آیه ۳۷ - سوره ق

آیه إِنَّ في ذالِكَ لَذِكرَى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شهِيدٌ [37]

در اين تذكّرى است براى آن‌كس كه عقل دارد، يا گوش دل فرا دهد در‌حالى‌كه حضور [قلب] داشته باشد.

۱
(ق/ ۳۷)

الکاظم (علیه السلام)- إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ یَعْنِی عَقْل.

امام کاظم (علیه السلام)- إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ، یعنی عقل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۴
الکافی، ج۱، ص۱۵/ بحارالأنوار، ج۱، ص۱۳۵/تحف العقول، ص۳۸۳/ نورالثقلین/ البرهان
۲
(ق/ ۳۷)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ ای ذَاکِرٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ، ای سَمِعَ وَ اَطَاعَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ، قلب به‌معنای ذکر است. أَو أَلقَی السَّمْعَ و هُو شَهِیدٌ، یعنی بشنود و اطاعت کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۴
البرهان
۳
(ق/ ۳۷)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ أیْ اسْتَمَعَ وَ لَمْ یَشْتَغِلْ قَلْبُهُ بِغَیْرِ مَا یَسْتَمِعُ وَ هُوَ شَهِیدٌلِمَا یَسْمَعُ فَیَفْهَمُهُ غَیْرَ غَافِلٍ عَنْهُ وَ لَا سَاهٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ؛ یعنی می‌شنوند. و دلشان به غیر از آن چیزی که می‌شنوند مشغول نمی‌گردد. و خودش شاهد آن چیزی هست که شنیده است و آن را بدون آنکه از آن غفلت داشته باشد یا فراموشش کند، درک می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۴
بحرالعرفان، ج۱۵، ص۱۲۷
۴
(ق/ ۳۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- انْظُرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَرْقَ مَا بَیْنَ الْفَرِیقَیْنِ بِحُضُورِ قَلْبٍ وَ اغْتَنِمُوا الصِّحَّهًَْ قَبْلَ أَنْ یَنْخَلِعَ الْقَلْبُ فَإِنَّ اللَّذَّاتِ تَفْنَی وَ یَبْقَی الْعَارُ وَ الثَّلْبُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای بندگان خدا! تفاوت بین دو دسته‌ی گنهکاران و نیکوکاران را با حضور قلب توجّه کنید پس سلامتی خویش را پیش از آنکه دل از جایش کنده شود غنیمت بشمارید؛ چرا که خوشگذرانی‌ها نابود می‌شود و ننگش به‌جا می‌ماند: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۴
إرشادالقلوب، ج۱، ص۸۰
۵
(ق/ ۳۷)

الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ قَالَ قُلْ أَیْ أَظْهِرْ مَا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَ نَبَّأْنَاکَ بِهِ بِتَأْلِیفِ الْحُرُوفِ الَّتِی قَرَأْنَاهَا لَکَ لِیَهْتَدِیَ بِهَا مَنْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید.

