آیه أَلصَّابِرينَ وَ الصَّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنْفِقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ [17]
آن‌ها كه [در مسير اطاعت و ترك گناه]، استقامت مى‌ورزند؛ راستگو هستند؛ [در برابر خدا] خضوع، و [در راه او] انفاق مى‌كنند؛ و در سحرگاهان از خداوند، آمرزش مى‌طلبند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ فَقَالَ: اسْتَغْفَرَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) فِی وَتْرِهِ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) ابوبصیر گوید: «الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ چه کسانی هستند»؟ در جواب گفت: «رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) در نماز وتر خود هفتاد بار استغفار می‌کرد».
الباقر (علیه السلام)- سُئِلَ أَبُوجَعْفَرٍالْبَاقِرُ (علیه السلام) عَنْ وَقْتِ صَلَاهًِْ اللَّیْلِ فَقَالَ: الْوَقْتُ الَّذِی جَاءَ عَنْ جَدِّی رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ فِیهِ یُنَادِی مُنَادِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ مِنْ دَاعٍ فَأُجِیبَهُ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ؟ قَالَ السَّائِلُ: وَ مَا هُوَ؟ قَالَ: الْوَقْتُ الَّذِی وَعَدَ یَعْقُوبُ فِیهِ بَنِیهِ بِقَوْلِهِ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی قَالَ: وَ مَا هُوَ؟ قَالَ: الْوَقْتُ الَّذِی قَالَ اللَّهُ فِیهِ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ إِنَّ صَلَاهًَْ اللَّیْلِ فِی آخِرِهِ أَفْضَلُ مِنْهَا قَبْلَ ذَلِکَ وَ هُوَ وَقْتُ الْإِجَابَهًِْ.
امام باقر (علیه السلام) از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی وقت نماز شب سؤال شد. فرمود: «همان وقتی است که از جدّم رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) رسیده که فرمود: «در آن وقت منادی خدای عزّوجلّ ندا می‌دهد: آیا دعاکننده‌ای هست تا اجابتش کنم؟ آیا استغفارکننده‌ای هست تا او را بیامرزم»؟ سؤال‌کننده گفت: «آن چه وقتی است»؟ فرمود: «وقتی است که یعقوب (علیه السلام) در آن وقت، با این سخنش به فرزندانش وعده داد: به‌زودی برایتان از پروردگارم طلب آمرزش می‌کنم. (یوسف/۹۸) سؤال کننده گفت: «آن چه وقت است»؟ فرمود: «وقتی است که خداوند درباره‌اش فرمود: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ. نماز شب در آخر شب، از قبل از آن برتر است و آن هنگام اجابت است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام): جُعِلْتُ فِدَاکَ تَفُوتُنِی صَلَاهًُْ اللَّیْلِ فَأُصَلِّی الْفَجْرَ فَلِی أَنْ أُصَلِّیَ بَعْدَ صَلَاهًِْ الْفَجْرِ مَا فَاتَنِی مِنْ صَلَاهًٍْ وَ أَنَا فِی مُصَلَّایَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَقَالَ: نَعَمْ! وَ لَکِنْ لَا تُعْلِمْ بِهِ أَهْلَکَ فَتَتَّخِذَهُ سُنَّهًًْ فَیَبْطُلُ قَوْلُ اللَّهِ عَزّوجَلّ وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ.
امام صادق (علیه السلام) مفضل‌بن‌عمر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایتان شوم! نماز شب را نمی‌خوانم و نماز صبح را می‌خوانم آیا می توانم بعد از نماز صبح نمازهای قضای خود را بخوانم درحالی‌که قبل از طلوع خورشید در حال خواندن نماز هستم». فرمود: «بلی، ولی خانواده‌ات را از این کار باخبر نساز». تا آن را سنّت نسازی و گفته‌ی خداوند عزّوجلّ که فرموده است: والْمُسْتَغْفِرِینَ بِالأَسْحَارِ را باطل نکنی.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! صَلِّ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَوْ قَدْرَ حَلْبِ شَاهًٍْ وَ بِالْأَسْحَارِ فَادْعُ فَإِنَّ عِنْدَ ذَلِکَ لَا تُرَدُّ دَعْوَهًٌْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار..
پیامبر (صلی الله علیه و آله) ای علی (علیه السلام) در دل شب نماز بخوان گرچه [چند دقیقه] به‌اندازه‌ی دوشیدن بزی باشد. که خداوند متعال می‌فرماید: الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- مَنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِی السَّحَرِ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ کَانَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ وَ قَالَ: مَنْ قَرَأَ فِی لَیْلِهِ سَبْعِینَ آیَهًًْ لَمْ یَکُنْ مِنَ الْغَافِلِین.
امام علی (علیه السلام) هرکس هنگام سحر هفتاد بار بگوید: استغفرالله، جزء کسانی خواهد بود که خدا فرموده است: الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ و هرکس در شب هفتاد آیه از قرآن تلاوت کند جزء غافلین محسوب نخواهد شد.
