آیه ۲۹ - سوره کهف

آیه وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنا لِلظَّالِمينَ ناراً أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها وَ إِنْ يَسْتَغيثُوا يُغاثُوا بِماءٍ كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَ ساءَتْ مُرْتَفَقاً [29]

بگو: «حق از سوى پروردگارتان براى شما آمده است! هركس مى‌خواهد ايمان بياورد [و اين حقيقت را پذيرا شود]، و هر‌كس مى‌خواهد كافر گردد». ما براى ستمكاران آتشى آماده كرده‌ايم كه سرا پرده‌اش آنان را از هر‌سو احاطه كرده است. و اگر تقاضاى آب كنند، آبى براى آنان مى‌آورند كه همچون فلز گداخته صورت‌ها را بريان مى‌كند. چه نوشيدنى بدى، و چه اجتماع ناپسندى!

ولایت

۱
(کهف/ ۲۹)

علی‌بن‌ابراهیم ( لَقَدْ جِئْناکُمْ بِالْحَقِّ یَعْنِی بِوَلَایَهًِْ أمیرالمومنین (وَ لکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کارِهُونَ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ الْحَقَّ وَلَایَهًُْ أمیرالمومنین (قَوْلُهُ وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ یَعْنِی وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنا لِلظَّالِمِینَ آلُ مُحَمَّد (حَقَّهُمْ ناراً ثُمَّ ذَکَرَ عَلَی أَثَرِ هَذَا خَبَرَهُمْ وَ مَا تَعَاهَدُوا عَلَیْهِ فِی الْکَعْبَهًِْ أَنْ لَا یَرُدُّوا الْأَمْرَ فِی أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ‌اللَّهِ (فَقَالَ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ إِلَی قَوْلِهِ لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- منظور از لَقَدْ جِئْناکُمْ بِالحَقِّ (زخرف/۷۸) ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) است وَ لکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کارِهُونَ؛ و دلیل بر اینکه حَقِّ، همان ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) است این سخن خداوند است: وَ قُلِ الحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ که منظور از حق در آن ولایت علی (علیه السلام) است فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنا لِلظَّالِمِینَ در حقّ آل محمّد (در گرفتن حقّشان از آن‌ها آتش را آماده کرده‌ایم. سپس درپی آن، آیه نخست را یاد کرده است و اینکه آنها در کعبه پیمان بستند که اجازه ندهند خلافت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به اهل بیت وی داده شود، لذا میفرماید: بلکه آن‌ها تصمیم محکم بر توطئه گرفتند ما نیز اراده‌ی محکمی [درباره‌ی آن‌ها] داریم! ... نزد آن‌ها هستند و می‌نویسند! (زخرف/۸۰۷۹)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۶
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۸۳/ القمی، ج۲، ص۲۸۹؛ «لقد جیناکم ... کارهون» محذوف و «ثم ذکر علی ... الی آخر» محذوف

بگو: «این حقّ است از سوی پروردگارتان»

۱ -۱
(کهف/ ۲۹)

الصّادق ( فَرَضَ اللَّه عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَی اللِّسَانِ الْقَوْلَ وَ التَّعْبِیرَ عَنِ الْقَلْبِ مَا عَقَدَ عَلَیْهِ وَ أَقَرَّ بِهِ فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُولُوا آمَنَّا الْآیَهًَْ وَ قَالَ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ قَالَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً وَ قَالَ وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَشْبَاهُ ذَلِکَ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِالْقَوْلِ بِهِ فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَی اللِّسَانِ وَ هُوَ عَمَلُه.

