آیه قُلِ اللّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ [26]
بگو:«بار الها! اى مالك حكومت‌ها! به هركس بخواهى، حكومت مى‌بخشى؛ و از هركس بخواهى، حكومت را مى‌گيرى؛ هركس را بخواهى، عزّت مى‌دهى؛ و هركه را بخواهى خوار مى‌كنى. تمام خوبي‌ها به دست توست؛ تو بر هرچيزى توانايى».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ الَّذِی إِذَا دُعِیَ بِهِ أَجَاب قُلِ اللهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ إلَی بِغَیْرِ حِسابٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) این اسم خدا اعظم است که هرگاه او به این اسم خوانده شود، حاجت آن بنده را برمی‌آورد و آن این است: قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ ... بِغَیْرِ حِساب.
الصّادق (علیه السلام)- لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُنَزِّلَ هَذِهِ الْآیَاتِ تَعَلَّقْنَ بِالْعَرْشِ وَ قُلْنَ: یَا رَبِّ! تُنَزِّلُنَا عَلَی أَهْلِ الْخَطَایَا وَ الذُّنُوبِ؟ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِنَّ: أَنِ انْزِلْنَ فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یَتْلُوکُنَّ أَحَدٌ مِنْ شِیعَهًِْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) دَبْرَ کُلِّ صَلَاهًٍْ إِلَّا أَسْکَنْتُهُ حَظِیرَهًَْ الْقُدْسِ عَلَی مَا کَانَ فِیهِ وَ نَظَرْتُ إِلَیْهِ بِعَیْنِ الْمَکْنُونَهًِْ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ نَظْرَهًًْ أَقْضِی لَهُ مَعَ کُلِّ نَظْرَهًٍْ سَبْعِینَ حَاجَهًًْ أَدْنَاهَا الْمَغْفِرَهًُْ وَ الْآیَاتُ هِیَ أُمُّ الْکِتَابِ وَ آیَهًُْ الْکُرْسِیِّ و شَهِدَ اللهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ و قُلِ اللهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ.
امام صادق (علیه السلام) هنگامی‌که خداوند این سه آیه را فرمان داد که به زمین فرود آیند به عرش درآویختند و گفتند: «پروردگارا! ما را به‌سوی خطاکاران و گنه‌کاران فرو می‌فرستی»؟ خداوند متعال به آن‌ها وحی فرمود که: «فرود آیید! به‌عزّت و جلالم سوگند! کسی از خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) به‌دنبال هر نماز شما را تلاوت نکند مگر اینکه او را در بهشت به همراه آنچه در آن است ساکن می‌گردانم و به او نظر می‌کنم به دیده‌ی رحمت هر روزی هفتاد نظر مهرورزی و در هر نظری هفتاد حاجت از او برآورم که کمترین آن آمرزش گناهانش باشد و آن آیات عبارتند از: سوره‌ی حمد، آیهًْ‌الکرسی و شَهِدَ الله أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ و قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ الطَّبْرِسِیُّ (رحمة الله علیه) قِیل: لَمَّا فَتَحَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) مَکَّهًَْ وَ وَعَدَ أُمَّتَهُ مُلْکَ فَارِسَ وَ الرُّومِ قَالَتِ الْمُنَافِقُونَ وَ الْیَهُودُ: هَیْهَاتَ مِنْ أَیْنَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مُلْکُ فَارِسَ وَ الرُّومِ أَ لَمْ تَکْفِهِ الْمَدِینَهًُْ وَ مَکَّهًُْ حَتَّی طَمَعَ فِی الرُّومِ وَ فَارِسَ؟ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ عَنِ إبن‌عباس (رحمة الله علیه) وَ أَنَسٍ وَ قِیلَ إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) خَطَّ الْخَنْدَقَ عَامَ الْأَحْزَابِ وَ قَطَعَ لِکُلِّ عَشَرَهًٍْ أَرْبَعِینَ ذِرَاعاً فَاحْتَجَّ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ فِی سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) وَ کَانَ رَجُلًا قَوِیّاً فَقَالَ الْمُهَاجِرُونَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) مِنَّا وَ قَالَتِ الْأَنْصَارُ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) مِنَّا فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ. فَقَالَ عَمْرُو بْنُ عَوْفٍ کُنْتُ أَنَا وَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) وَ حُذَیْفَهًُْ وَ النُّعْمَانُ بْنُ مُقَرِّنٍ الْمُزَنِیِّ وَ سِتَّهًٌْ مِنَ الْأَنْصَارِ فِی أَرْبَعِینَ ذِرَاعاً فَحَفَرْنَا حَتَّی إِذَا کُنَّا بِجُبٍّ ذِی بَابٍ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ بَاطِنِ الْخَنْدَقِ صَخْرَهًًْ مَرْوَهًًْ کَسَرَتْ حَدِیدَنَا وَ شَقَّتْ عَلَیْنَا فَقُلْنَا: یَا سَلْمَانُ! ارْقَ إِلَی رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) وَ أَخْبِرْهُ خَبَرَ هَذِهِ الصَّخْرَهًِْ فَإِمَّا أَنْ نَعْدِلَ عَنْهَا فَإِنَّ الْمَعْدِلَ قَرِیبٌ وَ أما أَنْ یَأْمُرَنَا فِیهِ بِأَمْرِهِ فَإِنَّا لَا نُحِبُّ أَنْ نُجَاوِزَ خَطَّهُ قَالَ فَرَقِیَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) إِلَی رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ ضَارِبٌ عَلَیْهِ قُبَّهًًْ تُرْکِیَّهًًْ فَقَالَ: یَا رسول‌الله (صلی الله علیه و آله)! خَرَجَتْ عَلَیْنَا صَخْرَهًٌْ بَیْضَاءُ مَرْوَهًٌْ مِنْ بَطْنِ الْخَنْدَقِ فَکَسَرَتْ حَدِیدَنَا وَ شَقَّتْ عَلَیْنَا حَتَّی مَا یَحْتَکُّ مِنْهَا قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ فَمُرْنَا فِیهَا بِأَمْرِکَ فَإِنَّا لَا نُحِبُّ أَنْ نَتَجَاوَزَ خَطَّکَ قَالَ فَهَبَطَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) مَعَ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) الْخَنْدَقَ وَ التِّسْعَهًُْ عَلَی شَفَهًِْ الْخَنْدَقِ فَأَخَذَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) الْمِعْوَلَ مِنْ یَدِ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) فَضَرَبَهَا بِهِ ضَرْبَهًًْ صَدَعَهَا وَ بَرَقَ مِنْهَا بَرْقٌ أَضَاءَ مَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا حَتَّی لَکَأَنَّ مِصْبَاحاً فِی جَوْفِ بَیْتٍ مُظْلِمٍ فَکَبَّرَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) تَکْبِیرَهًَْ فَتَحٍ وَ کَبَّرَ الْمُسْلِمُونَ ثُمَّ ضَرَبَهَا رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) ثَانِیَهًًْ فَبَرَقَ مِنْهَا بَرْقٌ أَضَاءَ مَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا حَتَّی لَکَأَنَّ مِصْبَاحاً فِی جَوْفِ بَیْتٍ مُظْلِمٍ فَکَبَّرَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) تَکْبِیرَهًَْ فَتَحٍ وَ کَبَّرَ الْمُسْلِمُونَ ثُمَّ ضَرَبَهَا رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) ثَالِثَهًًْ فَکَسَرَهَا وَ بَرَقَ مِنْهَا بَرْقٌ أَضَاءَ مَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا حَتَّی لَکَأَنَّ مِصْبَاحاً فِی جَوْفِ بَیْتٍ مُظْلِمٍ فَکَبَّرَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) تَکْبِیرَهًَْ فَتَحٍ وَ کَبَّرَ الْمُسْلِمُونَ وَ أَخَذَ بِیَدِ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) فرقا{فَرَقِیَ} فَقَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رسول‌الله (صلی الله علیه و آله)! لَقَدْ رَأَیْتُ مِنْکَ شَیْئاً مَا رَأَیْتُهُ مِنْکَ قَطُّ فَالْتَفَتَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْقَوْمِ وَ قَالَ: رَأَیْتُمْ مَا یَقُولُ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)؟ فَقَالُوا: نَعَمْ! فَقَالَ: ضَرَبْتُ ضَرْبَتِیَ الأول{الْأُولَی} فَبَرَقَ الَّذِی رَأَیْتُمْ أَضَاءَتْ لِی مِنْهُ قُصُورُ الْحِیرَهًِْ وَ مَدَائِنُ کِسْرَی کَأَنَّهَا أَنْیَابُ الْکِلَابِ فَأَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّ أُمَّتِی ظَاهِرَهًٌْ عَلَیْهَا ثُمَّ ضَرَبْتُ ضَرْبَتِیَ الثَّانِیَهًَْ فَبَرَقَ الَّذِی رَأَیْتُمْ أَضَاءَتْ لِی مِنْهُ قُصُورُ الْحُمْرِ مِنْ أَرْضِ الرُّومِ فَکَأَنَّهَا أَنْیَابُ الْکِلَابِ فَأَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّ أُمَّتِی ظَاهِرَهًٌْ عَلَیْهَا ثُمَّ ضَرَبْتُ ضَرْبَتِیَ الثَّالِثَهًَْ فَبَرَقَ لِی مَا رَأَیْتُمْ أَضَاءَتْ لِی مِنْهُ قُصُورُ صَنْعَاءَ کَأَنَّهَا أَنْیَابُ الْکِلَابِ فَأَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّ أُمَّتِی ظَاهِرَهًٌْ عَلَیْهَا فَأَبْشِرُوا. فَاسْتَبْشَرَ الْمُسْلِمُونَ وَ قَالُوا: الْحَمْدُ لِلَّهِ مَوْعِدُ صِدْقٍ وَعَدَنَا النَّصْرَ بَعْدَ الْحَصْرِ. فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ: أَ لَا تَعْجَبُونَ یُمَنِّیکُمْ وَ یَعِدُکُمُ الْبَاطِلَ وَ یُعَلِّمُکُمْ أَنَّهُ یُبْصِرُ مِنْ یَثْرِبَ قُصُورَ الْحِیرَهًِْ وَ مَدَائِنَ کِسْرَی وَ أَنَّهَا تُفْتَحُ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ إِنَّمَا تَحْفِرُونَ الْخَنْدَقَ مِنَ الْفَرَقِ وَ لَا تَسْتَطِیعُونَ أَنْ تَبْرُزُوا فَنَزَلَ الْقُرْآنُ إِذْ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ إِلَّا غُرُوراً وَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فِی هَذِهِ الْقِصَّهًَْ قُلِ اللهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ الْآیَهًَْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) طبرسی گوید: هنگامی‌که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) مکّه را فتح نمود و حکومت فارس و روم را به امّتش وعده داد، منافقان و یهودیان گفتند: «بعید است! محمّد (صلی الله علیه و آله) کجا و ملک فارس و روم کجا؟! آیا مدینه و مکّه برای او کافی نیست که به روم و فارس طمع کرده است»؟! پس این آیه‌ی قُلِ اللَّهُمَّ ... نازل شد. این سخن از ابن‌عبّاس و انس نقل شده است و گفته شده: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جنگ احزاب محدوده‌ی خندق را معیّن کرد و به هر ده نفر چهل ذراع (تقریبا بیست متر) اختصاص داد؛ در نتیجه مهاجرین و انصار در مورد سلمان (رحمة الله علیه) به جدال پرداختند و او مردی قوی بود؛ مهاجرین گفتند: «سلمان (رحمة الله علیه) از ماست»! و انصار گفتند: «سلمان (رحمة الله علیه) از ماست»؛ پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «سلمان (رحمة الله علیه) از ما اهل‌بیت (علیهم السلام) است». عمروبن‌عوف گفت: «من و سلمان (رحمة الله علیه) و حذیفه و نعمان‌بن‌مقرن مزنی و شش نفر از انصار در چهل ذراع بودیم؛ پس کندیم تا اینکه وقتی در گودالی که دریچه‌ای داشت بودیم، خداوند از دل خندق سنگ سختی را بیرون آورد که کلنگ و تیشه‌مان را شکست و کار بر ما سخت شد. گفتیم: «ای سلمان (رحمة الله علیه)! نزد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) برو و او را از موضوع این سنگ سخت آگاه کن. یا از برداشتن آن منصرف شویم که عدول از این سنگ [به واقعیّت] نزدیک است و یا درباره‌ی آن دستور خود را به ما بفرماید که ما دوست نداریم از حدود تعیین شده پیامبر (صلی الله علیه و آله) تخطّی کنیم». عمروبن‌عوف گوید: «سلمان (رحمة الله علیه) درحالی‌که قبای ترکی پوشیده بود از گودال بالا رفت و خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید و عرض کرد: «ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! از دل خندق سنگ سخت سفیدی بیرون آمده که کلنگمان را شکست و کار بر ما سخت شد به‌گونه‌ای که هیچ نه کم نه زیاد از آن کنده نمی‌شود؛ پس درباره‌ی آن دستورتان را به ما بفرمایید که ما دوست نداریم از محدوده‌ای که شما مشخّص‌کرده‌اید تجاوز کنیم». رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به همراه سلمان (رحمة الله علیه) داخل خندق آمد و نه نفر بر لبه‌ی خندق بودند. رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) کلنگ را از سلمان (رحمة الله علیه) گرفت و با آن ضربه‌ای به سنگ زد که آن را شکافت و نوری از آن