آیه وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنيدٍ [15]
و آن‌ها [از خدا] تقاضاى فتح و پیروزى [بر کفّار] کردند و [سرانجام] هر گردنکش حق ستیزى نومید و نابود شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَاتَ یَوْمٍ جَالِساً إِذْ أَقْبَلَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ فِیکَ شَبَهاً مِنْ عِیسَی‌ابْنِ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) وَ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیکَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی‌ابْنِ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) لَقُلْتُ فِیکَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ النَّاسِ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْکَ یَلْتَمِسُونَ بِذَلِکَ الْبَرَکَهًَْ قَالَ فَغَضِبَ الْأَعْرَابِیَّانِ وَ الْمُغِیرَهًُْ‌بن‌شُعْبَهًَْ وَعِدَّهًٌْ مِنْ قُرَیْشٍ مَعَهُمْ فَقَالُوا مَا رَضِیَ أَنْ یَضْرِبَ لِابْنِ عَمِّهِ مَثَلًا إِلَّا عِیسَی‌ابْنَ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ* وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَکَ إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ* إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ* وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْکُمْ یَعْنِی مِنْ بَنِی‌هَاشِمٍ مَلائِکَةً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ قَالَ فَغَضِبَ الْحَارِثُ‌بْنُ‌عَمْرٍو الْفِهْرِیُّ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ أَنَّ بَنِی هَاشِمٍ یَتَوَارَثُونَ هِرَقْلًا بَعْدَ هِرَقْلٍ فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِیمٍ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ مَقَالَهًَْ الْحَارِثِ وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ ما کانَ اللهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا ابْنَ عَمْرٍو إِمَّا تُبْتَ وَ إِمَّا رَحَلْتَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) بَلْ تَجْعَلُ لِسَائِرِ قُرَیْشٍ شَیْئاً مِمَّا فِی یَدَیْکَ فَقَدْ ذَهَبَتْ بَنُو هَاشِمٍ بِمَکْرُمَهًِْ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَیْسَ ذَلِکَ إِلَیَّ ذَلِکَ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَلْبِی مَا یُتَابِعُنِی عَلَی التَّوْبَهًِْ وَ لَکِنْ أَرْحَلُ عَنْکَ فَدَعَا بِرَاحِلَتِهِ فَرَکِبَهَا فَلَمَّا صَارَ بِظَهْرِ الْمَدِینَهًِْ أَتَتْهُ جَنْدَلَهًٌْ فَرَضَخَتْ هَامَتَهُ ثُمَّ أَتَی الْوَحْیُ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ* لِلْکافِرینَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) لَیْسَ لَهُ دافِعٌ مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا لَا نَقْرَؤُهَا هَکَذَا فَقَالَ هَکَذَا وَ اللَّهِ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ هَکَذَا هُوَ وَ اللَّهِ مُثْبَتٌ فِی مُصْحَفِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِمَنْ حَوْلَهُ مِنَ الْمُنَافِقِینَ انْطَلِقُوا إِلَی صَاحِبِکُمْ فَقَدْ أَتَاهُ مَا اسْتَفْتَحَ بِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابوبصیر گوید: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشسته بود که ناگهان علی (علیه السلام) وارد شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ایشان فرمود: «در تو شباهت‌هایی به عیسیبنمریم (علیه السلام) است و اگر نبود اینکه گروهی از امّت من همان چیزی را در مورد تو خواهند گفت که مسیحیان درباره‌ی عیسیبنمریم (علیه السلام) گفتند، حقایقی را در مورد تو می‌گفتم که وقتی بر گروهی از مردم گذر کنی، خاک زیر پای تو را به‌عنوان تبرّک ببرند». دو مرد عرب و نیز مغیرهًْبنشُعبه و گروهی از قریش که در آنجا بودند، با شنیدن