آیه وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى [39]
و اينكه براى انسان چيزى جز [حاصل] سعى و كوشش او نيست.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا وَ لَا یُکَلِّفُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا وَ أَفْعَالُ الْعِبَادِ مَخْلُوقَهًٌْ خَلْقَ تَقْدِیرٍ لَا خَلْقَ تَکْوِینٍ وَ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا تَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ لَا بِالتَّفْوِیضِ وَ لَا یَأْخُذُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْبَرِیءَ بِالسَّقِیمِ وَ لَا یُعَذِّبُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْأَطْفَالَ بِذُنُوبِ الْآبَاءِ فَإِنَّهُ تَعَالَی قَالَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی وَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَعْفُوَ وَ یَتَفَضَّلَ وَ لَیْسَ لَهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَظْلِمَ وَ لَا یَفْرِضُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّعَلِیعبَادِهِ طَاعَهًَْ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یُغْوِیهِمْ وَ یُضِلُّهُمْ وَ لَا یَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ وَ لَا یَتَّخِذُ عَلَی خَلْقِهِ حُجَّهًًْ إِلَّا مَعْصُوماً.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند هیچ‌کس را، جز به‌اندازه‌ی تواناییش، تکلیف نمی‌کند. (بقره/۲۸۶) و در رنج نمی‌افکند مگر آن مقدار که کمتر از طاقت و گنجایش قدرتش باشد و آن را به بالاتر از طاقتش تکلیف نمی‌کند و کارهای بندگان آفریده شده است به آفریدن تقدیر و اندازه‌کردن نه آفریدن تکوین و هستی‌دادن و خداوند آفریدگار همه‌چیز است. (زمر/۶۲)». و ما نه به جبر قائلیم و نه به تفویض و خدای عزّوجلّ شخص به را بیمار نمی‌گیرد یعنی بی‌گناه را به گناهکار بازخواست و مؤاخذه نمی‌فرماید و خدای عزّوجلّ اطفال را به گناهان پدران عذاب نمی‌کند زیرا که در کتاب محکم خویش فرمود که هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد. (فاطر/۱۸) و نیز فرموده: وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی و خدای عزّوجلّ را روا باشد که عفو کند و تفضیل فرماید و آن جناب عزّوجلّ را روا نیست که ستم کند و خدای تبارک‌وتعالی بر بندگانش اطاعت کسی را واجب نمی‌کند که می‌داند که ایشان را گمراه می‌کند و در ضلالت می‌اندازد و از برای رسالتش اختیار نمی‌فرماید و بر نمی‌گزیند و از بندگانش کسی را که می‌داند که کافر می‌شود و شیطان را به غیر از خدا می‌پرستد و بر خلقش حجّتی را فرا نمی‌گیرد مگر کسی که معصوم باشد.
الرّضا (علیه السلام)- سَأَلَ الْمَأْمُونُ عَلِیَّ بْنَ مُوسی الرِّضَا (علیه السلام) أَنْ یَکْتُبَ لَهُ مَحْضَ الْإِسْلَامِ عَلَی الْإِیجَازِ وَ الِاخْتِصَارِ فَکَتَبَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا وَ إِنَّ أَفْعَالَ الْعِبَادِ مَخْلُوقَهًٌْ لِلَّهِ خَلْقَ تَقْدِیرٍ لَا خَلْقَ تَکْوِینٍ وَ اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ وَ لَا یَأْخُذُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْبَرِیءَ بِالسَّقِیمِ وَ لَا یُعَذِّبُ اللَّهُ تَعَالَی الْأَطْفَالَ بِذُنُوبِ الْآبَاءِ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری، وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی وَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَعْفُوَ وَ یَتَفَضَّلَ وَ لَا یَجُورَ وَ لَا یَظْلِمَ لِأَنَّهُ تَعَالَی مُنَزَّهٌ عَنْ ذَلِکَ وَ لَا یَفْرِضُ اللَّهُ تَعَالَی طَاعَهًَْ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یُضِلُّهُمْ وَ یُغْوِیهِمْ وَ لَا یَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَه.
