آیه ۱۵ - سوره آل‌عمران

آیه قُلْ أَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذالِكُم لِلَّذينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللهِ وَ اللهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ [15]

بگو: «آيا شما را از چيزى آگاه كنم كه از اين [سرمايه‌هاى مادى]، بهتر است»؟ براى كسانى كه پرهيزگارى پيشه كرده‌اند، [و از اين سرمايه‌ها، در راه مشروع استفاده مى‌كنند]، در نزد پروردگارشان، باغ‌هايى بهشتى است كه نهرها از پاى درختانش مى‌گذرد؛ جاودانه در آن خواهند بود؛ و همسرانى پاكيزه، و خشنودى خداوند [نصيب آن‌هاست]. و خدا به [اعمال] بندگان [با ايمان]، بيناست.

شأن نزول

۱
(آل‌عمران/ ۱۵)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قُلْ أَ أُنَبِّئُکُمْ بِخَیْرٍ مِنْ ذالِکُم، الْآیَاتِ نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ وَ عُبَیْدَهًَْ بْنِ الْحَارِثِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) قُلْ أَؤُنَبِّئُکُم بِخَیْرٍ مِّن ذَلِکُمْ؛ این آیات درباره‌ی علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیدةبن‌حارث نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۴۸۶
فرات الکوفی، ص۷۷/ شواهدالتنزیل، ج۱، ص۱۵۱/ البرهان

در آن جاودانه هستند

۱
(آل‌عمران/ ۱۵)

الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ قَالَ: ... لَمَّا حَضَرَ الرِّضَا (علیه السلام) مَجْلِسَ المَأمُون جَرَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سُلَیْمَانَ المَرْوْزِیّ کَلَامٌ فِی ... قَالَ الرِّضَا (علیه السلام): یَا سُلَیْمَانُ! هَلْ یَعْلَمُ اللَّهُ جَمِیعَ مَا فِی الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ؟ قَالَ سُلَیْمَانُ: نَعَمْ. قَالَ: فَیَکُونُ مَا عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَنَّهُ یَکُونُ مِنْ ذَلِکَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَإِذَا کَانَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُ شَیْءٌ إِلَّا کَانَ أَ یَزِیدُهُمْ أَوْ یَطْوِیهِ عَنْهُمْ؟ قَالَ سُلَیْمَانُ: بَلْ یَزِیدُهُمْ. قَالَ: فَأَرَاهُ فِی قَوْلِکَ قَدْ زَادَهُمْ مَا لَمْ یَکُنْ فِی عِلْمِهِ أَنَّهُ یَکُونُ. قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاکَ فَالْمَزِیدُ لَا غَایَهًَْ لَهُ. قَالَ: فَلَیْسَ یُحِیطُ عِلْمُهُ عِنْدَکُمْ بِمَا یَکُونُ فِیهِمَا إِذَا لَمْ یَعْرِفْ غَایَهًَْ ذَلِکَ وَ إِذَا لَمْ یُحِطْ عِلْمُهُ بِمَا یَکُونُ فِیهِمَا لَمْ یَعْلَمْ مَا یَکُونُ فِیهِمَا أَنْ یَکُونَ تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً. قَالَ سُلَیْمَانُ: إِنَّمَا قُلْتُ لَا یَعْلَمُهُ لِأَنَّهُ لَا غَایَهًَْ لِهَذَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَصَفَهُمَا بِالْخُلُودِ وَ کَرِهْنَا أَنْ نَجْعَلَ لَهُمَا انْقِطَاعاً. قَالَ الرِّضَا (علیه السلام): لَیْسَ عِلْمُهُ بِذَلِکَ بِمُوجِبٍ لِانْقِطَاعِهِ عَنْهُمْ لِأَنَّهُ قَدْ یَعْلَمُ ذَلِکَ ثُمَّ یَزِیدُهُمْ ثُمَّ لَا یَقْطَعُهُ عَنْهُمْ وَ کَذَلِکَ قَالَ عَزَّ‌وَ‌جَلَ فِی کِتَابِهِ: کُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَیْرَها لِیَذُوقُوا الْعَذابَ وَ قَالَ لِأَهْلِ الْجَنَّهًِْ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ وَ قَالَ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ* لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَة فَهُوَ جَلَّ وَ عَزَّ یَعْلَمُ ذَلِکَ وَ لَا یَقْطَعُ عَنْهُمُ الزِّیَادَهًَْ أَ رَأَیْتَ مَا أَکَلَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ وَ مَا شَرِبُوا أَ لَیْسَ یُخْلِفُ مَکَانَهُ؟ قَالَ: بَلَی. قَالَ: أَ فَیَکُونُ یَقْطَعُ ذَلِکَ عَنْهُمْ وَ قَدْ أَخْلَفَ مَکَانَهُ؟ قَالَ سُلَیْمَانُ: لَا. قَالَ: فَکَذَلِکَ کُلَّمَا یَکُونُ فِیهَا إِذَا أَخْلَفَ مَکَانَهُ فَلَیْسَ بِمَقْطُوعٍ عَنْهُمْ. قَالَ سُلَیْمَانُ: بَلْ یَقْطَعُهُ عَنْهُمْ وَ لَا یَزِیدُهُمْ. قَالَ الرِّضَا (علیه السلام): إِذاً یَبِیدُ مَا فِیهِمَا وَ هَذَا یَا سُلَیْمَانُ! إِبْطَالُ الْخُلُودِ وَ خِلَافُ الْکِتَابِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَقُولُ: لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِیها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ وَ یَقُولُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ وَ یَقُولُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجِینَ. وَ یَقُولُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: خالِدِینَ فِیها أَبَداً. وَ یَقُولُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ* لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ فَلَمْ یُحِرْ جَوَابا.