امام باقر (علیه السلام)- قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، قُلْ یعنی اظهار کن آنچه را که وحی کردیم به‌سوی تو و تو را به آن خبر دادیم به تألیف و ترکیب حروفی که آن‌ها را از برایت خواندیم تا آنکه به آن‌ها راه راست یابد کسی که أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۴
بحارالأنوار، ج۳، ص۲۲۱
۶
(ق/ ۳۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَاقَتَانِ عَظِیمَتَانِ، فَنَظَرَ إِلَی أَصْحَابِهِ وَ قَالَ: هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ لَا یَهْتَمُّ فِیهِمَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا بِشَیْءٍ وَ لَا یُحَدِّثُ قَلْبَهُ بِذِکْرِ الدُّنْیَا أَعْطَیْتُهُ إِحْدَی النَّاقَتَیْنِ. فَقَامَ عَلِیٌّ وَ دَخَلَ فِی الصَّلَاهًِْ، فَلَمَّا سَلَّمَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: أَعْطِهِ إِحْدَاهُمَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِنَّهُ جَلَسَ فِی التَّشَهُّدِ فَتَفَکَّرَ أَیَّهُمَا یَأْخُذُ. فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: تَفَکَّرَ {أَنْ} یَأْخُذَ أَسْمَنَهُمَا فَیَنْحَرَهَا وَ یَتَصَدَّقَ بِهَا لِوَجْهِ اللَّهِ، فَکَانَ تَفَکُّرُهُ لِلَّهِ لَا لِنَفْسِهِ وَ لَا لِلدُّنْیَا. فَأَعْطَاهُ {رَسُولُ اللَّهِ} کِلْتَیْهِمَا وَ أَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّ فِی ذلِکَ أَیْ فِی صَلَاهًِْ عَلِیٍّ لَعِظَهًًْ لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ {أَیْ} عَقْلٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ یَعْنِی اسْتَمَعَ بِأُذُنَیْهِ إِلَی مَا تَلَاهُ بِلِسَانِهِ، وَ هُوَ شَهِیدٌ یَعْنِی حَاضِرَ الْقَلْبِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا مِنْ عَبْدٍ صَلَّی لِلَّهِ رَکْعَتَیْنِ لَا یَتَفَکَّرُ فِیهِمَا مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا بِشَیْءٍ إِلَّا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابن‌عبّاس گوید: به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) دو شتر بزرگ هدیه داده شد، پس به اصحاب خود نظر کرد و گفت: آیا در میان شما کسی هست که دو رکعت نماز بخواند و در آن به کار دنیا توجّه نکند و قلب او جز به یاد خدا نباشد؟ اگر چنین باشد یکی از این دو شتر را به او می‌دهم. علی (علیه السلام) برخاست و نماز خواند، وقتی سلام نماز را داد، جبرئیل (علیه السلام) نازل شد و گفت: «یکی از این دو شتر را به او بده». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «او در تشهّد نماز به این فکر افتاد که کدام‌یک از این دو شتر را بگیرد». جبرئیل (علیه السلام) گفت: «او به این فکر بود که کدام‌یک از آن‌ها چاق‌تر است آن را بگیرد تا آن را بکشد و در راه خدا صدقه بدهد، بنابراین، فکر او برای خدا بود نه برای خودش یا برای دنیا. پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر دو شتر را به او داد و خدا این آیه را نازل کرد: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ یعنی در نماز علی (علیه السلام) موعظه برای هرکسی است که عقل داشته باشد، أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ یعنی با دو گوش خود به آنچه با زبان تلاوت می‌کند گوش بدهد؛ وَ هُوَ شَهِیدٌ یعنی قلب او برای خدا حضور داشته باشد». پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بنده‌ای نیست که دو رکعت نماز می‌خواند و در آن راجع به چیزی از امور دنیا فکر نمی‌کند مگر اینکه خداوند از او راضی می‌شود و گناهان او را می‌بخشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۴
شواهدالتنزیل، ج۲، ص۲۶۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۹۳/ المناقب، ج۲، ص۲۰/ البرهان
۷
(ق/ ۳۷)

امیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَا ذُو الْقَلْبِ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْب.

امام علی (علیه السلام)- من صاحب قلب هستم، همان که خدا فرمود: إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۶
بحارالأنوار، ج۳۳، ص۲۸۲/ بشارهًْ المصطفی، ص۱۳/ الکافی، ج۱، ص۱۵/ البرهان/ نورالثقلین
۸
(ق/ ۳۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَفَدَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَهْلُ الْیَمَنِ فَقَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَنْ وَصِیُّکَ قَالَ هُوَ الَّذِی أَمَرَکُمْ بِالِاعْتِصَامِ بِهِ ... فَوَصِیِّی السَّبِیلُ إِلَیَّ مِنْ بَعْدِی فَقَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) بِالَّذِی بَعَثَکَ أَرِنَاهُ فَقَدِ اشْتَقْنَا إِلَیْهِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ آیَهًًْ لِلْمُتَوَسِّمِینَ فَإِنْ نَظَرْتُمْ إِلَیْهِ نَظَرَ مَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ عَرَفْتُمْ أَنَّهُ وَصِیِّی کَمَا عَرَفْتُمْ أَنِّی نَبِیُّکُمْ فَتَخَلَّلُوا الصُّفُوفَ وَ تَصَفَّحُوا الْوُجُوهَ فَمَنْ هَوَتْ إِلَیْهِ قُلُوبُکُمْ فَإِنَّهُ هُو.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هیئتی از یمن به خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند. عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! وصیّ شما کیست»؟ فرمود: «همان کسی که خداوند به شما دستور داده است که دست از او بر ندارید... او وصیّ من است که پس از من راه به‌سوی من، اوست». عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به خدایی که به‌راستی شما را مبعوث کرده است وصیّ خود را بنما که بسی مشتاق دیدار او شدیم». فرمود: «او همان است که خداوند او را برای مؤمن قیافه‌شناس که عقل دارد، یا گوش دل فرا دهد درحالی‌که حضور [قلب] داشته باشد. نشانه قرار داده که شما او را خواهید شناخت که وصیّ من است، همچنان که شناخته‌اید که من پیغمبر شما هستم، اکنون به میان صف‌ها بروید و چهره‌ها بنگرید هر آن‌کس که دل‌های شما به‌سوی او گرایید همان است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۶
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۷/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۱۲
بیشتر