امام رضا (علیه السلام)- مأمون از حضرت رضا (علیه السلام) درخواست کرد خلاصه‌ای از اسلام واقعی را به اختصار برایش بنویسد. نوشت: خداوند تبارک‌وتعالی هیچ‌کس را، جز به‌اندازه‌ی تواناییش، تکلیف نمی‌کند. (بقره/۲۸۶) و افعال مردم مخلوق خداست به خلق تقدیری نه به خلق تکوینی و خداوند خالق هرچیزی است و نباید معتقد به جبر و تفویض شد. هرگز خداوند کسی که خطا نکرده به جرم خطاکار نمی‌گیرد و خداوند بچّه‌ها را به‌واسطه‌ی گناه پدران عذاب نمی‌کند. هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد. (فاطر/۱۸) وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی. خداوند می‌تواند گنهکاران را ببخشد و به آن‌ها تفضّل نماید ولی ستم روا نمی‌دارد و ظلم نمی‌کند زیرا خدا از چنین نسبتی منزّه است. خداوند اطاعت کسی را که می‌داند مردم را گمراه می‌کند و به بدبختی می‌کشاند لازم ننمود، و هرگز برای نبوّت انتخاب نمی‌کند کسی را که می‌داند به او و به عبادتش کافر خواهد شد و شیطان‌پرست می‌شود.
الصّادق (علیه السلام)- لَا یَصِیرُ الْعَبْدُ عَبْداً خَالِصاً لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَتَّی یَصِیرَ الْمَدْحُ وَ الذَّمُّ عِنْدَهُ سَوَاءً لِأَنَّ الْمَمْدُوحَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَا یَصِیرُ مَذْمُوماً بِذَمِّهِمْ وَ کَذَلِکَ الْمَذْمُومُ فَلَا تَفْرَحْ بِمَدْحِ أَحَدٍ فَإِنَّهُ لَا یَزِیدُ فِی مَنْزِلَتِکَ عِنْدَ اللَّهِ وَ لَا یُغْنِیکَ عَنِ الْمَحْکُومِ لَکَ وَ الْمَقْدُورِ عَلَیْکَ وَ لَا تَحْزَنْ أَیْضاً بِذَمِّ أَحَدٍ فَإِنَّهُ لَا یَنْقُصُ عَنْکَ بِهِ ذَرَّهًٌْ وَ لَا یَحُطُّ عَنْ دَرَجَهًِْ خَیْرِکَ شَیْئاً وَ اکْتَفِ بِشَهَادَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی لَکَ وَ عَلَیْکَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ کَفی بِاللهِ شَهِیداً وَ مَنْ لَا یَقْدِرُ عَلَی صَرْفِ الذَّمِّ عَنْ نَفْسِهِ وَ لَا یَسْتَطِیعُ عَلَی تَحْقِیقِ الْمَدْحِ لَهُ کَیْفَ یُرْجَی مَدْحُهُ أَوْ یُخْشَی ذَمُّهُ وَ اجْعَلْ وَجْهَ مَدْحِکَ وَ ذَمِّکَ وَاحِداً وَ قِفْ فِی مَقَامٍ تَغْتَنِمُ بِهِ مَدْحَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَکَ وَ رِضَاهُ فَإِنَّ الْخَلْقَ خُلِقُوا مِنَ الْعَجِینِ مِنْ مَاءٍ مَهِینٍ فَلَیْسَ لَهُمْ إِلَّا مَا سَعَوْا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی.
امام صادق (علیه السلام)- بنده‌ای در نزد خداوند به پاکی نمی‌رسد مگر اینکه مدح و ذم مردم در نظر او یکسان باشد، زیرا کسی که در نظر خداوند ممدوح می‌باشد با مذمّت مردم مذموم نمی‌گردد و کسی که در نزد خداوند مذموم می‌باشد با مدح و ستایش مردم ممدوح نخواهد شد. بنابراین با مدح کسی خوشحال نباش که مدح او تو را نزد خداوند مقرّب نمی‌کند، و مقدّرات و سرنوشت تو را تغییر نمی‌دهد از مذمّت کسی هم محزون مباش زیرا با مذمّت اشخاص چیزی از تو کاسته نمی‌گردد و از مقامت کم نمی‌گردد، و گواهی خدا دراین‌باره، کافی است!. (نساء/۷۹) کسی که توانایی ندارد مذمّت را از خود دور کند و یا مدح را به‌طرف خود بکشاند چگونه از مدح مردم خوشش می‌آید و یا از مذمّت آنان ناراحت می‌گردد باید به مدح و یا ذم مردم کاری نداشته باشی و باید کاری کنی که رضایت خدا و مدح او شامل حال تو گردد، مردم همه از آب پستی خلق شده‌اند، و فقط کسانی می‌توانند سعادت پیدا کنند که در کارهای نیک شتاب داشته باشند خداوند متعال می‌فرماید: وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی.
الصّادق (علیه السلام)- لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَهًٌْ أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّهًٌْ سَنَّهَا هُدًی فَهِیَ تُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ وَ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- پس از مرگ اجری به دنبال کسی نمی‌رود مگر اجر سه عمل؛ صدقه جاریه، روش هدایتی که نهاده و پس از مرگش بدان عمل شود، فرزند صالحی که برایش آمرزش خواهد.