها و آن‌ها از اینان جدا می‌شوند». گفتم: «خداوند امورت را اصلاح کند بعد از این ندا این‌ها با یکدیگر معاشرت می‌کنند»؟ جواب داد: «هرگز، خداوند در قرآن می‌فرماید: ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۶
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۲۲۲/ العیاشی، ج۱، ص۲۰۷/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۶
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قالَ رَسُولُ‌اللهِ (صلی الله علیه و آله) ... بَعدَ اِبلَاغِ وِلَایَهًَْ اَمِیرِالمُومِنِینَ (علیه السلام): مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَکُنْ یَذَرُکُمْ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ ما کانَ اللهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَی الْغَیْبِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) بعد از ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «ای مردم! خدای عزّوجلّ بر آن نیست که شما را همان‌گونه که هستید واگذارد حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ ما کانَ اللهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَی الْغَیْبِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۶
بحارالأنوار، ج۳۷، ص۲۱۱/ الیقین، ص۳۵۴
۱ -۷
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) إِذْ أَقْبَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ قَالَ قُلْنَا صَدَقْتَ یَا رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ قَدْ ظَنَنَّا أَنَّکَ لَمْ تَقُلْهَا إِلَّا تَعَجُّباً مِنْ شَیْءٍ رَأَیْتَهُ قَالَ نَعَمْ لَمَّا رَأَیْتُ عَلِیّاً (علیه السلام) مُقْبِلًا ذَکَرْتُ حَدِیثاً حَدَّثَنِی حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ قَالَ قَالَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ تَجْتَمِعَ الْأُمَّهًُْ عَلَیْهِ فَأَبَی عَلَیْهِ إِلَّا أَنْ یَبْلُوَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) جابر (رحمة الله علیه) گوید: نزد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) نشسته بودیم که ناگاه علی (علیه السلام) آمد. هنگامی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او نگاه کرد، فرمود: «ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. همتایی برای او نیست». گفتیم: «راست گفتی ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. همتایی برای او نیست. گمان ما بر این بود که شما این سخن را نمی‌گویی مگر اینکه از چیزی که دیده‌ای تعجّب کنی». فرمود: «بله. هنگامی‌که علی (علیه السلام) را دیدم که می‌آید به یاد سخنی که دوستم جبرئیل (علیه السلام) برایم گفت افتادم». در ادامه فرمود: «جبرئیل (علیه السلام) گفت: «من از خداوند درخواست کردم که امّت، اطراف علی (علیه السلام) جمع شوند [از او حمایت کنند و دچار تفرقه نشوند] پس خداوند از آن امتناع فرمود مگر آنکه بعضی از آن‌ها را به‌وسیله‌ی بعضی دیگر بیازماید حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۶
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۸۱
۱ -۸
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ مِنَ الْإِیمَانِ مَا قَدْ ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ خَبِیثٌ وَ طَیِّبٌ فَقَالَ ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) و پاره‌ای از معانی ایمان هست که در قرآن آن را خبیث و همچنین پاک نامیده است آنجا که می‌فرماید: ما کانَ اللهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۸
بحارالأنوار، ج۶۵، ص۲۷۴/ القمی، ج۱، ص۳۲

و ممکن نبود که خداوند شما را از اسرار غیب، آگاه کند [تا مؤمنان و منافقان را از این راه بشناسید]؛ ولی خداوند از میان پیامبران خود، هرکس را بخواهد برمی‌گزیند

۲ -۱
(آل‌عمران/ ۱۷۹)

الرّضا (علیه السلام)- نَحْنُ وَرَثَهًُْ ذَلِکَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) الَّذِی أَطْلَعَهُ اللَّهُ عَلَی مَا شَاءَ مِنْ غَیْبِهِ فَعَلِمْنَا مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.

امام رضا (علیه السلام) ما وارثان آن رسول (صلی الله علیه و آله) که خدا هرچه از غیب خود خواسته آگاهش کرده و دانستیم آنچه بوده و آنچه تا روز رستاخیز می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۸
بحارالأنوار، ج۴۹، ص۷۵
بیشتر