آیه أَلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ [65]
امروز بر دهانشان مُهر مىنهيم، و دستهايشان با ما سخن مىگويند و پاهايشان به كارهايى كه انجام مىدادند گواهى مىدهند.
الصّادق ( فِیمَا شَهِدَتِ الْأَیْدِی وَ الْأَرْجُلُ عَلَی أَنْفُسِهِمَا وَ عَلَی أَرْبَابِهِمَا مِنْ تَضْیِیعِهِمَا لِمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ وَ فَرَضَهُ عَلَیْهِمَا الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ فَهَذَا أَیْضاً مِمَّا فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْیَدَیْنِ وَ عَلَی الرِّجْلَیْنِ وَ هُوَ عَمَلُهُمَا وَ هُوَ مِنَ الْإِیمَانِ.
امام صادق ( دربارهی شهادت دست و پا در قرآن آیه فرستاده و در آن از تضییع امر خداوند بهوسیلهی دست و پا سخن گفته است. در آیهی شریفه فرموده است: الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ؛ و این هم واجبات پا بود که خداوند برای آن گذاشته و باید به آن عمل کنند و همین عمل خود از ایمان میباشد.
أمیرالمومنین ( جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (وَ مَا هُوَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی ... وَ قَوْلُهُ إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ وَ قَوْلُهُ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَوْلُهُ الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُون ... قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (فَأَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَی ... قَالَ (وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَةُ صَفًّا لا یَتَکَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ قالَ صَواباً وَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اللهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکِینَ وَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ قَوْلُهُ إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ وَ قَوْلُهُ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ وَ قَوْلُهُ الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ فَإِنَّ ذَلِکَ فِی مَوَاطِنَ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ مَوَاطِنِ ذَلِکَ الْیَوْمِ الَّذِی کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ وَ الْمُرَادُ یَکْفُرُ أَهْلُ الْمَعَاصِی بَعْضُهُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ الْکُفْرُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ الْبَرَاءَهًُْ یَقُولُ یَتَبَرَّأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْض.
امام علی ( یکی از زندیقان نزد امام علی (رفت و گفت: «اگر در قرآن اختلاف و تناقص نبود هرآینه به دینتان میگرویدم». امیرالمؤمنین (به او فرمود: «از چه سخن میگویی؟ [آن تناقض کدام است]»؟ [او تعدادی از آیات قرآن را ذکر کرد و] گفت: «... و گفته است که: این یک واقعیت است گفتگوهای خصمانه دوزخیان! (ص/۶۴) و گفته است: [خداوند] میگوید: «نزد من جدال و مخاصمه نکنید من پیشتر به شما هشدار دادهام [و اتمام حجّت کردهام]!. (ق/۲۸). الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُون ...». امیرالمؤمنین (در جواب فرمود: «... امّا دربارهی سخن خداوند که فرمود: روزی که «روح» و «ملائکه» در یک صف میایستند و هیچیک، جز به اذن خداوند رحمان، سخن نمیگویند، و [آنگاه که میگویند] درست میگویند!. (نبأ/۳۸). و کلام آن جناب: به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم!. (انعام/۲۳). و کلام آن جناب: از یکدیگر بیزاری میجویید و یکدیگر را لعن میکنید. (عنکبوت/۲۵). و کلام آن جناب: این یک واقعیت است گفتگوهای خصمانه دوزخیان!. (ص/۶۴). و کلام آن جناب: نزد من جدال و مخاصمه نکنید من پیشتر به شما هشدار دادهام [و اتمام حجّت کردهام]!. (ق/۲۸). و کلام آن جناب: الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ. اینها هر یک در یکی از جایگاههای آن روزی است که پنجاه هزار سال به درازا میکشد. مراد این است که معصیت پیشگان به یکدیگر کفر میورزند و همدیگر را لعنت میکنند. کفر در این آیه به معنای برائت و بیزاری جستن است. میفرماید: آنان از یکدیگر بیزاری میجویند.
أمیرالمومنین ( تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، فِیمَا رَوَاهُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (فِی أَنْوَاعِ آیَاتِ الْقُرْآنِ قَالَ ثُمَّ نَظَمَ تَعَالَی مَا فَرَضَ عَلَی السَّمْعِ وَ الْبَصَرِ وَ الْفَرْجِ فِی آیَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ فَقَالَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْکُمْ سَمْعُکُمْ وَ لا أَبْصارُکُمْ وَ لا جُلُودُکُمْ وَ لکِنْ ظَنَنْتُمْ أَنَّ اللهَ لا یَعْلَمُ کَثِیراً مِمَّا تَعْمَلُونَ یَعْنِی بِالْجُلُودِ هَاهُنَا الْفُرُوجَ وَ قَالَ تَعَالَی وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ أَخْبَرَ أَنَّ الرِّجْلَیْنِ مِنَ الْجَوَارِحِ الَّتِی تَشْهَدُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی یُسْتَنْطَقَ بِقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُون.
