آیه وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلّا لِيَعْبُدُونِ [56]
من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اينكه مرا پرستش كنند [و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند].
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَمِیلِ‌بْنِ‌دَرَّاج قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ الصّادق (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا مَعْنَی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ فَقَالَ خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- جمیل‌بن‌درّاج گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! معنای آیه: ومَا خَلقْتُ الجِنَّ والإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ چیست»؟ فرمود: «آن‌ها را برای عبادت آفریده است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِیَأْمُرَهُمْ بِالْعِبَادَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) از [تفسیر] این آیه: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ پرسیدم. فرمود: «یعنی ایشان را خلق نموده تا امر به عبادتش کند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَمِیلِ‌بْنِ‌دَرَّاج قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ الصّادق (علیه السلام) أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ لا یَرْضی لِعِبادِهِ الْکُفْرَ قَالَ فَقَالَ الصّادق (علیه السلام) النَّاسُ جَمِیعاً لَمْ یَرْضَ لَهُمُ الْکُفْرَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ فَقَالَ الصّادق (علیه السلام) خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- جمیل‌بن‌درّاج گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: فدایت شوم! ومَا خَلقْتُ الجِنَّ و الإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ. گوید: امام (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها را برای عبادت خلق کرد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: تَفَکَّرْتُ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قُلْتُ خُلِقُوا لِلْعِبَادَهًِْ وَ یَعْصُونَ وَ یَعْبُدُونَ غَیْرَهُ وَ اللَّهِ لَأَسْأَلَنَّ جَعْفَراً عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ فَأَتَیْتُ الْبَابَ فَجَلَسْتُ أُرِیدُ الدُّخُولَ عَلَیْهِ إِذْ رَفَعَ صَوْتَهُ فَقَرَأَ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ثُمَّ قَرَأَ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَعَرَفْتُ أَنَّهَا مَنْسُوخَهًٌْ.
امام صادق (علیه السلام)- داودبن‌اعین گوید: من در سخن الهی: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ، تفکّر می‌کردم که گفتم: «خلق برای عبادت مخلوق شده‌اند و حال آنکه از آن‌ها گناه سر می‌زند. و بعضی غیر او را می‌پرستند. به خدا سوگند که من دلیل این آیه را از امام صادق (علیه السلام) سؤال خواهم کرد، به در خانه‌ی امام صادق (علیه السلام) آمدم و خواستم که وارد شوم، صدایش را بلند کرد و خواند: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ و بعد از آن نیز خواند: «لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً پس من دانستم».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَمِیلِ‌بْنِ‌دَرَّاج قَالَ سَأَلْتُ إمام الصّادق (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَهًِْ قُلْتُ خَاصَّهًًْ أَمْ عَامَّهًًْ قَالَ لَا بَلْ عَامَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام)- جمیل‌بن‌درّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «اینکه خداوند می‌فرماید: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛ معنی آن چیست»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «خداوند مردم را برای عبادت نمودن خلق نمود». عرض کردم: «عبادت خاص یا عام»؟ فرمود: «عام».
الکاظم (علیه السلام)- عَن ابْنِ‌أَبِی‌عُمَیْر قَالَ سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ مُوسَی‌بْنَ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ مَعْنَی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) «الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَقَالَ الشَّقِیُّ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَیَعْمَلُ أَعْمَالَ الْأَشْقِیَاءِ وَ السَّعِیدُ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَیَعْمَلُ أَعْمَالَ السُّعَدَاءِ» قُلْتُ لَهُ (علیه السلام) فَمَا مَعْنَی قَوْلِهِ (صلی الله علیه و آله) اعْمَلُوا فَکُلٌّ مُیَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ لِیَعْبُدُوهُ وَ لَمْ یَخْلُقْهُمْ لِیَعْصُوهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عزّوجلّ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ فَیَسَّرَ کُلًّا لِمَا خَلَقَ لَهُ فَالْوَیْلُ لِمَنِ اسْتَحَبَّ الْعَمَی عَلَی الْهُدَی. سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ مُوسَی‌بْنَ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ مَعْنَی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ... اعْمَلُوا فَکُلٌّ مُیَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَه. فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ لِیَعْبُدُوهُ وَ لَمْ یَخْلُقْهُمْ لِیَعْصُوهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ فَیَسَّرَ کُلًّا لِمَا خَلَقَ لَهُ فَالْوَیْلُ لِمَنِ اسْتَحَبَّ الْعَمَی عَلَی الْهُدَی.