امام صادق (علیه السلام)- خداوند بر زبان، بیان آنچه را که قلب بر آن اقرار کرده، فرض و واجب کرده است. خداوند متعال فرمود: بگویید: «ما به خدا ایمان آورده‌ایم ... (بقره/۱۳۶) چنان که می‌فرماید: و به مردم نیک بگویید. (بقره/۸۳) و می‌فرماید: و سخن حق بگویید. (احزاب/۷۰) و وَ قُلِ الحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ و این چیزی است که خداوند بر زبان واجب و فرض کرده که آن عمل زبان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۶
مستدرک الوسایل، ج۱۱، ص۱۴۹/ دعایم الإسلام، ج۱، ص۶

هرکس می‌خواهد ایمان بیاورد [و این حقیقت را پذیرا شود]، و هرکس می‌خواهد کافر گردد

۲ -۱
(کهف/ ۲۹)

الرّسول ( یا علی (وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّهًِْ وَ اصْطَفَانِی عَلَی جَمِیعِ الْبَرِیَّهًِْ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ مَا قَبِلَ ذَلِکَ مِنْهُ إِلَّا بِوَلَایَتِکَ وَ وَلَایَهًِْ الْأَئِمَّهًِْ (مِنْ وُلْدِکَ بِذَلِکَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلَ (فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای علی (علیه السلام)! به خدایی که مرا به پیامبری برانگیخت و از بین همه‌ی آفریدگان مرا برگزید سوگند! اگر بنده‌ای هزار سال خدا را عبادت کند از او پذیرفته نمی‌شود مگر با دوستی تو و دوستی امامان از فرزندان تو، این را جبرئیل برای من خبر داد: فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۶
بحارالأنوار، ج۳۸، ص۱۳۴/ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۹۹/ میهًْ منقبهًْ، ص۲۸/ مستدرک الوسایل، ج۱، ص۱۷۱
۲ -۲
(کهف/ ۲۹)

الرّسول ( عَنِ الْکَاظِمِ (عَنْ أَبِیهِ (قَالَ: دَعَا رَسُولُ‌اللَّهِ (الْعَبَّاسَ عِنْدَ مَوْتِهِ فَخَلَا بِهِ وَ قَالَ لَهُ یَا أَبَاالْفَضْلِ اعْلَمْ أَنَّ مِنِ احْتِجَاجِ رَبِّی عَلَی تَبْلِیغِی النَّاسَ عَامَّهًًْ وَ أَهْلَ بَیْتِی خَاصَّهًًْ وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام کاظم (علیه السلام) از پدرش روایت فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به هنگام مرگ، عبّاس را در خلوت خواند و به او فرمود: «ای ابوالفضل! از جمله بازپرسی‌های خدا از من، دعوت من همه‌ی مردم را به ویژه از خاندانم در مورد ولایت علی (علیه السلام) است؛ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۶
بحارالأنوار، ج۶۵، ص۳۹۶
۲ -۳
(کهف/ ۲۹)

الرّسول ( إسْمَعُوا وَ عُوا إِنِّی أَمَرْتُکُمْ أَنْ تُسَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِنَّ رِجَالًا سَأَلُونِی أَ ذَلِکَ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ أَمْرِ رَسُولِهِ مَا کَانَ لِمُحَمَّدٍ (أَنْ یَأْتِیَ أَمْراً مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِهِ بَلْ بِوَحْیِ رَبِّهِ وَ أَمْرِهِ أَ فَرَأَیْتُمْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَئِنْ أَبَیْتُمْ وَ نَقَضْتُمُوهُ لَتَکْفُرُنَّ وَ لَتُفَارِقُنَّ مَا بَعَثَنِی بِهِ رَبِّی فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُر.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ... بشنوید و گوش فرا دهید؛ من به شما دستور دادم تا به علی (علیه السلام) با نام امیرالمؤمنین سلام گویید و برخی از من پرسیدند که آیا آن فرمان خدا و رسولش است؟ محمّد حق ندارد که امری از جانب خود بیاورد، بلکه هر چه میکند به وحی و امر پروردگارش عمل می‌نماید. سوگند به خدایی که جانم در دست اوست! اگر این امر را نپذیرید و آن را نقض کنید، کافر میشوید و از آنچه که من به آن مبعوث شدهام، فاصله میگیرید. فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۸
بحارالأنوار، ج۲۸، ص۹۲
۲ -۴
(کهف/ ۲۹)

الصّادق ( عَنْ عَاصِمٍ الْکُوزِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ (قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ قَالَ: وَعِیدٌ.

امام صادق (علیه السلام)- عاصم کوزی گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «این سخن خدای عزّوجلّ: فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَ مَن شَاء فَلْیَکْفُرْ وعید (تهدید) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۸
العیاشی، ج۲، ص۳۲۶/ نورالثقلین/ البرهان

ما برای ستمگران آتشی آماده کردیم که سراپرده‌اش آنان را از هرسو احاطه کرده است

۳ -۱
(کهف/ ۲۹)

الصّادق ( إِنَ أَعْوَانَ الظَّلَمَهًِْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی سُرَادِقٍ مِنْ نَارٍ حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ بَیْنَ الْعِبَاد.

امام صادق (علیه السلام)- یاوران ظالمان روز قیامت در سراپرده‌ای از آتش هستند تا خداوند میان بندگان حکم کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۸
الکافی، ج۵، ص۱۰۷/ نورالثقلین
۳ -۲
(کهف/ ۲۹)

الکاظم ( عَنْ زِیَادِ بْنِ سَلَمَهًَْ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (فَقَالَ لِی یَا زِیَادُ إِنَّکَ لَتَعْمَلُ عَمَلَ السُّلْطَانِ قَالَ قُلْتُ أَجَلْ قَالَ لِی وَ لِمَ قُلْتُ أَنَا رَجُلٌ لِیَ مُرُوَّهًٌْ وَ عَلَیَّ عِیَالٌ وَ لَیْسَ وَرَاءَ ظَهْرِی شَیْءٌ فَقَالَ لِی یَا زِیَادُ لَأَنْ أَسْقُطَ مِنْ حَالِقٍ فَأَتَقَطَّعَ قِطْعَهًًْ قِطْعَهًًْ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَوَلَّی لِأَحَدٍ مِنْهُمْ عَمَلًا أَوْ أَطَأَ بِسَاطَ رَجُلٍ مِنْهُمْ إِلَّا لِمَا ذَا قُلْتُ لَا أَدْرِی قَالَ إِلَّا لِتَفْرِیجِ کُرْبَهًٍْ عَنْ مُؤْمِنٍ أَوْ فَکِّ أَسْرِهِ أَوْ قَضَاءِ دَیْنِهِ یَا زِیَادُ إِنَّ أَهْوَنَ مَا یَصْنَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَنْ تَوَلَّی لَهُمْ عَمَلًا أَنْ یُضْرَبَ عَلَیْهِ سُرَادِقٌ مِنْ نَارٍ إِلَی أَنْ یَفْرُغَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ.

امام کاظم (علیه السلام)- زیادبن‌سلمه گوید: خدمت حضرت کاظم (علیه السلام) رسیدم. ایشان به من فرمود: «زیاد! تو برای سلطان کار می‌کنی»؟ گفتم: «آری». فرمود: «چرا»؟ گفتم: «من مردی پر خرج و عیالوارم و ثروتی ندارم که خرج خود را تأمین کنم». فرمود: «اگر بر اثر سقوط از کوه بلندی تکه تکه شوم، نزد من محبوب‌تر است از این‌که از سوی یکی از آن‌ها عهده‌دار مسئولیتی گردم یا بر بساطش گام گذارم مگر برای چه چیز»؟ گفتم: «نمی‌دانم فدایت شوم»! امام (علیه السلام) فرمود: «مگر برای برطرف‌کردن اندوه مؤمنی یا آزادی در بندی یا پرداخت بدهی مؤمنی. ای زیاد! به تحقیق کم‌ترین کاری که خداوند با عهده‌داران مسئولیت از جانب آنان می‌کند، این است که سراپرده‌ای از آتش بر آنان می‌زند تا از حسابرسی خلایق فارغ شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۸
تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۳۳/ نورالثقلین
۳ -۳
(کهف/ ۲۹)

الباقر ( الظُّلْمُ ثَلَاثَهًٌْ: ظُلْمٌ لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا یَدَعُهُ اللَّهُ. فَالظُّلْمُ الَّذِی لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ الشِّرْکُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یَغْفِرُهُ فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَدَعُهُ فَالذَّنْبُ بَیْنَ الْعِبَادِ.