امام علی ( در کتاب تفسیر نعمانی آمده است: خدای تعالی آنچه را که بر گوش و چشم و فرج واجب نمود در یک آیه مرتّب نموده و فرموده است: شما اگر گناهانتان را مخفی میکردید نه به خاطر این بود که از شهادت گوش و چشمها و پوستهای تنتان بیم داشتید، بلکه شما گمان میکردید که خداوند بسیاری از اعمالی را که انجام میدهید نمیداند!. (فصلت/۲۲). و خداوند میفرماید: شما اگر گناهانتان را مخفی میکردید نه بخاطر این بود که از شهادت گوشها و چشمها و پوستهای تنتان بیم داشتید [زیرا باور نمیداشتید آنها به سخن درآیند]، بلکه شما گمان میکردید که خداوند بسیاری از اعمالی را که [پنهانی] انجام میدهید نمیداند. منظور از پوستها در اینجا فرجها است. همچنین خدای تعالی فرمود: از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن؛ چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند. (اسراء/۳۶). سپس خداوند سبحان خبر داد که پاها از اعضا و جوارحی است که روز قیامت، زمانیکه از آن خواسته میشود که سخن بگوید، [بر اعمال انسان] شهادت میدهد با این سخنش: أَلْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ.
أمیرالمومنین ( خُتِمَ عَلَی الْأَفْوَاهِ فَلَا تَکَلَّمُ وَ قَدْ تَکَلَّمَتِ الْأَیْدِی وَ شَهِدَتِ الْأَرْجُلُ وَ نَطَقَتِ الْجُلُودُ بِمَا عَمِلُوا {فَ} لا یَکْتُمُونَ اللهَ حَدِیثا.
امام علی ( بر دهانها مهر زده میشود؛ پس سخن نگویند و دستها سخن میگویند و پاها شهادت میدهند و پوستها از آنچه انجام دادهاند سخن میگویند؛ پس [در آن روز]، نمیتوانند سخنی را از خدا پنهان کنند.
علیبنإبراهیم ( فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی قَوْمٍ یَعْرِضُ عَلَیْهِمْ أَعْمَالُهُمْ فَیُنْکِرُونَهَا فَیَقُولُونَ مَا عَمِلْنَا مِنْهَا شَیْئاً فَیَشْهَدُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ کَتَبُوا عَلَیْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فَقَالَ الصَّادِقُ (فَیَقُولُونَ لِلَّهِ یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ مَلَائِکَتُکَ یَشْهَدُونَ لَکَ ثُمَّ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا فَعَلُوا مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ یَوْمَ یَبْعَثُهُمُ اللهُ جَمِیعاً فَیَحْلِفُونَ لَهُ کَما یَحْلِفُونَ لَکُمْ وَ هُمُ الَّذِینَ غَصَبُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (فَعِنْدَ ذَلِکَ یَخْتِمُ اللَّهُ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ وَ یَنْطِقُ جَوَارِحُهُمْ فَیَشْهَدُ السَّمْعُ بِمَا سَمِعَ مِمَّا حَرَّمَ اللَّهُ وَ یَشْهَدُ الْبَصَرُ بِمَا نَظَرَ بِهِ إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ تَشْهَد الْیَدَانِ بِمَا أَخَذَتَا وَ تَشْهَدُ الرِّجْلَانِ بِمَا سَعَتَا مِمَّا حَرَّمَ اللَّهُ وَ تَشْهَدُ الْفَرْجُ بِمَا ارْتَکَبَتْ مِمَّا حَرَّمَ اللَّهُ ثُمَّ أَنْطَقَ اللَّهُ أَلْسِنَتَهُمْ فَیَقُولُونَ هُمْ لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا فَیَقُولُونَ أَنْطَقَنَا اللهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْءٍ وَ هُوَ خَلَقَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَیْ مِنَ اللَّهِ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْکُمْ سَمْعُکُمْ وَ لا أَبْصارُکُمْ وَ لا جُلُودُکُمْ وَ الْجُلُودُ الْفُرُوجُ وَ لکِنْ ظَنَنْتُمْ أَنَّ اللهَ لا یَعْلَمُ کَثِیراً مِمَّا تَعْمَلُون.