امام کاظم (علیه السلام)- ابن‌أبی‌عمیر گوید: از امام موسی (علیه السلام) نقل شده است که درباره‌ی کلام رسول خدا (علیه السلام) که می‌فرماید: ...عمل کنید، زیرا هرکس برای انجام دادن آنچه برای آن خلق شده است، توانا است، فرمود: «خداوند عزّوجلّ، جنّ و انس را خلق کرده که او را بپرستند و آن‌ها را خلق نکرده‌تا از او نافرمانی کنند و این کلام خداوند متعال است که می‌فرماید: و مَا خَلقْتُ الجِنَّ و الإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ و هرچیزی را که برای او خلق شده است آسان گردانید. پس وای! بر کسی که کوری و ضلالت را به‌جای هدایت دوست داشته باشد و برگزیند».
الصّادق (علیه السلام)- ... أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ تَلَامِیذِهِ یَوْماً أَیَ شَیْءٍ تَعَلَّمْتَ مِنِّی قَالَ لَهُ یَا مَوْلَایَ ثَمَانَ مَسَائِلَ قَالَ قُصَّهَا عَلَیَّ لِأَعْرِفَهَا قَالَ ... السَّابِعَهًُْ قَالَ رَأَیْتُ کَدْحَ النَّاسِ وَ اجْتِهَادَهُمْ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ سَمِعْتُ قَوْلَهُ تَعَالَی وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ. ما أُرِیدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُرِیدُ أَنْ یُطْعِمُونِ. إِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ فَعَلِمْتُ أَنَّ وَعْدَهُ حَقٌّ وَ قَوْلَهُ تَعَالَی صِدْقٌ فَسَکَنْتُ إِلَی وَعْدِهِ وَ رَضِیتُ بِقَوْلِهِ وَ اشْتَغَلْتُ بِمَا لَهُ عَلَیَّ عَمَّا لِی عِنْدَهُ قَالَ أَحْسَنْتَ وَ اللَّه.
امام صادق (علیه السلام)- روزی به یکی از شاگردانش فرمود: «از من چه‌چیزی آموختی»؟ عرض کرد: «آقا! من از شما هشت مسأله یاد گرفتم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها را بیان کن تا بدانم». ... عرض کرد: «هفتم؛ دیدم مردم در طلب روزی سخت در تلاش و کوششند و من گوش به این آیه مبارکه دادم که می‌فرماید: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ، ما أُرِیدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُرِیدُ أَنْ یُطْعِمُونِ إِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ و یقین دانستم که وعده و گفتار او راست است، پس دل به وعده او بستم و به فرموده او راضی شدم، و به جای آنچه من نزد او دارم [روزیم]، به حقّی که او بر عهده من دارد سرگرم شدم. امام (علیه السلام) فرمود: به خدا قسم، کار نیکی کرده‌ای»!
الحسین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: خَرَجَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِیَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَهًِْ مَنْ سِوَاهُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَمَا مَعْرِفَهًُْ اللَّهِ قَالَ مَعْرِفَهًُْ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ إِمَامَهُمُ الَّذِی یَجِبُ عَلَیْهِمْ طَاعَتُه.
امام حسین (علیه السلام)- اصحاب من! خداوند مردم را آفرید تا او را بشناسند وقتی شناختند او را می‌پرستند، وقتی او را پرستیدند از پرستش دیگران دست می‌کشند. مردی عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، پدر و مادرم فدایت! معنی معرفت خدا چیست»؟ حضرت فرمود: «اهل هر زمانی، معرفت و شناخت امام زمان خودشان است که اطاعتش بر آن‌ها واجب می‌باشد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَهًِْ قَالَ قُلْتُ وَ قَوْلُهُ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ فَقَالَ نَزَلَتْ هَذِهِ بَعْدَ تِلْک.
