آیه يَتَجَرَّعُهُ وَ لا يَكادُ يُسيغُهُ وَ يَأْتيهِ الْمَوْتُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ما هُوَ بِمَيِّتٍ وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَليظٌ [17]
آن را جرعهجرعه سر مىکشد و هرگز حاضر نیست به میل خود آن را بیاشامد و مرگ از هرجا به سراغ او مىآید ولى بااینهمه نمىمیرد و درپى او، عذاب شدیدى است.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- یَتَجَرَّعُهُ وَ لا یَکادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ما هُوَ بِمَیِّتٍ قَالَ یُقَرَّبُ إِلَیْهِ فَیَکْرَهُهُ وَ إِذَا أُدْنِیَ مِنْهُ شُوِیَ وَجْهُهُ وَ وَقَعَتْ فَرْوَهًُْ رَأْسِهِ فَإِذَا شَرِبَ قُطِّعَتْ أَمْعَاؤُهُ وَ مُزِّقَتْ تَحْتَ قَدَمَیْهِ وَ إِنَّهُ لَیَخْرُجُ مِنْ أَحَدِهِمْ مِثْلُ الْوَادِی صَدِیداً وَ قَیْحاً ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّهُمْ لَیَبْکُونَ حَتَّی تَسِیلَ دُمُوعُهُمْ عَلَی وُجُوهِهِمْ جَدَاوِلَ ثُمَّ یَنْقَطِعُ الدُّمُوعُ فَیَسِیلُ الدِّمَاءُ حَتَّی لَوْ أَنَّ السُّفُنَ أُجْرِیَتْ فِیهَا لَجَرَتْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- یَتَجَرَّعُهُ وَ لاَ یَکَادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ الْموْتُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَ مَا هُوَ بِمَیِّتٍ؛ منظور [این است که]: «کافر را به این آب نزدیک میکنند، او آن را ناخوش دارد. وقتی به آن نزدیک میشود، رویش را بریان کند و تمامی موی سرش بریزد و وقتی از آن آب بنوشد، تمامی دل و رودهاش تکّهتکّه گردد و کف پایش پاره شود و از هرکدام آنها، همچون رودخانهای چرک و خون ریزد آنان آنچنان میگریند که اشکهایشان به چهرهها چون جویباری سرازیر میگردد. سپس ریزش اشک قطع میشود و خون جاری میگردد، بهگونهای که اگر کشتی بر آن خون روان گردد، حرکت کرده و به راه میافتد و این همان سخن خداست که فرمود: و از آب جوشان نوشانده میشوند که اندرونشان را از هم متلاشی میکند. (محمّد/۱۵)
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- ثُمَّ لا یَمُوتُ فِیها وَ لا یَحْیی یَعْنِی فِی النَّارِ فَیَکُونُ کَمَا قَالَ اللَّهُ وَ یَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ما هُوَ بِمَیِّت.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- سپس در آن آتش نه میمیرد و نه زنده میشود! (اعلی/۱۳) یعنی همانگونه میشود که خدا فرمود: و مرگ از هرجا به سراغ او میآید ولی بااینهمه نمیمیرد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ أَهْلَ النَّارلَمَّا غَلَی الزَّقُّومُ وَ الضَّرِیعُ فِی بُطُونِهِمْ کَغَلْیِ الْحَمِیمِ سَأَلُوا الشَّرَابَ فَأُتُوا بِشَرَابِ غَسَّاقٍ وَ صَدِیدٍ یَتَجَرَّعُهُ وَ لایَکادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ما هُوَ بِمَیِّتٍ وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلِیظٌ وَ حَمِیمٌ یَغْلِی فِی جَهَنَّمَ مُنْذُ خُلِقَتْ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَ ساءَتْ مُرْتَفَقاً.
امام علی (علیه السلام) وقتی که زَقّوم و ضَریع (خار خشک تلخ و بدبو) در شکم دوزخیان، چون آب داغ به جوش آید، درخواست آب کنند، برای ایشان، مایع غَسّاق (مایعی از چرک و خون) و مایعی از عصارهی اهل جهنّم میآورند. و یَتَجَرَّعُهُ وَ لاَ یَکَادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ الْموْتُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَ مَا هُوَ بِمَیِّتٍ وَ مِن وَرَآئِهِ عَذَابٌ غَلِیظٌ، و مایع سوزانی که از زمان خلقت جهنّم درحال جوشش است همچون فلز گداخته صورتها را بریان میکند! چه بد نوشیدنی و چه بد محل اجتماعی است! (کهف/۲۹).