آیه ۲۳ - سوره فصلت

آیه وَ ذلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذي ظَنَنْتُمْ بِرَبِّكُمْ أَرْداكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخاسِرينَ [23]

آرى اين گمانى [ناروا] بود كه درباره‌ی پروردگارتان داشتيد و همان موجب هلاكت شما شد، و سرانجام از زيانكاران شديد.

۱
(فصلت/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- یُؤْتَی بِعَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ فَیَقُولُ اللَّهُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِطَاعَتِی أَ لَمْ أَنْهَکَ عَنْ مَعْصِیَتِی فَیَقُولُ بَلَی یَا رَبِّ وَ لَکِنْ غَلَبَتْ عَلَیَّ شَهْوَتِی فَإِنْ تُعَذِّبْنِی فَبِذَنْبِی لَمْ تَظْلِمْنِی فَیَأْمُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَقُولُ مَا کَانَ هَذَا ظَنِّی بِکَ فَیَقُولُ مَا کَانَ ظَنُّکَ بِی قَالَ کَانَ ظَنِّی بِکَ أَحْسَنَ الظَّنِّ فَیَأْمُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَی الْجَنَّهًِْ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَقَدْ نَفَعَکَ حُسْنُ ظَنِّکَ بِیَ السَّاعَهًَْ.

امام صادق (علیه السلام)- روز قیامت بنده‌ای که به خود [در اثر گناه] ستم کرده آورده می‌شود، خداوند می‌گوید: «آیا تو را به فرمانبریم امر نکرده بودم، و از معصیتم باز نداشته بودم»؟! گوید: «بلی، پروردگارم ولی شهوتم بر من غلبه کرد، پس اگر عذابم کنی به‌واسطه‌ی گناهم می‌باشد و به من ستم روا نداشته‌ای». خداوند فرمان می‌دهد او به‌سوی آتش ببرند، گوید: «خدایا! گمانم به تو این نبود [که به آتش مرا ببری]»، خداوند گوید: «گمانت درباره‌ی من چه بود»؟ گوید: «من بهترین گمان را به تو داشتم»! دراین‌هنگام خداوند گوید: «او را به بهشت ببرید»، سپس خداوند گوید: «ای بنده‌ام دراین‌هنگام گمان خوبت نسبت به من تو را نفع و سود بخشید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۱۸
بحارالأنوار، ج۷، ص۲۸۸
۲
(فصلت/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَخَافَ اللَّهَ خَوْفاً کَأَنَّهُ یُشْرِفُ عَلَی النَّارِ وَ یَرْجُوَهُ رَجَاءً کَأَنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ ... ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِهِ بِهِ إِنْ خَیْراً فَخَیْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً.

امام صادق (علیه السلام)- برای مؤمن سزاوار است که از خدا بترسد آن‌گونه که گویا به آتش وارد می‌شود و امیدوار به خدا باشد آن‌گونه که خود را از اهل بهشت بداند، سپس فرمود: ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْداکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ. خداوند متعال در نزد گمان بنده‌ی خود است [طبق آن پاداش می‌دهد] اگر خوب شد خوب باشد و اگر بد شد بد باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۱۸
بحارالأنوار، ج۷، ص۳۱۱/ نورالثقلین/ البرهان
۳
(فصلت/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ آخِرَ عَبْدٍ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَلْتَفِتُ فَیَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ أَعْجِلُوهُ فَإِذَا أُتِیَ بِهِ قَالَ لَهُ عَبْدِی لِمَ الْتَفَتَّ فَیَقُولُ یَا رَبِّ مَا کَانَ ظَنِّی بِکَ هَذَا فَیَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ عَبْدِی مَا کَانَ ظَنُّکَ بِی فَیَقُولُ یَا رَبِّ کَانَ ظَنِّی بِکَ أَنْ تَغْفِرَ لِی خَطِیئَتِی وَ تُدْخِلَنِی جَنَّتَکَ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ مَلَائِکَتِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ آلَائِی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی مَا ظَنَّ بِی هَذَا سَاعَهًًْ مِنْ حَیَاتِهِ خَیْراً قَطُّ وَ لَوْ ظَنَّ بِی سَاعَهًًْ مِنْ حَیَاتِهِ خَیْراً مَا رَوَّعْتُهُ بِالنَّارِ أَجِیزُوا لَهُ کَذِبَهُ وَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّهًَْ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مَا ظَنَّ عَبْدٌ بِاللَّهِ خَیْراً إِلَّا کَانَ لَهُ عِنْدَ ظَنِّهِ وَ مَا ظَنَّ بِهِ سُوءاً إِلَّا کَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّهِ بِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوجَلَّ وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْداکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ.