امام صادق (علیه السلام)- یعقوب‌بن‌شعیب گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند: و مَا خَلقْتُ الجِنَّ و الإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ سؤال کردم. فرمود: «آن‌ها را برای عبادت خلق کرد». گفتم: «این آیه که می‌فرماید: ولی آن‌ها همواره مختلفند. مگر کسی را که پروردگارت رحم کند! و برای همین [پذیرش رحمت] آن‌ها را آفرید!. (هود/۱۱۹۱۱۸) چطور؟ [این آیه هدف خلقت را چیز دیگری بیان می‌کند و آیه‌ی قبلی یک چیز دیگر»!؟] فرمود: «این آیه بعد از آیه‌ی قبلی نازل شد».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ لَقَدْ سَأَلَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) شِیعَتَهُ عَنْ مِثْلِ هَذَا ... وَ نَسَخَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَوْلَهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ أَیْ لِلرَّحْمَهًِْ خَلَقَهُم.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) از شیعه‌اش درباره‌ی مثل این سؤال کرد: ... «و این سخن خداوند متعال: و مَا خَلقْتُ الجِنَّ و الإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ، کلام دیگر او را که می‌فرماید: ولی آن‌ها همواره مختلفند. مگر کسی را که پروردگارت رحم کند! و برای همین [پذیرش رحمت] آن‌ها را آفرید!. (هود/۱۱۹۱۱۸) یعنی به خاطر رحمت آن‌ها را آفرید نسخ کرد. (حکمش را برداشت و حکم جدید داد)».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِیَأْمُرَهُمْ بِالْعِبَادَهًِْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ قَالَ (علیه السلام) خَلَقَهُمْ لِیَفْعَلُوا مَا یَسْتَوْجِبُونَ بِهِ رَحْمَتَهُ فَیَرْحَمَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و مَا خَلقْتُ الجِنَّ و الإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها را خلق کرده است تا به آن‌ها دستور دهد که به عبادت او بپردازند. درباره‌ی آیه: ولی آن‌ها همواره مختلفند. مگر کسی را که پروردگارت رحم کند! و برای همین [پذیرش رحمت] آن‌ها را آفرید! (هود/۱۱۹۱۱۸) از او پرسیدم. در پاسخ فرمود: «آن‌ها را آفریده تا کارهایی را انجام بدهند که موجب رحمت او می‌شود تا به‌واسطه‌ی آن کارها، ایشان را بیامرزد».
العسکری (علیه السلام)- وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ وَ الْوَجْهُ الْآخَرُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ أَیِ اعْبُدُوهُ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ النَّار.
امام عسکری (علیه السلام)- پروردگار خود را پرستش کنید آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید. (بقره/۲۱) معنای دوّم اینکه پروردگارتان را که شما و پیشینیان را آفرید بپرستید تا از دوزخ برکنار شوید.
الهادی (علیه السلام)- فی رِسالَتِهِ فِی الرَّدِ عَلَی أهْلِ الْجَبْرِ وَ التَّفْویضِ وَ إثْباتِ الْعَدْلِ وَ الْمَنْزِلَهًِْ بَیْنَ الْمَنْزِلَتَیْنِ ... یَجِبُ عَلَی هَذَا السَّبَبِ إِمَّا أَنْ یَکُونَ الْمَالِکُ لِلْعَبْدِ قَادِراً یَأْمُرُ عَبْدَهُ بِاتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ عَلَی إِرَادَتِهِ لَا عَلَی إِرَادَهًِْ الْعَبْدِ وَ یُمَلِّکُهُ مِنَ الطَّاقَهًِْ بِقَدْرِ مَا یَأْمُرُهُ بِهِ وَ یَنْهَاهُ عَنْهُ فَإِذَا أَمَرَهُ بِأَمْرٍ وَ نَهَاهُ عَنْ نَهْیٍ عَرَّفَهُ الثَّوَابَ وَ الْعِقَابَ عَلَیْهِمَا وَ حَذَّرَهُ وَ رَغَّبَهُ بِصِفَهًِْ ثَوَابِهِ وَ عِقَابِهِ لِیَعْرِفَ الْعَبْدُ قُدْرَهًَْ مَوْلَاهُ بِمَا مَلَّکَهُ مِنَ الطَّاقَهًِْ لِأَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ وَ تَرْغِیبِهِ وَ تَرْهِیبِهِ فَیَکُونَ عَدْلُهُ وَ إِنْصَافُهُ شَامِلًا لَهُ وَ حُجَّتُهُ وَاضِحَهًًْ عَلَیْهِ لِلْإِعْذَارِ وَ الْإِنْذَارِ فَإِذَا اتَّبَعَ الْعَبْدُ أَمْرَ مَوْلَاهُ جَازَاهُ وَ إِذَا لَمْ یَزْدَجِرْ عَنْ نَهْیِهِ عَاقَبَهُ أَوْ یَکُونَ عَاجِزاً غَیْرَ قَادِرٍ فَفَوَّضَ أَمْرَهُ إِلَیْهِ أَحْسَنَ أَمْ أَسَاءَ أَطَاعَ أَمْ عَصَی عَاجِزٌ عَنْ عُقُوبَتِهِ وَ رَدَّهُ إِلَی اتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ فِی إِثْبَاتِ الْعَجْزِ نَفْیُ الْقُدْرَهًِْ وَ التَّأَلُّهِ وَ إِبْطَالُ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ مُخَالَفَهًُْ الْکِتَابِ إِذْ یَقُولُ وَ لا یَرْضی لِعِبادِهِ الْکُفْرَ وَ إِنْ تَشْکُرُوا یَرْضَهُ لَکُمْ وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ و قوله: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُون.