امام باقر (علیه السلام)- ستم بر سه گونه است: ۱. ستمی که آمرزیدنی نیست؛ ۲. ستمی که خدا از آن می‌گذرد؛ ۳. ستمی که آن را رها نسازد. امّا آن ستمی که آمرزیدنی نیست؛ شرک به خدا است، و امّا ستم آمرزیدنی؛ ستم بنده بر خود، در آنچه میان او و خدا است. و امّا آن ستمی که خداوند صرف نظر نکند، حقوقی است که مردم به یکدیگر دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۸
نورالثقلین/ البرهان
۳ -۴
(کهف/ ۲۹)

ابن‌عبّاس ( وَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّا أَعْتَدْنَا أَیْ هَیَّأْنَا لِلظَّالِمِینَ ناراً أَحَاطَ بِهِمْ سُرادِقُهَا وَ السُّرَادِقُ حَائِطٌ مِنَ النَّارِ یُحِیطُ بِهِمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِنَّا أَعْتَدْنا لِلظَّالِمِینَ ناراً أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها؛ از ابن عباس (رحمة الله علیه) روایت است: سرادق دیواری از آتش است که آنها را احاطه کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۶۸
بحارالأنوار، ج۸، ص۲۴۶

و اگر تقاضای آب کنند، آبی برای آنان می‌آورند که همچون فلز گداخته صورت‌ها را بریان می‌کند! چه بد نوشیدنی، و چه بد محلّ اجتماعی است

۴ -۱
(کهف/ ۲۹)

الباقر ( عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ قَالَ تُبَدَّلُ خُبْزَهًًْ نَقِیَّهًًْ یَأْکُلُ مِنْهَا النَّاسُ حَتَّی یَفْرُغُوا مِنَ الْحِسَابِ فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ إِنَّهُمْ لَفِی شُغُلٍ یَوْمَئِذٍ عَنِ الْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ خَلَقَ ابْنَ آدم (أَجْوَفَ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ أَ هُمْ أَشَدُّ شُغُلًا یَوْمَئِذٍ أَمْ مَنْ فِی النَّارِ فَقَدِ اسْتَغَاثُوا وَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَقُولُ وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ.

امام باقر (علیه السلام)- زراره گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ: در آن روز که این زمین به زمین دیگر، و آسمان‌ها [به آسمان‌های دیگری] مبدّل می‌شود. (ابراهیم/۴۸) پرسیدم. فرمود: «زمین به نانی خالص تبدیل می‌شود که مردم از آن می‌خورند، تا محاسبه روز قیامت به اتمام برسد». کسی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: «مردم در روز حساب چنان به کار خویش گرفتارند و دل مشغولی دارند که کسی به فکر نوشیدن و خوردن نیست». امام فرمود: «خدای متعال، آدمی‌زاده را با شکم خالی آفریده است و باید غذا بخورد و آب بنوشد. من از شما می‌پرسم: آیا آنان در چنین روزی بیشتر دغدغه و دل مشغولی دارند یا آنگاه که در آتش هستند و فریادخواهی می‌کنند و یاری می‌طلبند؟! خداوند تبارک و تعالی در این زمینه فرموده است: وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۷۰
الکافی، ج۶، ص۲۸۶/ بحارالأنوار، ج۷، ص۱۰۹/ العیاشی، ج۲، ص۳۲۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۴، ص۳۲۲/ مستدرک الوسایل، ج۱۶، ص۲۶۲/ نورالثقلین/ البرهان
۴ -۲
(کهف/ ۲۹)