علیّبنابراهیم ( این آیه در مورد گروهی نازل شده است که [در روز قیامت] اعمالشان بر آنها عرضه میشود؛ پس آن را انکار میکنند و میگویند هیچیک از این کارها را ما انجام ندادهایم؛ در نتیجه ملائکهای که اعمالشان را نوشتهاند، علیه آنها شهادت میدهند. امام صادق (فرمود: «به خداوند میگویند: «پروردگارا! اینها ملائکهی تو هستند که به نفع تو شهادت میدهند». سپس به خداوند سوگند یاد میکنند که هیچیک از آن کارها را انجام ندادهاند و آن سخن خداوند است: [به خاطر بیاورید] روزی را که خداوند همهی آنها را برمیانگیزد، آنها برای خدا نیز سوگند [دروغ] یاد میکنند همانگونه که [امروز] برای شما سوگند یاد میکنند. (مجادله/۱۸). و آنها کسانی هستند که حقّ امیرالمؤمنین (را غصب کردند. دراینهنگام خداوند بر دهانهایشان مهر میزند و اعضای بدنشان سخن میگوید؛ پس گوش به آنچه از حرامهای خدا شنیده شهادت میدهد و چشم به آنچه از حرامهای خدا نگاه کرده شهادت میدهد و دو دست به آنچه برداشتهاند شهادت میدهند و دو پا به آنچه در حرامهای خدا کوشیدهاند شهادت میدهند و فرج به آنچه از حرامهای خدا مرتکب شده شهادت میدهد. سپس خداوند زبانهایشان را به سخن آورد؛ پس آنها به پوستهایشان میگویند: چرا برضدّ ما گواهیدادید؟! میگویند: همان خدایی که هر موجودی را به سخن درآورده ما را گویا ساخته [تا حقایق را بازگو کنیم]؛ و او شما را نخستینبار آفرید، و بهسوی او بازگردانده میشوید. شما اگر گناهانتان را مخفی میکردید. (فصلت/۲۲). یعنی از خداوند نه به خاطر این بود که از شهادت گوشها و چشمها و پوستهای تنتان پوستها، فرجها هستند بیم داشتید [زیرا باور نمیداشتید آنها به سخن درآیند]، بلکه شما گمان میکردید که خداوند بسیاری از اعمالی را که [پنهانی] انجام میدهید نمیداند. (فصلت/۲۲).
الباقر ( لَیْسَتْ تَشْهَدُ الْجَوَارِحُ عَلَی مُؤْمِنٍ إِنَّمَا تَشْهَدُ عَلَی مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ کَلِمَهًُْ الْعَذَابِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُولئِکَ یَقْرَؤُنَ کِتابَهُمْ وَ لا یُظْلَمُونَ فَتِیلا.
امام باقر ( جوارح بر ضدّ مؤمن گواهی نمیدهند بلکه برای آن گروهی که مستحقّ عذاب هستند گواهی میدهند و مؤمن نامهی عملش به دست راستش داده میشود. خداوند متعال میفرماید: امّا کسانیکه نامهی اعمالشان به دست راست آنها داده شود، آنها نامهی اعمال خود را میخوانند و اندکی هم مورد ظلم قرار نمیگیرند. (اسراء/۷۱).
الرّسول ( یَا ابْنَ مَسْعُودٍ عَلَیْکَ بِحِفْظِ لِسَانِکَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ.
پیامبر ( ای پسر مسعود! بر تو باد به نگهداری زبانت زیرا که خدای تعالی میفرماید: الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُون.
أمیرالمومنین ( فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّهًِْ ... فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ فَرَضَ عَلَی جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَسْأَلُکَ عَنْهَا وَ ذَکَّرَهَا وَ وَعَظَهَا وَ حَذَّرَهَا وَ أَدَّبَهَا وَ لَمْ یَتْرُکْهَا سُدًی فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ... وَ فَرَضَ عَلَی الرِّجْلَیْنِ أَنْ تَنْقُلَهُمَا فِی طَاعَتِهِ وَ أَنْ لَا تَمْشِیَ بِهِمَا مِشْیَهًَْ عَاصٍ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا. کُلُّ ذلِکَ کانَ سَیِّئُهُ عِنْدَ رَبِّکَ مَکْرُوهاً وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ فَأَخْبَرَ عَنْهَا أَنَّهَا تَشْهَدُ عَلَی صَاحِبِهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی جَوَارِحِکَ فَاتَّقِ اللَّهَ یَا بُنَی.
امام علی ( در وصیّت امیرالمؤمنین (به فرزندش محمّدبنحنفیّه آمده است: ... خدای متعال بر کلّیهی اعضاء تو وظایف و واجباتی را مقرّر و مفروض داشته است که در روز قیامت بهوسیلهی آنها بر تو احتجاج میکند، و از آنها سؤال مینماید. و آن اعضاء را تذکّر داده، و موعظه کرده، و برحذر داشته، و تأدیب نموده، و آنها را بیهوده رها نکرده است. ... و خداوند بر پاها واجب ساخت که آن دو را در راه طاعتش به حرکت در آوری و بهوسیلهی آن دو همچون گامزدن شخص عصیانکار گام بر نداری پس فرمود: با تکبّر و خرامان بر روی زمین گام بر ندار زیرا هرگز زمین را نمیتوانی بشکافی و در بلندی به کوهها نخواهی رسید همهی اینها زشتش در نزد پروردگارت ناپسند است. (اسراء/۳۷). و فرمود: الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ و خداوند خبر داده است که پایها در روز قیامت برعلیه صاحب خود گواهی خواهند داد. پس اینها که گفته شد چیزهایی است که خداوند بر اعضای تو واجب ساخته است. ای فرزندم! از خدا بترس.