امام صادق (علیه السلام)- عبدالرحمان‌بن‌حجّاج از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: آخرین بنده‌ای که امر شود او را به دوزخ ببرند، بازگشته و نگاهی می‌کند. خدای گرامی و بزرگ می‌فرماید: «او را باز گردانید»، پس هنگامی‌که او را نزد خدا می‌برند خداوند می‌فرماید: «ای بنده‌ی من! چرا روی برگرداندی و نگاه کردی»؟ بنده عرض کند: «پروردگارا! گمان من به تو این‌گونه نبود». خداوند فرماید: «ای بنده‌ی من! درباره‌ی من چه گمانی داشتی»؟ بنده عرض می‌کند: «پروردگارا! گمان می‌کردم که گناهم را می‌بخشی و مرا در بهشت خویش جای می‌دهی». خداوند فرماید: «ای فرشتگان من به عزّت و بزرگی و نعمت‌ها و بلاها و بلند مرتبتی خویش سوگند که هرگز در طول عمرش این گمان نیک را به من نداشت و اگر ساعتی در عمرش به من نیک گمان بود او را به آتش دوزخ نمی‌ترساندم. دروغ او را بپذیرید و به بهشت وارد کنید». سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هیچ بنده‌ای به خداوند نیک گمان نباشد جز آنکه خداوند نیز با او همان‌طور رفتار کند و هیچ بنده‌ای به او بدگمان نباشد جز آنکه خدا نیز با او همان‌طور رفتار نماید و این سخن همان فرموده خدای گرامی و بزرگ است: وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْداکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۱۸
وسایل الشیعهًْ، ج۱۵، ص۲۳۱/ بحارالأنوار، ج۷، ص۲۸۷/ بحارالأنوار، ج۶۷، ص۳۸۴/ القمی، ج۲، ص۲۶۴ و جامع الأخبار، ص۹۹ و الزهد، ص۹۷؛ «تفاوت لفظی»/ ثواب الأعمال، ص۱۷۳/ نورالثقلین/ البرهان
۴
(فصلت/ ۲۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ یَظُنُّ بِاللَّهِ خَیْراً الَّا کَانَ عِنْدَ ظَنِّهِ بِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ اردیکم فاصبحتم مِنَ الْخاسِرِینَ* فَانٍ یَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْویً لَهُمْ یُعْنَی یخسروا وَ یخسئوا وَ انَّ یَسْتَعْتِبُوا فَما هُمْ مِنَ الْمُعْتَبِینَ أَی لَا یُجَابُوا الَی ذَلِکَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هیچ بنده‌ای گمان نیک به خدا نمی‌برد مگر اینکه خداوند طبق گمانش با او رفتار می‌کند؛ این است که خداوند فرموده: وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْداکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ* فَإِنْ یَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْویً لَهُمْ؛ یعنی زیانکار خواهند بود و به دوزخ رانده می‌شوند و إِنْ یَسْتَعْتِبُوا فَما هُمْ مِنَ المُعْتَبین؛ یعنی عذرشان پذیرفته نخواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۲۰
بحرالعرفان، ج۱۴، ص۱۰۷
۵
(فصلت/ ۲۳)

الرّضا (علیه السلام)- إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أُوقِفَ الْمُؤْمِنُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ تَعَالَی فَیَکُونُ هُوَ الَّذِی یَلِی حِسَابَهُ فَیَعْرِضُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ فَیَنْظُرُ فِی صَحِیفَتِهِ فَأَوَّلُ مَا یَرَی سَیِّئَاتُهُ فَیَتَغَیَّرُ لِذَلِکَ لَوْنُهُ وَ تَرْعَشُ فَرَائِصُهُ وَ تَفْزَعُ نَفْسُهُ ثُمَّ یَرَی حَسَنَاتِهِ فَتَقَرُّ عَیْنُهُ وَ تُسَرُّ نَفْسُهُ وَ یَفْرَحُ ثُمَّ یَنْظُرُ إِلَی مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الثَّوَابِ فَیَشْتَدُّ فَرَحُهُ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لِلْمَلَائِکَهًِْ احْمِلُوا الصُّحُفَ الَّتِی فِیهَا الْأَعْمَالُ الَّتِی لَمْ یَعْمَلُوهَا قَالَ فَیَقْرَءُونَهَا فَیَقُولُونَ وَ عِزَّتِکَ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنَّا لَمْ نَعْمَلْ مِنْهَا شَیْئاً فَیَقُولُ صَدَقْتُمْ وَ لَکِنَّکُمْ نَوَیْتُمُوهَا فَکَتَبْنَاهَا لَکُمْ ثُمَّ یُثَابُونَ عَلَیْهَا.

امام رضا (علیه السلام)- هنگامی‌که روز قیامت فرا رسد مؤمن را در مقابل خداوند قرار می‌دهند، و او خود به حساب و کتاب او می‌رسد، نامه‌ی عمل او را به دستش می‌دهند و او در آن می‌نگرد. هنگامی‌که متوجّه گناهانش می‌گردد، چهره‌اش تغییر می‌کند و بدنش می‌لرزد و جانش درهم می‌ریزد، بعد از آن متوجّه کارهای نیکش می‌شود، در اینجا خوشحال می‌شود، و خوشحال می‌گردد و روحش شادمان می‌شود. بعد از آن متوجّه پاداش‌هایی می‌گردد که خداوند برای او مهیّا کرده است، در اینجا بسیار خوشحال می‌شود، سپس خداوند به فرشتگان امر می‌کند بروید صحیفه‌ی اعمالی که آن‌ها را مورد عمل قرار نداده‌اند بیاورید. هنگامی‌که فرشتگان آن نامه‌ها را به نظر آن‌ها می‌رسانند می‌گویند: «بار خدایا! خود می‌دانید که ما این اعمال را انجام نداده‌ایم»، خداوند می‌فرماید: «شما راست می‌گویید ولی چون شما نیّت کردید آن کارها را بکنید ما هم آن اعمال را در نامه‌ی اعمال شما نوشتیم و اینک ثواب آن‌ها را به شما می‌دهیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۲۰
بحارالأنوار، ج۷، ص۲۸۹
بیشتر