الباقر ( فِی رِوَایَهًِْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ فَوُقُوفُهُمْ عَلَی الصِّرَاطِ وَ أَمَّا لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ فَبَلَغَنِی وَ اللَّهُ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَهَا سَبْعَ دَرَکَاتٍ أَعْلَاهَا الْجَحِیمُ یَقُومُ أَهْلُهَا عَلَی الصَّفَا مِنْهَا تَغْلِی أدمِغَتُهُمْ فِیهَا کَغَلْیِ الْقُدُورِ بِمَا فِیهَا ... وَ الْخَامِسَهًُْ الْهَاوِیَهًُْ فِیهَا مَلَأٌ یَدْعُونَ یَا مَالِکُ أَغِثْنَا فَإِذَا أَغَاثَهُمْ جَعَلَ لَهُمْ آنِیَهًًْ مِنْ صُفْرٍ مِنْ نَارٍ فِیهِ صَدِیدُ مَاءٍ یَسِیلُ مِنْ جُلُودِهِمْ کَأَنَّهُ مُهْلٌ فَإِذَا رَفَعُوهُ لِیَشْرَبُوا مِنْهُ‌تَسَاقَطَ لَحْمُ وُجُوهِهِمْ فِیهَا مِنْ شِدَّهًِْ حَرِّهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَ ساءَتْ مُرْتَفَقاً وَ مَنْ هَوَی فِیهَا هَوَی سَبْعِینَ عَاماً فِی النَّارِ کُلَّمَا احْتَرَقَ جِلْدُهُ بُدِّلَ جِلْداً غَیْرَهُ وَ السَّادِسَهًُْ هِیَ السَّعِیرُ فِیهَا ثَلَاثُ مِائَهًِْ سُرَادِقٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ سُرَادِقٍ ثَلَاثُ مِائَهًِْ قَصْرٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ ثَلَاثُ مِائَهًِْ بَیْتٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ ثَلَاثُ مِائَهًِْ لَوْنٍ مِنْ عَذَابِ النَّارِ فِیهَا حَیَّاتٌ مِنْ نَارٍ وَ عَقَارِبُ مِنْ نَارٍ وَ جَوَامِعُ مِنْ نَارٍ وَ سَلَاسِلُ مِنْ نَارٍ وَ أَغْلَالٌ مِنْ نَارٍ.

امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند: وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ [فرمود:] ایستادنشان بر صراط است و امّا؛ و دوزخ، میعادگاه همه‌ی آنهاست! هفت در دارد و برای هر دری، گروه معیّنی از آن‌ها تقسیم شده‌اند! (حجر/۴۴۴۳) [درباره‌ی این آیه] شنیده‌ام و خدا عالِم است خداوند جهنّم را در هفت درجه و مرتبه مختلف آفریده است که بدترین و سوزاننده‌ترین آن جحیم است که اهل آن بر روی آتش سوزان و خالص ایستاده‌اند و مغزشان در سرشان می‌جوشد، همان گونه که آب یا غذا در دیگ می‌جوشد. ... و پنجم: هاویه است که نگهبان دارد، جهنّمیان از او کمک خواسته می‌گویند: «ای مالک! آبی به ما بده»! مالک برای آن‌ها ظرفی از آتش می‌برد که در آن صدید ریخته شده؛ صدید آبی است که از پوست سوخته جهنّمیان جاری می‌شود و شبیه فلز مذاب یا قیر است هرگاه بخواهند از آن بنوشند از شدّت حرارت آن، گوشت صورت‌هایش فرو می‌ریزد، همان گونه که می‌فرماید: وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَ ساءَتْ مُرْتَفَقاً، هرکس در آنجا بیفتد، هفتاد سال در آتش سقوط می‌کند و هر قدر پوستش بسوزد، پوست جدیدی برایش می‌روید. ششم: سَعیر است که در آن سیصد سراپرده از آتش است و در هر یک، سیصد قصر و در هر قصر سیصد اتاق آتش، در هر اتاق سیصد نوع عذاب. در آنجا مارها و مجموعه‌هایی از آتش عقرب‌ها و غل و زنجیرهایی از آتش وجود دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۷۰
بحارالأنوار، ج۸، ص۲۸۹/ القمی، ج۱، ص۳۷۶
۴ -۳
(کهف/ ۲۹)

امیرالمؤمنین ( إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَمَّا غَلَی الزَّقُّومُ وَ الضَّرِیعُ فِی بُطُونِهِمْ کَغَلْیِ الْحَمِیمِ سَأَلُوا الشَّرَابَ فَأُتُوا بِشَرَابِ غَسَّاقٍ وَ صَدِیدٍ یَتَجَرَّعُهُ وَ لا یَکادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ما هُوَ بِمَیِّتٍ وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلِیظٌ وَ حَمِیمٌ یَغْلِی فِی جَهَنَّمَ مُنْذُ خُلِقَتْ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَ ساءَتْ مُرْتَفَقاً.