سخنان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خشمگین شده و گفتند: «برای پسرعمویش راضی نشد غیر عیسیبنمریم (علیه السلام) مثال دیگری بزند». پس خداوند متعال این آیات را نازل فرمود: و هنگامی‌که درباره‌ی فرزند مریم مثلی زده شد، ناگهان قوم تو به خاطر آن داد و فریاد راه انداختند. و گفتند: «آیا خدایان ما بهترند یا او [مسیح]؟! [اگر معبودان ما در دوزخند، مسیح نیز در دوزخ است، چراکه معبود واقع شده]!» ولی آن‌ها این مثل را جز از طریق جدال [و لجاج] برای تو نزدند آنان گروهی کینه‌توز و پرخاشگرند! مسیح فقط بنده‌ای بود که ما نعمت به او بخشیدیم و او را نمونه و الگویی برای بنی‌اسرائیل قرار دادیم. و هرگاه بخواهیم به‌جای شما در زمین فرشتگانی قرار می‌دهیم. (زخرف/۶۰۵۷) یعنی از بنی‌هاشم فرشتگانی که جانشین [شما] گردند!. (زخرف/۶۰) حارثبنعمرفهری از این موضوع عصبانی شد و گفت: پروردگارا! اگر این حق است و از طرف توست، بارانی از سنگ از آسمان بر ما فرود آر! یا عذاب دردناکی برای ما بفرست!. (انفال/۳۲) بعد از آن خداوند درخواست حارثبنعمرو را به اطّلاع رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسانید و درپی آن، این آیه نازل شد: ولی [ای پیامبر]! تا تو در میان آن‌ها هستی، خداوند آن‌ها را مجازات نخواهد کرد و [نیز] تا استغفار می‌کنند، خدا عذابشان نمی‌کند. (انفال/۳۳) سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «ای فرزند عمرو! یا به خاطر این گفته‌ات به درگاه خداوند توبه کن و یا از اینجا برو». عمرو گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بلکه تو بیا و از آنچه در دست داری برای سایر قریش تحفه‌ای قرار بده. این بنی‌هاشم تمام کرامت عرب و عجم را از بین بردند»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «این به اختیار من نیست و به دست خدای متعال است». وی گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! دلم به توبه رضا نمی‌دهد و قصد آن ندارم که توبه کنم، و از پیش تو می‌روم». گفت تا مرکب او را بیاورند که از آنجا برود. وقتی به خارج شهر رسید، تخته سنگی بزرگ بر سر او فرود آمد و او را درهم کوبید. آنگاه، وحی بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و خداوند متعال فرمود: تقاضاکننده‌ای تقاضای عذابی کرد که واقع شد! به ولایت علی (علیه السلام) لَیْسَ لَهُ دافِعٌ است و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را دفع کند. (معارج/۲۱) از سوی خداوند ذی المعارج [خداوندی که فرشتگانش بر آسمان‌ها صعود و عروج می‌کنند]! من به امام (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! ما این آیه را این‌چنین که شما خواندی، تلاوت نمی‌کنیم». فرمود: «جبرئیل، آیه را این‌چنین از جانب خداوند بر محمّد (صلی الله علیه و آله) فرو فرستاد و به خدا سوگند! که در مصحف فاطمه (سلام الله علیها) نیز این آیه، به این‌صورت آمده است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به منافقینی که در اطراف او بودند، فرمود: «نزد دوست خود بروید، آنچه را که طلب کرد به او رسید». خداوند متعال در این زمینه فرمود: وَ اسْتَفْتَحُواْ وَ خَابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ.
الباقر (علیه السلام)- وَ اسْتَفْتَحُوا أَیْ دَعَوْاوَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ أَیْ خَسِرَ.
امام باقر (علیه السلام)- وَ اسْتَفْتَحُواْ؛ یعنی دعا کردند. وَ خَابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ؛ یعنی زیان و خسارت دید.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ فِی التَّوْحِیدِ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَبَی أَنْ یَقُولَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ؛ در کتاب توحید از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده است: جبّار عَنیدٍ کسی است که از گفتن لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ خودداری کند.