امام هادی (علیه السلام)- نامه‌ی امام هادی (علیه السلام) در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض و اثبات عدل و معنی جایگاه و مرتبه‌ی میان جبر و تفویض... آیا بنابراین لازم نمی‌آید یا اینکه آقای چنین بنده‌ای می‌تواند بنده‌ی خود را به امرونهی خود که موافق خواست اوست وادارد و در خور انجام امر و نهی‌اش به او تاب و توان دهد و چون فرمانی به او داد یا او را نهی‌کرد ثواب و عقاب آن را هم به او بفهماند و او را از مخالفت خود برحذر دارد و با شرح ثواب و عقابش او را به اطاعت خود تشویق کند تا آن بنده، قدرت آقای خود را به‌وسیله‌ی نیروی اطاعت امر و نهی که به او داده و تشویق و بیم وی بفهمد و عدل و انصافش شامل او شود و حجّتش بر او روشن گردد، برای اینکه سخن را با او تمام کرده و او را از مخالفت خود بیم داده است و اگر آن بنده موافقتش کرد پاداشش دهد و اگر نه کیفرش کند؛ یا اینکه آن آقا عاجز است و توانایی ندارد و کار بنده را به خود او گذاشته خوب انجام دهد یا بد و فرمان ببرد یا نافرمانی کند، آقا از عقوبت او عاجز است و نمی‌تواند او را به پیروی فرمان خود وادارد؟ و اثبات عجز، منافات با قدرت و معبودیّت خدا دارد و موجب ابطال امر و نهی و ثواب و عقاب الهی و مخالفت با قرآن است که می‌فرماید: هرگز کفران را برای بندگانش نمی پسندد و اگر شکر او را بجا آورید آن را برای شما می‌پسندد!. (زمر/۷) و گفته‌ی خدا عزّوجلّ: آن‌گونه که حق تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید! و از دنیا نروید، مگر اینکه مسلمان باشید! [باید گوهر ایمان را تا پایان عمر، حفظ کنید]!. (آل عمران/ ۱۰۲) و فرموده‌ی او :وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُون.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- خَلَقَهُمْ لِلْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ التَّکْلِیفِ وَ لَیْسَتْ خِلْقَتُهُمْ جَبْراً أَنْ یَعْبُدُوهُ وَ لَکِنْ خِلْقَتُهُمْ اخْتِیَاراً لِیَخْتَبِرَهُمْ بِالْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ مَنْ یُطِیعُ وَ مَنْ یَعْصِی. وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ قَالَ: هِیَ مَنْسُوخَهًٌْ بِقَوْلِهِ: وَ لَا یَزَالُونَ مُخْتَلِفِینَ وَ قَوْلِهِ: مَا أُرِیدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ إِنِّی لَمْ أَخْلُقْهُمْ لِحَاجَهًٍْ بِی إِلَیْهِمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- و مَا خَلقْتُ الجِنَّ و الإِنسَ إِلا لیَعْبُدُونِ آن‌ها را برای امر و نهی و انجام مسؤولیّت آفریدم و خلقت جبری نبوده است که او را بپرستند. بلکه آفرینش اختیاری بوده است تا آن‌ها را با امر و نهی بیازماید. برخی از خداوند اطاعت می‌کنند و برخی دیگر نافرمانی می‌نمایند. و با توجّه به آیه: ولی آن‌ها همواره مختلفند. (هود/۱۱۸) در واقع آیه‌ی قبلی منسوخ است. و آیه: مَا أُرِیدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ یعنی اینکه آن‌ها را به این دلیل خلق نکردم که به آن‌ها نیاز داشتم».
