آیه ۲۴ - سوره ذاریات

امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) پرسیدم: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از بخل به خدا پناه می‌برد»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «بلی، ای ابومحمّد! هر صبح و هر شب ما هم از بخل به خدا پناه می‌بریم». خداوند می‌فرماید: کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارانند!. (حشر/۹)». از عاقبت و سرانجام بخل تو را آگاه خواهم کرد، قوم لوط (علیه السلام) از دیاری بودند که بر غذا و طعام حریص بودند. سرانجام بخل آن‌ها را دچار دردی ساخت که هیچ درمانی برای درد آن‌ها که همان لواط بود پیدا نمی‌شد. پرسیدم: «عاقبت کار آن‌ها چه شد»؟ فرمود: «سرزمین قوم لوط (علیه السلام) در سر راه کاروان‌هایی بود که به شام و مصر می‌رفتند و کاروان بر آن‌ها فرود می‌آمد، از کاروانیان پذیرایی می‌کردند. وقتی که مهمانان آن‌ها زیاد شدند، آن‌ها از بخل و پستی به تنگ آمدند. بخل آن‌ها را به‌جایی کشاند که وقتی برای آن‌ها مهمان می‌آمد، بدون اینکه تمایلی به او داشته باشند او را رسوا و بی‌آبرو می‌کردند. این کار را چنان با مهمانان مرد انجام دادند که مهمانان به سرزمین آن‌ها نمی‌آمدند. در نتیجه، این کار در بین خودشان سرایت پیدا کرد. مهمانان زن هم از آنان دوری جستند. این‌گونه بود که بخل در میان آن‌ها دردی را به‌جا گذاشت که نمی‌توانستند آن را از خودشان دور کنند بدون اینکه به آن کار تمایلی داشته باشند. تا آنجا که انجام این کار را از مردان سرزمین خود طلب می‌کردند و در قبال انجام آن کار پاداش و یا پول می‌دادند». سپس فرمود: «کدام درد است که از بخل دردناک‌تر باشد و سرانجام آن زیان‌بارتر و در نزد خداوند عزّوجلّ زشت‌تر»؟ به حضرت (علیه السلام) گفتم: «جانم فدای تو! آیا همه‌ی افراد سرزمین لوط (علیه السلام) این کار را انجام می‌دادند»؟ فرمود: «بلی! به‌جز یک خانواده‌ی مسلمان. آیا کلام خداوند متعال را نشنیده‌ای که فرمود: فَأَخْرَجْنَا مَن کَانَ فِیهَا مِنَ المُؤْمِنِینَ فَمَا وجَدْنَا فِیهَا غَیْرَ بَیْتٍ مِّنَ المُسْلمِینَ سپس امام باقر (علیه السلام) فرمود: «لوط (علیه السلام) مدّت سی سال در میان قوم خود زندگی کرد. آن‌ها را به عبادت خداوند عزّوجلّ دعوت می‌کرد و آن‌ها را از عذاب خدا می‌ترسانید. امّا آن‌ها نه از غائط (مدفوع) طهارت می‌جستند و نه از جنابت. لوط (علیه السلام) پسر خاله ابراهیم (علیه السلام) بود و زن ابراهیم (علیه السلام) ساره، خواهر لوط (علیه السلام) بود. لوط (علیه السلام) و ابراهیم (علیه السلام) دو پیامبری بودند که به پیامبری فرستاده شده بودند و مردم را از کارهای ناشایست می‌ترساندند. لوط (علیه السلام) مرد بخشنده و دست‌ودل‌بازی بود و اگر مهمانی به نزد او می‌آمد او را گرامی می‌داشت و آن‌ها را از قوم خودش برحذر می‌داشت. وقتی قوم لوط (علیه السلام) این عمل را در او دیدند، به او گفتند: مگر ما تو را از جهانیان نهی نکردیم [و نگفتیم کسی را به میهمانی