درخشید و فاصله‌ی بین دو لبه‌ی خندق را روشن کرد تا جایی‌که گویا چراغی در دل خانه‌ای تاریک روشن شده است؛ پس رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به علامت پیروزی و گشایش تکبیر گفت و مسلمانان تکبیر گفتند. سپس رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) دوباره ضربه‌ای به آن زد و نوری از آن درخشید و فاصله‌ی بین دو لبه‌ی خندق را روشن کرد تا جایی‌که گویا چراغی در دل خانه‌ای تاریک روشن شده است؛ پس رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به علامت پیروزی و گشایش تکبیر گفت و مسلمانان تکبیر گفتند. سپس رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) سوّمین ضربه را به آن زد و آن را شکست و نوری از آن درخشید و فاصله‌ی بین دو لبه‌ی خندق را روشن کرد تا جایی‌که گویا چراغی در دل خانه‌ای تاریک روشن شده است؛ پس رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به علامت پیروزی و گشایش تکبیر گفت و مسلمانان تکبیر گفتند و دست سلمان (رحمة الله علیه) را گرفت و بالا آمدند. سلمان (رحمة الله علیه) عرض کرد: «پدر و مادرم به فدایت ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! چیزی از شما دیدم که هرگز از شما ندیده بودم». رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به مردم رو کرد و فرمود: «دیدید سلمان (رحمة الله علیه) چه می‌گوید»؟ گفتند: «بله»! فرمود: «اوّلین ضربه‌ام را زدم و نوری که دیدید درخشید؛ به‌وسیله‌ی آن نور قصرهای حیره و مداین کسری برایم روشن شد؛ آن‌ها همچون دندان‌های سگان بودند؛ پس جبرئیل (علیه السلام) به من خبر داد که امّتم بر آن‌ها پیروز می‌شوند. سپس ضربه‌ی دوّم خود را زدم و نوری که دیدید درخشید؛ به‌وسیله‌ی آن نور قصرهای سرخ در سرزمین روم برایم روشن شد و گویا دندان‌های سگان بودند؛ پس جبرئیل (علیه السلام) به من خبر داد که امّتم بر آن پیروز می‌شوند و ضربه‌ی سوّم خود را زدم و نوری که دیدید برایم درخشید؛ به‌وسیله‌ی آن نور قصرهای صنعاء برایم روشن شد و گویا دندان‌های سگان بودند؛ پس جبرئیل (علیه السلام) به من خبر داد که امّتم بر آن پیروز می‌شوند؛ پس بشارت باد شما را»! مسلمانان شادمان شدند و گفتند: «خدا را سپاس! وعده‌ی راستی است؛ پیروزی را بعد از سختی به ما وعده داد». منافقان گفتند: «آیا تعجّب نمی‌کنید؟ شما را به آرزوها سرگرم می‌سازد و به شما وعده‌ی باطل می‌دهد و اطلاع می‌دهد که او از مدینه قصرهای حیره و مداین کسری را می‌بیند و آن‌ها به دست شما فتح می‌شود درحالی‌که از ترس خندق می‌کنید و قدرت رویارویی و مبارزه ندارید»! پس این آیه‌ی قرآن نازل شد: و [نیز] به خاطر آورید زمانی را که منافقان و بیماردلان می‌گفتند: «خدا و پیامبرش جز وعده‌های دروغین به ما نداده‌اند!. (احزاب/۱۲) و خدای تعالی درباره‌ی این ماجرا آیه: قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ ... را نازل فرمود.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال قُلْتُ لَهُ قُلِ اللهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ أَلَیْسَ قَدْ آتَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَنِی أُمَیَّهًَْ الْمُلْکَ قَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ آتَانَا الْمُلْکَ وَ أَخَذَتْهُ بَنُو أُمَیَّهًَْ بِمَنْزِلَهًِْ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الثَّوْبُ فَیَأْخُذُهُ الْآخَرُ فَلَیْسَ هُوَ لِلَّذِی أَخَذَهُ.
امام صادق (علیه السلام) قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْکَ مِمَّن تَشَاء؛ آیا خداوند عزّوجلّ به بنی‌امیه پادشاهی نداده است؟ فرمود: «این‌گونه نیست که تو می‌گویی! خداوند عزّوجلّ پادشاهی را به ما داد و بنی‌امیّه آن را گرفت؛ مانند این است که فردی لباسی داشته باشد و شخص دیگری آن را بگیرد پس در این صورت لباس مال کسی نیست که آن را گرفته است».