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمَّا أَخْرَجَ ذُرِّیَّهًَْ آدَمَ (علیه السلام) مِنْ ظَهْرِهِ لِیَأْخُذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ‌لَهُ وَ بِالنُّبُوَّهًِْ لِکُلِّ نَبِیٍّ فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ أَخَذَ لَهُ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ بِنُبُوَّتِهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لآِدَمَ انْظُرْ مَا ذَا تَرَی قَالَ فَنَظَرَ آدَمُ (علیه السلام) إِلَی ذُرِّیَّتِهِ وَ هُمْ ذَرٌّ قَدْ مَلَئُوا السَّمَاءَ قَالَ آدَمُ (علیه السلام) یَا رَبِّ مَا أَکْثَرَ ذُرِّیَّتِی وَ لِأَمْرٍ مَا خَلَقْتَهُمْ فَمَا تُرِیدُ مِنْهُمْ بِأَخْذِکَ الْمِیثَاقَ عَلَیْهِمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَ یُؤْمِنُونَ بِرُسُلِی وَ یَتَّبِعُونَهُمْ قَالَ آدَمُ (علیه السلام) یَا رَبِّ فَمَا لِی أَرَی بَعْضَ الذَّرِّ أَعْظَمَ مِنْ بَعْضٍ وَ بَعْضَهُمْ لَهُ نُورٌ کَثِیرٌ وَ بَعْضَهُمْ لَهُ نُورٌ قَلِیلٌ وَ بَعْضَهُمْ لَیْسَ لَهُ نُورٌ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ کَذَلِکَ خَلَقْتُهُمْ لِأَبْلُوَهُمْ فِی کُلِّ حَالاتِهِمْ قَالَ آدَمُ (علیه السلام) یَا رَبِّ فَتَأْذَنُ لِی فِی الْکَلَامِ فَأَتَکَلَّمَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ تَکَلَّمْ فَإِنَّ رُوحَکَ مِنْ رُوحِی وَ طَبِیعَتَکَ {مِنْ} خِلَافِ کَیْنُونَتِی قَالَ آدَمُ یَا رَبِّ فَلَوْ کُنْتَ خَلَقْتَهُمْ عَلَی مِثَالٍ وَاحِدٍ وَ قَدْرٍ وَاحِدٍ وَ طَبِیعَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ وَ جِبِلَّهًٍْ وَاحِدَهًًْ وَ أَلْوَانٍ وَاحِدَهًٍْ وَ أَعْمَارٍ وَاحِدَهًٍْ وَ أَرْزَاقٍ سَوَاءٍ لَمْ یَبْغِ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُمْ تَحَاسُدٌ وَ لَا تَبَاغُضٌ وَ لَا اخْتِلَافٌ فِی شَیْءٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَا آدَمُ بِرُوحِی نَطَقْتَ وَ بِضَعْفِ طَبِیعَتِکَ تَکَلَّفْتَ مَا لَا عِلْمَ لَکَ بِهِ وَ أَنَا الْخَالِقُ الْعَالِمُ بِعِلْمِی خَالَفْتُ بَیْنَ خَلْقِهِمْ وَ بِمَشِیئَتِی یَمْضِی فِیهِمْ أَمْرِی وَ إِلَی تَدْبِیرِی وَ تَقْدِیرِی صَائِرُونَ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِی إِنَّمَاخَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ لِیَعْبُدُونِ وَ خَلَقْتُ الْجَنَّهًَْ لِمَنْ أَطَاعَنِی وَ عَبَدَنِی مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ رُسُلِی وَ لَا أُبَالِی وَ خَلَقْتُ النَّارَ لِمَنْ کَفَرَ بِی وَ عَصَانِی وَ لَمْ یَتَّبِعْ رُسُلِی وَ لَا أُبَالِی وَ خَلَقْتُکَ وَ خَلَقْتُ ذُرِّیَّتَکَ مِنْ غَیْرِ فَاقَهًٍْ بِی إِلَیْکَ وَ إِلَیْهِمْ وَ إِنَّمَا خَلَقْتُکَ وَ خَلَقْتُهُمْ لِأَبْلُوَکَ وَ أَبْلُوَهُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا، فِی