نپذیر]؟. (حجر/۷۰) اگر این کار را بکنی آن مهمانی را که به نزد تو آمده است رسوا می‌کنیم و تو را خوار می‌سازیم. این بود که اگر مهمانی نزد لوط (علیه السلام) می‌آمد او موضوع را پنهان می‌کرد، مبادا که قومش مهمان او را رسوا سازند. دلیلش این بود که لوط (علیه السلام) در میان آن قوم خویشاوندانی نداشت». امام باقر (علیه السلام)فرمود: «لوط (علیه السلام) و ابراهیم (علیه السلام) همواره منتظر نزول عذاب بر قوم لوط (علیه السلام) بودند. ابراهیم (علیه السلام) و لوط (علیه السلام) در نزد خداوند عزّوجلّ دارای جایگاه آبرومندی بودند. هروقت خداوند عزّوجلّ می‌خواست قوم لوط (علیه السلام) را دچار عذاب سازد، دوستی و مهربانی ابراهیم (علیه السلام) و محبّت لوط (علیه السلام) شامل حال آن قوم می‌شد و از آنان محافظت می‌کرد و عذاب آن‌ها را به تأخیر می‌انداخت». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «وقتی که تأسّف خداوند بر قوم لوط (علیه السلام) زیاد شد، تصمیم گرفت که آن‌ها را دچار عذاب سازد و به ابراهیم (علیه السلام) در عوض عذاب قوم لوط (علیه السلام) فرزند دانایی ببخشد تا با آن به خاطر مصیبت نابودی قوم لوط (علیه السلام) تسلّّی خاطر پیدا کند. آنگاه فرستادگانی را به نزد ابراهیم (علیه السلام) فرستاد تا او را به وجود اسماعیل (علیه السلام) بشارت دهند. ایشان شبانه به نزد او رفتند. ابراهیم (علیه السلام) از آن‌ها ترسید. و ترسید که آن‌ها دزد باشند. وقتی فرستادگان او را نالان و ترسان یافتند، به او سلام دادند. در جواب آن‌ها گفت: گفت: «ما از شما بیمناکیم»! گفتند: «نترس، ما تو را به پسری دانا بشارت می‌دهیم»!. (حجر/۵۳۵۲) امام باقر (علیه السلام) فرمود: «آن جوان همان اسماعیل (علیه السلام) فرزند هاجر (سلام الله علیها) است. آنگاه ابراهیم (علیه السلام) به آن فرستادگان گفت: «آیا به من [چنین] بشارت می‌دهید با اینکه پیر شده‌ام؟! به چه چیز بشارت می‌دهید»؟! گفتند: «تو را به حق بشارت دادیم از مأیوسان مباش»!. (حجر/۵۵۵۴) آنگاه ابراهیم (علیه السلام) گفت: «پس از مژده‌دادن چه کار دیگری دارید»؟ گفتند: «قالُوا إِنَّا أُرْسِلْنا إِلی قَوْمٍ مُجْرِمِینَ به‌سوی قوم لوط (علیه السلام)آن‌ها قوم فاسدی بودند. فرستاده شدیم تا آن‌ها را از عذاب پروردگار جهانیان برحذر داریم». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «ابراهیم (علیه السلام) به آن فرستادگان گفت: «بدانید که لوط (علیه السلام) در میان آن قوم است». آن‌ها گفتند: در این آبادی لوط است! گفتند: «ما به کسانی که در آن هستند آگاه‌تریم! او و خانواده‌اش را نجات می‌دهیم جز همسرش که در میان قوم [گنهکار] باقی خواهد ماند. (عنکبوت/۳۲) حضرت (علیه السلام) فرمود: هنگامی‌که فرستادگان [خدا] به سراغ خاندان لوط آمدند. [لوط] گفت: «شما گروه ناشناسی هستید»! گفتند: «ما همان چیزی را برای تو آورده‌ایم که آن‌ها [کافران] در آن تردید داشتند. (حجر/۶۳۶۱) که قوم تو در آن [در عذاب خدا] شک داشتند. «یَمْتَرُونَ وَ أَتَیْناکَ بِالحَقِ؛ در آن تردید داشتند [آری]، ما مأمور عذابیم! ما واقعیّت مسلّمی را برای تو آورده‌ایم و راست می‌گوییم!. (حجر/۶۴۶۳) تا قوم خود را از عذاب خدا بترسانی و «وَ إِنَّا لَصادِقُونَ فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ؛ و راست می‌گوییم! پس، خانواده‌ات را با خود بردار. (حجر/۶۵۶۴)». ای لوط (علیه السلام)! از امروز وقتی هفت روز و هفت شب «بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ؛ در اواخر شب. (حجر/۶۵)». آنگاه که شب به نیمه رسید در تاریکی شب با خانواده‌ات از اینجا برو و هیچ‌یک از شما پشت‌سرش را نگاه نکند مگر همسرت، که او هم به همان بلایی که آن‌ها گرفتار می‌شوند، گرفتار خواهد شد. (هود/۸۱) و در آن شب به آن جایی که به شما دستور داده شده است سفر کنید. امام باقر (علیه السلام) فرمود: و انجام ذلِکَ الْأَمْرَ را به لوط (علیه السلام) ابلاغ کردند و گفتند: صبحگاهان، همه‌ی آن‌ها ریشه‌کن خواهند شد. (حجر/۶۶) امام باقر (علیه السلام) فرمود: «وقتی سپیده صبح روز هشتم فرا رسید خداوند عزّوجلّ فرستادگانی را نزد ابراهیم (علیه السلام) فرستاد تا تولّد اسحق (علیه السلام) را به او بشارت دهند و نابودی قوم لوط (علیه السلام) را تسلیت گویند و این کلام خداوند است که می‌فرماید: فرستادگان ما [فرشتگان] برای ابراهیم بشارت آوردند گفتند: «سلام!» [او نیز] گفت: «سلام»! و طولی نکشید که گوساله بریانی [برای آن‌ها] آورد. [امّا] هنگامی‌که دید دست آن‌ها به آن نمی‌رسد [و از آن نمی‌خورند، کار] آن‌ها را زشت شمرد و در دل احساس ترس نمود. به او گفتند: «نترس! ما به‌سوی قوم لوط فرستاده شده‌ایم»! و همسرش ایستاده بود، [از خوشحالی] خندید پس او را بشارت به اسحاق، و بعد از او یعقوب دادیم. (هود/۷۱۶۹) دست‌هایشان به غذا دراز نمی‌شود آنان را ناشناس یافت و از ایشان ترسی بر دل گرفت. گفتند: «مترس! ما به‌سوی قوم لوط (علیه السلام) فرستاده شده‌ایم و زن او که ایستاده بود خندید. پس وی را به اسحاق (علیه السلام) و از پی اسحاق (علیه السلام) به یعقوب (علیه السلام) مژده دادیم. زن ابراهیم (علیه السلام) خندید یعنی از حرف آن‌ها تعجّب کرد: گفت: «ای وای بر من! آیا من فرزند می‌آورم درحالی‌که پیر زنم، و این شوهرم پیر مردی است؟! این راستی چیز عجیبی است»! گفتند: «آیا از فرمان خدا تعجّب می‌کنی؟! این رحمت خدا و برکاتش بر شما خانواده است چرا که او ستوده و والا است»!. (هود/۷۳۷۲) امام باقر (علیه السلام) فرمود: «وقتی که مژده‌ی به دنیا آمدن اسحاق (علیه السلام) به ابراهیم (علیه السلام) داده شد و ترسش ریخت، شروع کرد به صحبت‌کردن با خداوندش درباره‌ی قوم لوط (علیه السلام) و از خداوند درخواست کرد که عذاب را از آن‌ها دور سازد. آنگاه خداوند عزّوجلّ فرمود: ای ابراهیم! از این [درخواست] صرف نظر کن، که فرمان پروردگارت فرا رسیده و به‌طور قطع عذاب [الهی] به سراغ آن‌ها می‌آید. (هود/۷۶) (یعنی پس از طلوع خورشید در یک روز معیّن، غَیْرُ مَرْدُودٍ.

