آیه حَتَّى إِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ [20]
وقتى به آن مىرسند، گوشها و چشمها و پوستهاى تنشان به آنچه انجام مىدادند گواهى مىدهند.
الصّادق (علیه السلام)- أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَوَارِحِ ابْنِآدَمَ (علیه السلام) وَ قَسَّمَهُ عَلَیْهَا ... ثُمَّ نَظَمَ مَا فَرَضَ عَلَی الْقَلْبِ وَ اللِّسَانِ وَ السَّمْعِ وَ الْبَصَرِ فِی آیَهًٍْ أُخْرَی فَقَالَ وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْکُمْ سَمْعُکُمْ وَ لا أَبْصارُکُمْ وَ لا جُلُودُکُمْ یَعْنِی بِالْجُلُودِ الْفُرُوجَ وَ الْأَفْخَاذَ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند متعال ایمان را بر جوارح فرزندان آدم (علیه السلام) واجب گردانید و آن را بر اعضاء تقسیم فرمود و برای هریک سهمی معیّن کرد. بعد از این در آیهای از قرآن واجبات قلب، زبان و گوش را بیان کرده و فرموده: وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْکُمْ سَمْعُکُمْ وَ لا أَبْصارُکُمْ وَ لا جُلُودُکُم؛ شما قبل از این خود را حفظ نمیکردید و گوش و دیده و پوست خود را از مردم مخفی نمیداشتید، مقصود از جلود در اینجا دامنها و رانها میباشند که باید مستور گردند و از انظار پوشیده بمانند.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی قَوْمٍ یَعْرِضُ عَلَیْهِمْ أَعْمَالُهُمْ فَیُنْکِرُونَهَا فَیَقُولُونَ مَا عَمِلْنَا مِنْهَا شَیْئاً فَیَشْهَدُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ کَتَبُوا عَلَیْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) فَیَقُولُونَ لِلَّهِ یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ مَلَائِکَتُکَ یَشْهَدُونَ لَکَ ثُمَّ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا فَعَلُوا مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً وَ هُوَ قَولُ اللهِ ِیَوْمَ یَبْعَثُهُمُ اللهُ جَمِیعاً فَیَحْلِفُونَ لَهُ کَما یَحْلِفُونَ لَکُ وَ هُمُ الَّذِینَ غَصَبُوا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَعِنْدَ ذَلِکَ یَخْتِمُ اللَّهُ عَلَی أَلْسِنَتِهِم وَ یَنْطِقُ جَوَارِحُهُمْ فَیَشْهَدُ السَّمْعُ بِمَا سَمِعَ مِمَّا حَرَّمَ اللَّهُ وَ یَشْهَدُ الْبَصَرُ بِمَا نَظَرَ بِهِ إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ تَشْهَدُ الْیَدَانِ بِمَا أَخَذَتَا وَ تَشْهَدُ الرِّجْلَانِ بِمَا سَعَتَا مِمَّا حَرَّمَ اللَّهُ وَ تَشْهَدُ الْفَرْجُ بِمَا ارْتَکَبَتْ مِمَّا حَرَّمَ اللَّهُ ثُمَّ أَنْطَقَ اللَّهُ أَلْسِنَتَهُمْ فَیَقُولُونَ هُمْ لِجُلُودِهِم لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا فَیَقُولُونَ أَنْطَقَنَا اللهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْءٍ وَ هُوَ خَلَقَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون.