الباقر (علیه السلام)- مَنْ دَاوَمَ عَلَی صَلَاهًِْ اللَّیْلِ وَ الْوَتْرِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِی کُلِّ وَتْرٍ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ ثُمَّ وَاظَبَ عَلَی ذَلِکَ سَنَهًًْ کُتِبَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ.
امام باقر (علیه السلام) کسی که دائماً نماز شب و نماز وتر بخواند و در هر نماز وتر هفتاد بار استغفر الله بگوید و این کار را یک سال ادامه دهد در زمره‌ی الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ قرار می‌گیرد.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَالَ فِی آخِرِ الْوَتْرِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ وَ دَاوَمَ عَلَی ذَلِکَ سَنَهًًْ کُتِبَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ وَ فِی رَوَایَهًٍْ اُخْرَی عَنْهُ (علیه السلام) وَجَبَتْ لَهُ المَغْفِرَهًُْ.
امام صادق (علیه السلام) هرکس در نماز وتر خود در پایان سحر هفتاد بار بگوید: استغفرالله و اتوب إلیه و یک سال این کار را ادامه دهد، حتماً بخشیده خواهد شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- سَحَّرُوا وَ لَوْ عَلَی شَرْبَهًِْ مَاءٍ وَ أَفْطِرُوا وَ لَوْ عَلَی شِقِّ تَمْرَهًٍْ یَعْنِی إِذَا حَلَّ الْفِطْرُ وَ قَالَ: السَّحُورُ بَرَکَهًٌْ وَ لِلَّهِ مَلَائِکَهًٌْ یُصَلُّونَ عَلَی الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ وَ عَلَی الْمُتَسَحِّرِینَ وَ أُکْلَهًُْ السَّحُورِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) سحری بخورید هرچند با یک جرعه آب و هنگامی‌که زمان افطار رسید هرچند با نصف خرما هم که باشد افطار کنید سحری برکت است و خداوند فرشتگانی دارد که بر استغفارکنندگان در سحرگاهان و سحرخیزان و سحری‌خورندگان درود می‌فرستند.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا رَأَی أَهْلَ قَرْیَهًٍْ قَدْ أَسْرَفُوا فِی الْمَعَاصِی وَ فِیهَا ثَلَاثَهًُْ نَفَرٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ نَادَاهُمْ جَلَّ جَلَالُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ یَا أَهْلَ مَعْصِیَتِی لَوْ لَا مَنْ فِیکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الْمُتَحَابِّینَ بِجَلَالِی الْعَامِرِینَ بِصَلَاتِهِمْ أَرْضِی وَ مَسَاجِدِی وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ خَوْفاً مِنِّی لَأَنْزَلْتُ بِکُمْ عَذَابِی ثُمَّ لَا أُبَالِی.
امام صادق (علیه السلام) همانا خدای تبارک‌وتعالی چون ببیند مردم یک آبادی و گناهان از اندازه بیرون شدند و در آن آبادی سه نفر مؤمن هستند. خداوند باعظمت به آن‌ها ندا می‌دهد: «ای گناه‌پیشه‌ها! اگر در میان شما از مؤمنانی که همدیگر را دوست دارند و به خاطر بزرگی من، آنان که زمین مرا و مسجدهایم را با نماز خود آباد سازند و آنانکه از خوف من در سحرها آمرزش خواهند نبود عذابم را به شما فرود می‌آوردم و باکی نداشتم».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رَوَی أَنَسٌ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: إِنِّی لَأَهُمُ بِأَهْلِ الْأَرْضِ عَذَاباً فَإِذَا نَظَرْتُ إِلَی عُمَّارِ بُیُوتِی وَ إِلَی الْمُتَهَجِّدِینَ وَ إِلَی الْمُتَحَابِّینَ فِی اللَّهِ وَ إِلَی الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ صَرَفْتُهُ عَنْهُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) من اراده می‌کنم که اهل زمین را عذاب کنم ولی هنگامی که به آبادکنندگان خانه‌هایم نگاه می‌کنم و به کسانی‌که در شب بیدارند و عبادت می‌کنند و به کسانی‌که در راه من یکدیگر را دوست دارند و به کسانی‌که در سحرگاهان طلب آمرزش می‌کنند، عذاب را از آن‌ها برمی‌گردانم.
الصّادق (علیه السلام)- وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ الْمُصَلِّینَ وَقْتَ السَّحَرِ.