امام باقر و امام صادق ( وقتی فرشتگان برای نابودی قوط لوط (علیه السلام) آمدند، گفتند: «ما اهل این سرزمین را نابود خواهیم کرد و ساره، زن ابراهیم (علیه السلام) که از تعداد آن‌ها و زیادی اهل آن دیار در تعجّب بود، لب به سخن گشود و گفت: «چه کسی از پس قوم لوط (علیه السلام) برمی‌آید»؟ فرشتگان او را به تولّد اسحاق (علیه السلام) و پس از او به یعقوب (علیه السلام) مژده دادند. او به‌صورت خود سیلی زد و گفت: «من پیرزنی نازا هستم». او درآن‌موقع زنی نود ساله بود و ابراهیم (علیه السلام) در آن‌موقع یکصدوبیست سال داشت. ابراهیم (علیه السلام) در آن روز با فرشتگان مجادله کرد و گفت: «لوط (علیه السلام) در میان آن قوم است». جبرئیل گفت: «ما از همه بهتر می‌دانیم که چه کسی در میان آن قوم است». ابراهیم (علیه السلام) حرف دیگری زد. آنگاه جبرئیل گفت: «ای ابراهیم (علیه السلام)! از این موضوع بگذر. فرمان خداوند صادر شده است و عذاب غیرقابل برگشتی در انتظار آن‌ها است». حضرت (علیه السلام) فرمود: «وقتی جبرئیل برای نابودی قوم لوط (علیه السلام) به نزد او رفت قوم لوط (علیه السلام) بر او وارد شدند. آن‌ها با عجله و اضطراب به نزد او رفته بودند. لوط (علیه السلام) از جایش بلند شد و برای جلوگیری از ورود آن‌ها دستش را بر آستانه‌ی در گذاشت و به آن‌ها قسم داد و گفت: «از خدا بترسید و در پیش مهمانانم مرا خوار نسازید». گفتند: «آیا ما تو را از پذیرش دیگران منع نکرده‌ایم»؟ سپس دختران خود را برای ازدواج به آن‌ها پیشنهاد کرد. گفتند: «ما درباره‌ی دختران تو هیچ حقّی نداریم و تو می‌دانی که ما چه می‌خواهیم». لوط (علیه السلام) گفت: «آیا هیچ‌کس در میان شما عاقل نیست»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «امّا آن‌ها نپذیرفتند». لوط (علیه السلام) گفت: «کاش زور من به شما می‌رسید و یا اینکه به‌جای محکمی پناه می‌بردم». جبرئیل به آن‌ها نگاه می‌کرد و گفت: «کاش لوط (علیه السلام) می‌دانست که او چه قدرتی دارد». سپس لوط (علیه السلام) را صدا زد و لوط (علیه السلام) نزد او آمد. آن‌ها در را باز کردند و داخل شدند. آنگاه جبرئیل با دست خود به آن‌ها اشاره کرد و درحالی‌که کور شده بودند، برگشتند و برای رفتن با دست‌هایشان دیوار را لمس می‌کردند و به خدا قسم می‌خوردند که اگر بینایی خود را به‌دست آورند، هیچ‌یک از خاندان لوط (علیه السلام) را باقی نخواهند گذاشت. حضرت (علیه السلام) فرمود: «وقتی جبرئیل گفت: ما فرستادگان پروردگار تو هستیم، لوط (علیه السلام) به او گفت: «ای جبرئیل! بشتاب». گفت: «بلی»! دوباره گفت: «ای جبرئیل! عجله کن». جبرئیل گفت: «زمان عذاب آن‌ها هنگام صبح می‌باشد. آیا صبح نزدیک نیست»؟ سپس جبرئیل گفت: «ای لوط (علیه السلام)! تو و فرزندت از این سرزمین خارج شوید تا به مکان فلان‌وفلان برسید». لوط (علیه السلام) گفت: «ای جبرئیل! الاغ من ضعیف است». گفت: «کوچ کن (برو)». وقتی هنگام سحر شد، جبرئیل بر آن سرزمین فرود آمد و بالش را در زیر آن قرار داد و آن را بالا برد آنگاه واژگون ساخت و دیوارهای شهر را با سنگ‌هایی از سجّیل سنگباران کرد. زن لوط (علیه السلام) صدای فرو ریختن دیوارها را شنید و از شدّت صدای آن هلاک شد و مرد.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- چون مهمانان انسان‌های بزرگوار، بزرگوارند از این‌جهت در آیه فرمود: مهمان‌های بزرگوار ابراهیم و ابراهیم (علیه السلام) بزرگوارترین مردم و نیرومندترین آن‌ها بود و خداوند آن‌ها را با اینکه از غذای او (ابراهیم (علیه السلام)) نخوردند مهمان نامید زیرا آن‌ها مانند یک مهمان بر او وارد شدند و در تعداد آن‌ها اختلاف شده است، گفته شده: «آن‌ها دوازده فرشته بودند».