امام علی (علیه السلام)- اهل آتش هنگامی‌که «زقوم» و «ضریع» (خار خشک تلخ و بدبو) در شکم‌هایشان مانند جوشیدن آب سوزان بجوشد، آشامیدنی درخواست کنند؛ پس آشامیدنی از چرک گندآلود و آب بدبوی متعفّنی بیاورند. آن را جرعه‌جرعه سرمی‌کشد؛ و هرگز حاضر نیست به میل خود آن را بیاشامد؛ و مرگ از هرجا به سراغ او می‌آید؛ ولی با اینهمه نمی‌میرد؛ و درپی او، عذاب شدیدی است! (ابراهیم/۱۷) و آب سوزانی که از زمان خلقتش در جهنّم می‌جوشد؛ که همچون فلز گداخته صورت‌ها را بریان می‌کند. چه نوشیدنی بدی، و چه اجتماع ناپسندی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۷۰
بحارالأنوار، ج۸، ص۳۰۲/ نورالثقلین
۴ -۴
(کهف/ ۲۹)

الرّسول ( رَوَی أَبُو أُمَامَهًَْ عَنِ النبی (فِی قَوْلِهِ وَ یُسْقی مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ قَالَ یُقَرَّبُ إِلَیْهِ فَیَکْرَهُهُ فَإِذَا أُدْنِیَ مِنْهُ شَوَی وَجْهَهُ وَ وَقَعَ فَرْوَهًُْ رَأْسِهِ فَإِذَا شَرِبَ قَطَّعَ أَمْعَاءَهُ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْ دُبُرِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ وَ یَقُولُ وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از ابوامامه روایت است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی سخن خداوند: و از آب بدبوی متعفّنی نوشانده می‌شود. (ابراهیم/۱۶) فرمود: «به او نزدیک میشود و او آن را دوست ندارد و وقتی به او نزدیک شد، رویش کباب میشود و پوست سرش بلند میشود و وقتی آن را نوشید، رودههایش قطع میشود و از مقعد او خارج میگردد. خداوند عزّوجلّ میفرماید: وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ و می‌فرماید: وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۷۰
بحارالأنوار، ج۸، ص۲۴۴/ نورالثقلین
۴ -۵
(کهف/ ۲۹)

الرّسول ( وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ یَجِیءُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ أَزْرَقَ عَیْنَاهُ قَالِصاً شَفَتَاهُ یَسِیلُ لُعَابُهُ عَلَی قَدَمَیْهِ یَقْذَرُ مَنْ رَآهُ وَ قَالَ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ یَمُوتُ عَطْشَانَ وَ هُوَ فِی الْقَبْرِ عَطْشَانُ وَ یُبْعَثُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ هُوَ عَطْشَانُ وَ یُنَادِی وَا عَطَشَاهْ أَلْفَ سَنَهًٍْ فَیُؤْتَی بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ فَیُنْضَجُ وَجْهُهُ وَ یَتَنَاثَرُ أَسْنَانُهُ وَ عَیْنَاهُ فِی ذَلِکَ الْإِنَاءِ فَلَیْسَ لَهُ بُدٌّ مِنْ أَنْ یَشْرَبَ فَیُصْهَرُ مَا فِی بَطْنِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سوگند به کسی که مرا به حقّ مبعوث فرمود، شرابخوار در روز قیامت می‌آید درحالی‌که صورتش سیاه، چشمانش کبود و لب‌هایش چروکیده و منقبض است؛ آب دهانش بر روی پاهایش جاری می‌شود. هرکس او را ببیند، پلید دانسته از آن دوری می‌کند. سوگند به کسی که مرا به حقّ مبعوث فرمود، شرابخوار تشنه می‌میرد و او در قبر تشنه است و روز قیامت مبعوث می‌شود درحالی‌که تشنه است و هزار سال فریاد می‌زند که ای وای تشنه‌ام. سپس آبی برای او آورده می‌شود که همچون فلز گداخته صورت‌ها را بریان می‌کند. و صورتش پخته می‌شود و دندان‌هایش و چشمانش جدا می‌شوند و در آن ظرف می‌ریزند و او چاره‌ای از آشامیدن آن ندارد و [هنگامی‌که نوشید]، آنچه در درونش است گداخته [و آب] می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۴۷۲
بحارالأنوار، ج۷۶، ص۱۴۷
بیشتر