دَارِ الدُّنْیَا فِی حَیَاتِکُمْ وَ قَبْلَ مَمَاتِکُمْ فَلِذَلِکَ خَلَقْتُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًَْ وَ الْحَیَاهًَْ وَ الْمَوْتَ وَ الطَّاعَهًَْ وَ الْمَعْصِیَهًَْ وَ الْجَنَّهًَْ وَ النَّارَ وَ کَذَلِکَ أَرَدْتُ فِی تَقْدِیرِی وَ تَدْبِیرِی وَ بِعِلْمِیَ النَّافِذِ فِیهِمْ خَالَفْتُ بَیْنَ صُوَرِهِمْ وَ أَجْسَامِهِمْ وَ أَلْوَانِهِمْ وَ أَعْمَارِهِمْ وَ أَرْزَاقِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ وَ مَعْصِیَتِهِمْ فَجَعَلْتُ مِنْهُمُ الشَّقِیَّ وَ السَّعِیدَ وَ الْبَصِیرَ وَ الْأَعْمَی وَ الْقَصِیرَ وَ الطَّوِیلَ وَ الْجَمِیلَ وَ الدَّمِیمَ وَ الْعَالِمَ وَ الْجَاهِلَ وَ الْغَنِیَّ وَ الْفَقِیرَ وَ الْمُطِیعَ وَ الْعَاصِیَ وَ الصَّحِیحَ وَ السَّقِیمَ وَ مَنْ بِهِ الزَّمَانَهًُْ وَ مَنْ لَا عَاهَهًَْ بِهِ فَیَنْظُرُ الصَّحِیحُ إِلَی الَّذِی بِهِ الْعَاهَهًُْ فَیَحْمَدُنِی عَلَی عَافِیَتِهِ وَ یَنْظُرُ الَّذِی بِهِ‌الْعَاهَهًُْ إِلَی الصَّحِیحِ فَیَدْعُونِی وَ یَسْأَلُنِی أَنْ أُعَافِیَهُ وَ یَصْبِرُ عَلَی بَلَائِی فَأُثِیبُهُ جَزِیلَ عَطَائِی وَ یَنْظُرُ الْغَنِیُّ إِلَی الْفَقِیرِ فَیَحْمَدُنِی وَ یَشْکُرُنِی وَ یَنْظُرُ الْفَقِیرُ إِلَی الْغَنِیِّ فَیَدْعُونِی وَ یَسْأَلُنِی وَ یَنْظُرُ الْمُؤْمِنُ إِلَی الْکَافِرِ فَیَحْمَدُنِی عَلَی مَا هَدَیْتُهُ فَلِذَلِکَ خَلَقْتُهُمْ لِأَبْلُوَهُمْ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ فِیمَا أُعَافِیهِمْ وَ فِیمَا أَبْتَلِیهِمْ وَ فِیمَا أُعْطِیهِمْ وَ فِیمَا أَمْنَعُهُمْ وَ أَنَا اللَّهُ الْمَلِکُ الْقَادِرُ وَ لِی أَنْ أَمْضِیَ جَمِیعَ مَا قَدَّرْتُ عَلَی مَا دَبَّرْتُ وَ لِی أَنْ أُغَیِّرَ مِنْ ذَلِکَ مَا شِئْتُ إِلَی مَا شِئْتُ وَ أُقَدِّمَ مِنْ ذَلِکَ مَا أَخَّرْتُ وَ أُؤَخِّرَ مِنْ ذَلِکَ مَا قَدَّمْتُ وَ أَنَا اللَّهُ الْفَعَّالُ لِمَا أُرِیدُ لَا أُسْأَلُ عَمَّا أَفْعَلُ وَ أَنَا أَسْأَلُ خَلْقِی عَمَّا هُمْ فَاعِلُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- وقتی خداوند متعال نسل آدم را از پشت او بیرون کشید تا برای خداوندی خودش و پیامبری همه‌ی پیامبران از آن‌ها عهد و پیمان بگیرد اوّلین چیزی که از آن‌ها عهد و پیمان گرفت پیامبری محمّدبن‌عبدالله (صلی الله علیه و آله) بود. سپس خداوند به آدم (علیه السلام) گفت: «نگاه کن چه می‌بینی»؟ حضرت آدم (علیه السلام) به نسل خود نگاه کرد و آن‌ها را مانند ذرّه‌های کوچکی دید که آسمان را پر کرده‌اند». آدم (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! نسل من چقدر زیاد است! و برای چه کار بزرگی آن‌ها را آفریده‌ای و منظور تو از گرفتن میثاق از آن‌ها چیست»؟ خداوند فرمود: مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت. (نور/۵۵) و به پیامبران (علیه السلام) من ایمان خواهند آورد و از آن‌ها پیروی خواهند کرد». آدم (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! چرا بعضی از ذرّات را بزرگ‌تر می‌بینم و برخی از آن‌ها دارای نور زیادی هستند و بعضی از آن‌ها کم نور می‌باشند و برخی از آن‌ها اصلاً نور ندارند»؟ خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: «این‌گونه آن‌ها را خلق کردم تا در همه‌ی حالات آن‌ها را بیازمایم. آدم (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! آیا به من اجازه می‌فرمایی چیزی بگویم»؟ خداوند عزّوجلّ فرمود: «بگو! همانا روح تو از روح من است امّا طبیعت تو برخلاف طبیعت وجودی من است». آدم (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! اگر آن‌ها را در یک شکل و قیافه و در یک اندازه و یک طبیعت و یک سرشت و رنگ‌های یکسان و عمرهای یکسان و روزی مشابه خلق کرده بودی، برخی از آن‌ها بر برخی دیگر سرکشی نمی‌کردند و بین آن‌ها حسادت و دشمنی ایجاد نمی‌شد و در هیچ‌یک از چیزها با هم اختلاف پیدا نمی‌کردند». خداوند متعال فرمود: «به کمک روح من سخن گفتی ولی به خاطر ضعف طبع خودت چیزی گفتی که از آن اطّلاع نداری. من آن آفریننده‌ی دانا هستم با علم و دانش خودم در آفرینش آن‌ها تفاوت ایجاد کردم و با مشیّت خودم، امر من در آن‌ها جاری و ساری است و با تدبیر و تقدیر من تغییر و تحوّل پیدا می‌کنند. هیچ تغییری در آفریدگان من نیست. إِنَّمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ لِیَعْبُدُونِ و بهشت را برای کسی خلق کردم که مرا می‌پرستد و از من و پیامبران من اطاعت می‌کند و به هیچ‌کس و هیچ‌چیز توجّه نمی‌کنم. آتش را برای کسی خلق کردم که به من کافر شود و از من سرپیچی کند و از پیامبران (علیه السلام) من اطاعت نکند و به کار دیگری توجّه ندارم. تو را و نسل تو را آفریدم بدون اینکه به تو و به آن‌ها نیازی داشته باشم. فقط به این دلیل تو و نسل تو را آفریدم تا آن‌ها را بیازمایم که کدام‌یک از شما در خانه‌ی دنیا و در زندگی‌تان و قبل از مردنتان در عملکرد بهتر هستید و همچنین دنیا و آخرت و زندگی و مرگ و اطاعت و نافرمانی و بهشت و جهنّم را خلق کردم. در تقدیر و تدبیر خودم این‌گونه خواستم و با دانش نافذ خودم مابین چهره‌هایشان و بدن‌هایشان و رنگ‌هایشان و عمرهایشان و روزی‌هایشان و عباداتشان و گناهانشان فرق گذاشتم. در نتیجه بعضی از آن‌ها را خوشبخت و برخی دیگر را بدبخت، بعضی را بینا و برخی را نابینا، برخی را کوتاه و برخی دیگر را بلند، بعضی را زیبا و بعضی دیگر را زشت، برخی را دانا و برخی دیگر را نادان، برخی را بی‌نیاز و بعضی دیگر را نیازمند، برخی را فرمانبردار و بعضی دیگر را نافرمان، برخی را صحیح و سالم و بعضی دیگر را مریض و برخی را دارای نقص عضو و برخی دیگر را بدون عیب و نقص آفریدم تا شخص صحیح و سالم به آنکه دچار بیماری است بنگرد و به خاطر سلامتی خود مرا ستایش کند و آنکه دچار عیب و نقص است به شخص صحیح و سالم نگاه کند و مرا بخواند و از من بخواهد که به او