امام صادق (علیه السلام) الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ؛ نمازگزارانِ به هنگام سحر هستند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ثَلَاثَهًُْ أَصْوَاتٍ یُحِبُّهَا اللَّهُ تَعَالَی صَوْتُ الدِّیکِ وَ صَوْتُ قَارِئِ الْقُرْآنِ وَ صَوْتُ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) خداوند سه صدا را دوست دارد: صدای خروس و صدای قاری قرآن و صدای استغفارکننده در سحرگاهان.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ کُمَیْلِ‌بْنِ‌زِیَادٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)! الْعَبْدُ یُصِیبُ الذَّنْبَ فَیَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ فَمَا حَدُّ الِاسْتِغْفَارِ؟ قَالَ: یَا ابْنَ‌زِیَادٍ التَّوْبَهًُْ. قُلْتُ: بَسْ؟ قَالَ: لَا. قُلْتُ: فَکَیْفَ؟ قَالَ: إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا أَصَابَ ذَنْباً یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ بِالتَّحْرِیکِ. قُلْتُ: وَ مَا التَّحْرِیکُ؟ قَالَ: الشَّفَتَانِ وَ اللِّسَانُ یُرِیدُ أَنْ یَتْبَعَ ذَلِکَ بِالْحَقِیقَهًِْ. قُلْتُ: وَ مَا الْحَقِیقَهًُْ؟ قَالَ: تَصْدِیقٌ فِی الْقَلْبِ وَ إِضْمَارُ أَنْ لَا یَعُودَ إِلَی الذَّنْبِ الَّذِی اسْتَغْفَرَ مِنْهُ. قَالَ کُمَیْلٌ: فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَإِنَّهُ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ؟ قَالَ: لَا. قَالَ کُمَیْلٌ: فَکَیْفَ ذَاکَ؟ قَالَ: لِأَنَّکَ لَمْ تَبْلُغْ إِلَی الْأَصْلِ بَعْدُ. قَالَ کُمَیْلٌ: فَأَصْلُ الِاسْتِغْفَارِ مَا هُوَ؟ قَالَ: الرُّجُوعُ إِلَی التَّوْبَهًِْ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِی اسْتَغْفَرْتَ مِنْهُ وَ هِیَ أَوَّلُ دَرَجَهًِْ الْعَابِدِینَ وَ تَرْکُ الذَّنْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ اسْمٌ وَاقِعٌ لِمَعَانٍ سِتٍّ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ حُقُوقَ الْمَخْلُوقِینَ الَّتِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ وَ الرَّابِعُ أَنْ تُؤَدِّیَ حَقَّ اللَّهِ فِی کُلِّ فَرْضٍ وَ الْخَامِسُ أَنْ تُذِیبَ اللَّحْمَ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ وَ الْحَرَامِ حَتَّی یَرْجِعَ الْجِلْدُ إِلَی عَظْمِهِ ثُمَ تُنْشِئَ فِیمَا بَیْنَهُمَا لَحْماً جَدِیداً وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْبَدَنَ أَلَمَ الطَّاعَاتِ کَمَا أَذَقْتَهُ لَذَّاتِ الْمَعَاصِی.
امام علی (علیه السلام) کمیل‌بن‌زیاد گوید: به امام علی (علیه السلام) عرض کردم: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! بنده‌ی خدا گناه می‌کند و آنگاه از خدا آمرزش می‌خواهد، حدّ استغفار و میزان آمرزش‌خواستن چیست»؟ فرمود: «ای پسر زیاد! توبه». گفتم: «همین»؟! فرمود: «نه»! عرض کردم: «پس چگونه باشد»؟ فرمود: «بنده‌ی خدا چون گناه کند می‌گوید استغفراللَّه، با تکان‌دادن». گفتم: «تکان‌دادن چه چیز»؟ فرمود: «لب‌ها و زبان که می‌خواهد دنبال حقیقت باشد». عرض کردم: «حقیقت چیست»؟ فرمود: «باورکردن دل و تصمیم بر بازنگشتن به گناهی که از آن آمرزش جسته است». «اگر چنین کنم از مستغفران باشم»؟ فرمود: «نه»! «پس چطور»؟ فرمود: «چون تو هنوز به اصل استغفار نرسیدی». «اصل استغفار چیست»؟ فرمود: «بازگشت به توبه از گناهی که آمرزش آن را خواسته‌ای و آن اوّلین درجه و رتبه‌ی عابدان و ترک گناه است و استغفار نامی است که معنایش شش جزء دارد: اوّل: پشیمانی بر گذشته و دوّم: تصمیم جدّی که برای همیشه به آن گناه بازنگردد و سوّم: ادای حقوق بین تو و سایر آفریده‌ها، و چهارم: پرداخت حقّ خداوند در واجبات و پنجم: اینکه گوشتی که از حرام بر بدنت روییده آب کنی تا پوست به استخوان بچسبد و سپس گوشت تازه بروید و ششم: اینکه به بدنت رنج عبادت را بچشانی چنانچه لذّت گناه چشانیده‌ای».
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ وَ هُمْ الدّعَاءُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالأَسْحَارِ؛ آن‌ها همان دعاکنندگان‌اند.
الصّادق (علیه السلام)- الا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَی الْمُتَسَحِّرِینَ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ.
امام صادق (علیه السلام) هان! درود خدا بر سحرخیزان و استغفارکنندگان در سحرها.