امام رضا (علیه السلام) حسن‌بن‌محمد نوفلی می‌گوید: وقتی امام رضا (علیه السلام) در مجلس مأمون حاضر شد میان او و سلیمان در مورد بداء گفتگو شد. ... امام رضا (علیه السلام) فرمود: «آیا خداوند تمام آنچه را که در بهشت و دوزخ است می‌داند»؟ سلیمان گفت: «بله». امام (علیه السلام) فرمود: «آیا آنچه را که خداوند می‌داند که در آینده ایجاد خواهد شد از علم خداوند است»؟ گفت: «بله»! امام (علیه السلام) فرمود: «اگر [آنچه در بهشت و جهنّم است مصرف شود و] چیزی از آن نماند جز [آنکه گفته شود] بود، آیا چیزی برایشان می‌افزاید یا آن را درهم می‌پیچد و جمعش می‌کند». سلیمان گفت: «برایشان اضافه می‌کند». فرمود: «می‌بینم که بنابر سخن تو چیزی که در علمش نبوده و نمی‌دانسته که بعداً ایجاد می‌شود برایشان اضافه فرموده است». سلیمان گفت: «فدایت شوم! آنچه اضافه می‌شود نهایتی ندارد». امام (علیه السلام) فرمود: «بنابراین به اعتقاد شما علم خداوند به چیزهایی که در بهشت و جهنّم می‌باشد درصورتی‌که نهایت آن‌ها را نداند احاطه ندارد و اگر علمش به آنچه در بهشت و جهنّم ایجاد می‌شود احاطه نداشته باشد، چیزهایی را که در آن‌ها ایجاد می‌شود قبل از آنکه ایجاد شود نمی‌داند. خداوند برتر است از آنچه می‌گویی، برتری بزرگ»! سلیمان گفت: «به این دلیل گفتم که خدا آن را نمی‌داند چون نهایت و پایانی ندارد؛ برای اینکه خدای عزّوجلّ بهشت و جهنّم را به جاودانگی توصیف کرده است و برای ما ناپسند بود که برای بهشت و جهنّم پایانی قرار دهیم». امام رضا (علیه السلام) فرمود: «علم خدا به آن، باعث تمام‌شدنش نمی‌شود؛ چون خداوند آن را می‌داند و سپس برایشان اضافه می‌کند و افزوده‌ها را از آن‌ها قطع نمی‌نماید و به‌همین‌خاطر خدای عزّوجلّ در کتابش فرمود: هرگاه پوست‌های تنشان [در آن] بریان گردد [و بسوزد]، پوست‌های دیگری به‌جای آن قرار می‌دهیم، تا کیفر [الهی] را بچشند. (نساء/۵۶) و به اهل بهشت فرمود: بخششی است قطع نشدنی!. (هود/۱۰۸) و خداوند عزّوجلّ فرمود: و میوه‌های فراوان، که هرگز قطع و ممنوع نمی‌شود. (واقعه/۳۲۳۳) پس خدای عزّوجلّ آن را می‌داند و زیادی را از آن‌ها دریغ نمی‌نماید. به من بگو: «آیا آنچه اهل بهشت بخورد و بیاشامد خداوند چیزی جایگزین نمی‌کند»؟ سلیمان گفت: «بله! جایگزین می‌کند». فرمود: «آیا آن را از آن‌ها دریغ می‌کند درحالی‌که جایگزین نموده است»؟ سلیمان گفت: «نه»! فرمود: «پس این‌گونه است که هرآنچه در بهشت باشد وقتی چیز دیگری جای آن قرار دهد نعمت‌های بهشتی از بهشتیان قطع نشده است». سلیمان گفت: «بله، نعمت‌ها را از آن‌ها قطع می‌کند و برایشان نمی‌افزاید»! امام رضا (علیه السلام) فرمود: «در این صورت، آنچه در بهشت است تمام می‌شود. و ای سلیمان! این سخن ردّ جاودانگی بهشت و خلاف کتاب خداست؛ چون خدای عزّوجلّ می‌فرماید: هرچه بخواهند در آنجا برای آن‌ها هست و نزد ما نعمت‌های بیشتری است که به فکر هیچ‌کس نمی‌رسد!. (ق/۳۵) و خدای عزّوجلّ می‌فرماید: بخششی است قطع نشدنی!. (هود/۱۰۸) و می‌فرماید: و هیچ‌گاه از آن اخراج نمی‌گردند!. (حجر/۴۸) و می‌فرماید: خالِدِینَ فِیها و می‌فرماید: و میوه‌های فراوان که هرگز قطع و ممنوع نمی‌شود. (واقعه/۳۳۳۴) سلیمان نتوانست جواب بدهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۴۸۶
بحارالأنوار، ج۱۰، ص۳۳۲/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۰۴

همسرانی پاکیزه

۲ -۱
(آل‌عمران/ ۱۵)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ؛ قَالَ: فِی الْجَنَّهًِْ لَا یَحِضْنَ وَ لَا یُحْدِثْنَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) فِیهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ؛ یعنی زنانی که نه حیض می‌بینند و نه حَدَث (هر آنچه وضو را باطل می‌کند) دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۴۸۸
القمی، ج۱، ص۹۷/ نورالثقلین/ البرهان؛ فیه: «فی الجنهًْ» محذوفٌ
بیشتر