سلامتی بدهم و بر آزمایش من بردبار باشد تا بخشش فراوان خود را نصیب او گردانم. بی‌نیاز به نیازمند بنگرد و مرا سپاس گوید و شکر من به‌جا آورد و نیازمند به بی‌نیاز بنگرد و مرا بخواند و از من بخواهد. مؤمن به کافر بنگرد و به خاطر هدایتش مرا سپاس گوید. این‌گونه آن‌ها را خلق‌کردم تا در راحتی و سختی و در خوشی و ناخوشی و در آنچه که بدان‌ها سلامتی دادم و در آنچه آن‌ها را آزمودم و در آنچه که بدان‌ها بخشیدم و در آنچه که آن‌ها را بازداشتم، آن‌ها را بیازمایم. من آن خداوند قادر و توانا هستم و بر عهده‌ی من است که تمام چیزهایی را که مقدّر گردانیده‌ام، با تدبیر خود انجام دهم و بر عهده‌ی من است آنچه را که خواسته‌ام تغییر دهم و مقدّم گردانم آنچه را که در آخر قرار داده‌ام و به تأخیر اندازم آنچه را که مقدّم داشته‌ام و من خدای واحد هستم و آنچه را که بخواهم انجام می‌دهم. در مقابل آنچه انجام می‌دهم پاسخگو نیستم ولی من از آفریدگان خود به خاطر کارهایشان بازخواست می‌کنم».
الرّسول (علیه السلام)- صُحُفِ مُوسَی‌بْنِ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) یَا عِبَادِی إِنِّی لَمْ أَخْلُقْ لِأَسْتَکْثِرَ بِهِمْ مِنْ قِلَّهًٍْ وَ لَا لِآنَسَ بِهِمْ مِنْ وَحْشَهًٍْ وَ لَا لِأَسْتَعِینَ بِهِمْ عَلَی شَیْءٍ عَجَزْتُ عَنْهُ وَ لَا لِجَرِّ مَنْفَعَهًٍْ وَ لَا لِدَفْعِ مَضَرَّهًٍْ وَ لَوْ أَنَّ جَمِیعَ خَلْقِی مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ اجْتَمَعُوا عَلَی طَاعَتِی وَ عِبَادَتِی لَا یَفْتُرُونَ عَنْ ذَلِکَ لَیْلًا وَ لَا نَهَاراً مَا زَادَ ذَلِکَ فِی مُلْکِی شَیْئاً سُبْحَانِی وَ تَعَالَیْتُ عَنْ ذَلِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند عزّوجلّ در صحف موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) فرموده: ای بندگان من! شما را نیافریدم تا بدین‌وسیله از تنهایی و کمی در آمده و صاحب یاور و جماعت زیادی شوم و نه با شما انس گرفته تا به‌واسطه‌ی آن وحشت نکنم و نه به کمک شما عجز خود را ترمیم نمایم و نیز آفرینش شما نه به خاطر جلب منفعت یا دفع ضرر از خودم می‌باشد و همین‌قدر بدانید که اگر تمام مخلوقات من در آسمان و زمین پشت به هم داده و اطاعت و عبادت مرا نموده و شب و روز بدون کوچک‌ترین سستی من را پرستش کنند به سلطنت و قدرتم چیزی افزوده نمی‌شود چه آنکه ساحت ربوبی من والاتر از آن بوده و از این نواقص مبرّا است».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مَعْنَاهُ إِلَّا لِیُقِرُّوا بِالْعُبُودِیَّهًِْ طَوْعاً وَ کَرْهاً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- جز برای اینکه به میل خود یا به اکراه، به عبودیّت اقرار کنند.
الصّادق (علیه السلام)- بِعِبَادَتِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ لَوْ لَا نَحْنُ مَا عُبِدَ اللَّه.
امام صادق (علیه السلام)- با عبادت ما خدا پرستش گردید و اگر ما نبودیم، خدا پرستیده نمی‌شد.