آیه يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ [30]
[به خاطر بياوريد] روزى را كه به جهنّم مى‌گوييم: «آيا پُر شده‌اى»؟! و او مى‌گويد: «آيا افزون بر اين هم هست»؟!
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ قَالَ هُوَ اسْتِفْهَامٌ لِأَنَّهُ وَعَدَ اللَّهُ النَّارَ أَنْ یَمْلَأَهَا فَتَمْتَلِئُ النَّارُ ثُمَّ یَقُولُ لَهَا: هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ عَلَی حَدِّ الِاسْتِفْهَامِ أَیْ لَیْسَ فِیَّ مَزِیدٌ قَالَ: فَتَقُولُ الْجَنَّهًُْ یَا رَبِّ وَعَدْتَ النَّارَ أَنْ تَمْلَأَهَا وَ وَعَدْتَنِی أَنْ تَمْلَأَنِی فَلِمَ لَا تَمْلَأُنِی وَ قَدْ مَلَأْتَ النَّارَ قَالَ فَیَخْلُقُ اللَّهُ یَوْمَئِذٍ خَلْقاً یَمْلَأُ بِهِمُ الْجَنَّهًَْ فَقَالَ أَبُوعَبْداللَّهِ (علیه السلام) طُوبَی لَهُمْ إِنَّهُمْ لَمْ یَرَوْا غُمُومَ الدُّنْیَا وَ لَا هُمُومَهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- یَومَ نَقُول لجهنّم هَل امْتَلأْتِ و تَقُول هَل مِن مَّزِیدٍ؛ جمله‌ی استفهام و پرسش است زیرا خداوند به دوزخ وعده داده که آن را پُر کند. لذا دوزخ از گنهگاران پر می‌شود و خدا از او می‌پرسد: «پر شدی»؟ می‌گوید: «آیا باز هم هست؟ یعنی می‌گوید: ظرفیّت من کامل نیست؟ و بهشت می‌گوید: خدایا به جهنّم وعده دادی آن را پر می‌کنی و به من وعده دادی مرا پر و انباشته می‌سازی. دوزخ را پر کردی، مرا با چه چیزی پر خواهی کرد؟ سپس خداوند آن روز خلقی را می‌آفریند و بهشت را با آن‌ها پر می‌کند». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خوشا به حال آن‌ها که همّ و غمّ دنیا را نمی‌بینند».
السّجّاد (علیه السلام)- اللَّهُمَّ وَ خَلَقْتَ نَاراً لِمَنْ عَصَاکَ وَ أَعْدَدْتَ لِأَهْلِهَا مِنْ أَنْوَاعِ الْعَذَابِ فِیهَا وَ وَصَفْتَهُ وَ صَنَّفْتَهُ مِنَ الْحَمِیمِ وَ الْغَسَّاقِ وَ الْمُهْلِ وَ الضَّرِیعِ وَ الصَّدِیدِ وَ الْغِسْلِینِ وَ الزَّقُّومِ وَ السَّلَاسِلِ وَ الْأَغْلَالِ وَ مَقَامِعِ الْحَدِیدِ وَ الْعَذَابِ الْغَلِیظِ وَ الْعَذَابِ الشَّدِیدِ وَ الْعَذَابِ الْمُهِینِ وَ الْعَذَابِ الْمُقِیمِ وَ عَذَابِ الْحَرِیقِ وَ عَذَابِ السَّمُومِ وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ وَ سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ وَ سُرَادِقَاتِ النَّارِ وَ النُّحَاسِ وَ الزَّقُّومِ وَ الْحُطَمَهًِْ وَ الْهَاوِیَهًِْ وَ لَظَی وَ النَّارِالْحَامِیَةِ وَ النَّارِ الْمُوقَدَةِ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ وَ النَّارِ الْمُوصَدَةِ ذَاتِ الْعُمُدِ الْمُمَدَّدَةِ وَ السَّعِیرِ وَ الْحَمِیمِ وَ النَّارِ الَّتِی لَا تُطْفَأُ وَ النَّارِ الَّتِی تَکادُ تَمَیَّزُ مِنَ الْغَیْظِ وَ النَّارِ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ وَ النَّارِ الَّتِی یُقَالُ: هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ.
امام سجّاد (علیه السلام)- خدایا! آتش را برای سرکشان از فرمانت آفریدی و برای اهل آن انواع عذاب را آماده کردی و آن را توصیف کردی و آب‌های جوشان آن را گروه گروه گرداندی، از حمیم و غساق و مهل و ضریع و صدید و غسلین و زقّوم و غل‌ها و زنجیرها و گرزهای آهنی و عذاب غلیظ و عذاب سخت و عذاب خوارکننده و عذاب پابرجا و عذاب سوزان و عذاب سموم و سایه‌ای از آتش و لباس‌های قطران و سایبان های آتش و نحاس و زقوم و حطمهًْ و هاویهًْ و لظی و آتش سوزاننده و آتش زبانه کش که بر دل‌ها شعله می‌کشد و آتش احاطه کننده دارای ستون‌های کشیده شده، و سعیر و حمیم و آتشی که خاموش نگردد و آتشی که نزدیک است از شدت خشم مشخص گردد و آتشی که هیزم آن مردمان و سنگ هستند و آتشی که وقتی به آن گفته می‌شود: آیا پر شدی؟ گوید: آیا بیشتر هم هست؟ هَلِ امْتَلَأْتِ فَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَالْعِیَاذُ بِاللَّهِ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ الْمَهُولِ الَّذِی یَحَارُ فِیهِ الْغَافِلُ الْجَهُولُ وَ تَذْهَلُ مِنْهُ ذوی {ذَوُو} الْأَلْبَابِ وَ الْعُقُولِ قَدْ أُعِدَّ لِلْکَافِرِ ابْنِ مُلْجَمٍ وَ لِلْکَافِرِینَ یَزِیدُ یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ فَیَا حَسْرَهًًْ عَلَی الْعَاصِینَ حَسْرَهًًْ لَا یُمْلَکُ تَلَافِیهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- پناه به خدا از این کار و روز وحشتناکی که در آن بی‌خبران سرگردانند و خردمندان از آن روز فراموش می‌کنند و مسلّم آن روز مهیّا شده برای کسانی مانند عبدالرّحمن‌بن‌ملجم مرادی قاتل حضرت علی (علیه السلام) و برای یزیدبن‌معاویه یَوْمَ نَقُولُ لِجهنّم هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ و می‌گوییم به جهنّم در آن روز آیا از این کافران پر نشدی؟ پاسخ دهد بیشتر از این هست؟ پس حسرت و اندوه باد بر گنهکاران اندوه و حسرتی که جبران پذیر نیست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ النَّارَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ إِذَا أُلْقِیَ أَهْلُهَا فِیهَا حَتَّی یَضَعَ الرَّبُّ تَعَالَی قَدَمَهُ فِیهَا فَتَقُولُ: قَطُّ قَطُّ. فَحِینَئِذٍ تَمْتَلِئُ وَ یَنْزَوِی بَعْضُهَا إِلَی بَعْضٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ هنگامی‌که اهل آتش در آن افکنده می‌شوند، آتش می‌گوید: «[هنوز پر نشده‌ام] آیا افزون بر این هم وجود دارد»؟ تا اینکه پروردگار متعال پایش را در آن (آتش) می‌گذارد که آتش می‌گوید: «بس است [پر شدم]». دراین‌هنگام است که [آتش] پُر می‌شود و اهل آن به یکدیگر می‌چسبند.