علیّبنابراهیم ( این آیه در مورد کسانی نازلشده که روز قیامت، کارهایشان [که در دنیا انجام دادهاند] به ایشان نمایانده میشود و آنها [در مقام انکار] خواهند گفت: «ما هیچیک از این کارها را انجام ندادهایم! فرشتگانی که اعمال آنها را ثبت و ضبط میکردهاند برضدّ آنها گواهی میدهند». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «در این هنگام، آنها به خداوند عرض میکنند: پروردگارا! اینان فرشتگان تو هستند که به نفع تو [و بر ضدّ ما] گواهی میدهند، آنگاه به خدا سوگند یاد میکنند که هیچیک از آن کارها را انجام ندادهاند؛ چنانکه خداوند [در بیان آن روز] میفرماید: [به خاطر بیاورید] روزی را که خداوند همهی آنها را برمیانگیزد، آنها برای خدا نیز سوگند [دروغ] یاد میکنند همانگونه که [امروز] برای شما سوگند یاد میکنند. (مجادله/۱۸) و ایشان کسانی هستند که حقّ امیرمؤمنان علی (علیه السلام) را غصب نمودند. دراینهنگام خداوند بر زبانهایشان مُهر نهاده و اعضای بدنشان را به سخن در خواهد آورد؛ در نتیجه، گوش به آنچه از حرام شنیده، چشم به آنچه از حرام دیده، دو دست به آنچه از حرام گرفتهاند و دو پا به کارهای حرامی که بهسویشان گام نهادهاند، و شرمگاه به کارهای حرامی که مرتکب شده گواهی خواهند داد؛ آنگاه خداوند زبانهایشان را به سخن در خواهد آورد و مجرمان خطاب به پوستهای تنشان میگویند: چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟!. آنها در پاسخ میگویند: همان خدایی که هر موجودی را به سخن درآورده ما را گویا ساخته [تا حقایق را بازگو کنیم]؛ و او شما را نخستینبار آفرید، و بهسوی او بازگردانده میشوید».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ اَمِیرِالمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ (علیه السلام) حَاکِیاً حَالَ اَهْلِ الْمَحْشَرِ: ... ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ فِی مَوْطِنٍ آخَرَ فَیَسْتَنْطِقُونَ فِیهِ فَیَقُولُونَ وَ اللهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکِینَ فَیَخْتِمُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی أَفْوَاهِهِمْ وَ یَسْتَنْطِقُ الْأَیْدِی وَ الْأَرْجُلَ وَ الْجُلُودَ فَتَشْهَدُ بِکُلِّ مَعْصِیَهًٍْ کَانَتْ مِنْهُمْ ثُمَّ یَرْفَعُ عَنْ أَلْسِنَتِهِمُ الْخَتْمَ فَیَقُولُونَ لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْ.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حدیثی طولانی احوال محشریان را اینگونه توصیف میکند ... بعد از آن در موطن دیگر اجتماع کنند و در آن از ایشان درخواست میشود که سخن گویند؛ پس میگویند: به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم!. (انعام/۲۳) بعد از آن خدای تبارکوتعالی مهر بر دهنهای ایشان میگذارد. و از دستها و پایها و پوستها میخواهد که سخن بگویند و زبان آنها را گویا میگرداند و آنها به هر گناهی که از ایشان سر زده شهادت میدهند. بعد از آن مهر را از دهانهای ایشان برمیدارد و آنها به پوستهای خود میگویند: چرا بر ما شهادت دادید؟ گویند: «همان خدایی که هر موجودی را به سخن درآورده ما را گویا ساخته است».
الباقر (علیه السلام)- وَ لَیْسَتْ تَشْهَدُ الْجَوَارِحُ عَلَی مُؤْمِنٍ إِنَّمَا تَشْهَدُ عَلَی مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ کَلِمَهًُْ الْعَذَابِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُولئِکَ یَقْرَؤُنَ کِتابَهُمْ وَ لا یُظْلَمُونَ فَتِیلا.
امام باقر (علیه السلام)- جوارح بر ضدّ مؤمن گواهی نمیدهند بلکه برای آن گروهی که مستحقّ عذاب هستند گواهی میدهند و مؤمن نامهی عملش به دست راستش داده میشود. خداوند متعال میفرماید: کسانی که نامهی عملشان به دست راستشان داده شود، آن را [با شادی و سرور] میخوانند و به قدر رشتهی شکاف هستهی خرمایی به آنان ستم نمیشود!. (اسراء/۷۱).