آیه قالَ هذا فِراقُ بَيْني وَ بَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْويلِ ما لَمْ تَسْتَطِعْ عَلَيْهِ صَبْراً [78]
او گفت: «اينك جدايى من و تو فرارسيده؛ امّا بهزودى راز آنچه را كه نتوانستى در برابر آن صبر كنى، به تو خبر مىدهم».
الحسن ( عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا قَالَ قُلْتُ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ دَاهَنْتَ مُعَاوِیَهًَْ وَ صَالَحْتَهُ وَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَ الْحَقَ لَکَ دُونَهُ وَ أَنَ مُعَاوِیَهًَْ ضَالٌّ بَاغٍ فَقَالَ یَا أَبَا سَعِیدٍ أَ لَسْتُ حُجَّهًَْ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ إِمَاماً عَلَیْهِمْ بَعْدَ أَبِی (قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ لَسْتُ الَّذِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِی وَ لِأَخِی الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا قُلْتُ بَلَی قَالَ فَأَنَا إِذَنْ إِمَامٌ لَوْ قُمْتُ وَ أَنَا إِمَامٌ إِذْ لَوْ قَعَدْتُ یَا أَبَا سَعِیدٍ عِلَّهًُْ مُصَالَحَتِی لِمُعَاوِیَهًَْ عِلَّهًُْ مُصَالَحَهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (لِبَنِی ضَمْرَهًَْ وَ بَنِی أَشْجَعَ وَ لِأَهْلِ مَکَّهًَْ حِینَ انْصَرَفَ مِنَ الْحُدَیْبِیَهًِْ أُولَئِکَ کُفَّارٌ بِالتَّنْزِیلِ وَ مُعَاوِیَهًُْ وَ أَصْحَابُهُ کُفَّارٌ بِالتَّأْوِیلِ یَا أَبَا سَعِیدٍ إِذَا کُنْتُ إِمَاماً مِنْ قِبَلِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ لَمْ یَجِبْ أَنْ یُسَفَّهَ رَأْیِی فِیمَا أَتَیْتُهُ مِنْ مُهَادَنَهًٍْ أَوْ مُحَارَبَهًٍْ وَ إِنْ کَانَ وَجْهُ الْحِکْمَهًِْ فِیمَا أَتَیْتُهُ مُلْتَبِساً أَ لَا تَرَی الخِضْر (لَمَّا خَرَقَ السَّفِینَهًَْ وَ قَتَلَ الْغُلَامَ وَ أَقَامَ الْجِدَارَ سَخِطَ مُوسَی (فِعْلَهُ لِاشْتِبَاهِ وَجْهِ الْحِکْمَهًِْ عَلَیْهِ حَتَّی أَخْبَرَهُ فَرَضِیَ هَکَذَا أَنَا سَخِطْتُمْ عَلَیَّ بِجَهْلِکُمْ بِوَجْهِ الْحِکْمَهًِْ فِیهِ وَ لَوْ لَا مَا أَتَیْتُ لَمَا تُرِکَ مِنْ شِیعَتِنَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَحَدٌ إِلَّا قُتِل.
امام حسن (علیه السلام)- ابوسعید عقیصا گوید: به امام حسن (علیه السلام) گفتم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چرا با معاویه صلح و سازش کردی»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ای ابوسعید؛ آیا من حجّت خدا بر بندگانش نیستم؟! آیا من امام آنها بعد از پدرم نمیباشم»؟! گفتم: «چرا». فرمود: «آیا من آن کسی نیستم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دربارهی من و برادرم [فرمود:] حسن و حسین دو امامند، خواه [به اجرای اوامر الهی] برخیزند و خواه بنشینند»؟ گفتم: «بلی». فرمود: «پس من امامم خواه برخیزم یا بنشینم. ای ابوسعید علّت صلح من با معاویه همان علّت صلح رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با «بنیضمره» و «بنیاشجع» و اهالی مکّه است هنگامیکه از حدیبیه برگشت، منتهی فرقی که هست این است که آنان آشکارا کافر بودند ولی معاویه و یارانش در باطن کافرند. ای ابوسعید! اگر من از جانب خدا امام هستم پس جایز نیست در قبول صلح و یا جنگ به سفاهت رأی نسبت داده شوم، اگرچه حکمت آنچه انجام میدهم برای افراد مشتبه باشد آیا نمیبینی هنگامیکه خضر (علیه السلام) به خاطر سوراخکردن کشتی و کشتن پسر و تعمیر دیوار از طرف موسی (علیه السلام) مورد غضب واقع شد، برای اینکه علّت آن بر او مشتبه بود، تا اینکه خضر (علیه السلام) به او خبر داد و موسی (علیه السلام) راضی شد. همچنین من نیز به خاطر صلحی که با معاویه کردم، از طرف کسانی که علّت این امر را نمیدانستند و نسبت به آن جاهل بودند، مورد غضب واقع شدم و اگر من صلح نمیکردم معاویه یک نفر شیعه در روی زمین باقی نمیگذاشت مگر اینکه همه را میکشت».
الصّادق ( عَنْ أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (قَالَ: إِنَّ مُوسَی (لَمَّا أَرَادَ أَنْ یُفَارِقَ الخِضْر قَالَ أَوْصِنِی فَکَانَ فِیمَا أَوْصَاهُ أَنْ قَالَ لَهُ إِیَّاکَ وَ اللَّجَاجَهًَْ ... وَ اذْکُرْ خَطِیئَتَکَ وَ إِیَّاکَ وَ خَطَایَا النَّاس عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَهًَْ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (قَالَ: کَانَ آخِرُ مَا أَوْصَی بِهِ الخِضْر مُوسَی (قَالَ لَا تُعَیِّرَنَّ أَحَداً بِذَنْبٍ وَ إِنَّ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَی اللَّهِ ثَلَاثَهًٌْ الْقَصْدُ فِی الْجِدَهًِْ وَ الْعَفْوُ فِی الْمَقْدُرَهًِْ وَ الرِّفْقُ بِعِبَادِ اللَّهِ وَ مَا رَفَقَ أَحَدٌ بِأَحَدٍ فِی الدُّنْیَا إِلَّا رَفَقَ اللَّهُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ رَأْسُ الْحِکْمَهًِْ مَخَافَهًُْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل وَ عَنْهُ (قَالَ قَالَ مُوسَی لِلْخَضِرِ (قَدْ تَحَرَّمْتُ بِصُحْبَتِکَ فَأَوْصِنِی قَالَ الْزَمْ مَا لَا یَضُرُّکَ مَعَهُ شَیْءٌ کَمَا لَا یَنْفَعُکَ مَعَ غَیْرِهِ شَیْء.
امام صادق (علیه السلام)- ابانبنعبدالملک نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: موسی (علیه السلام) هنگامی که میخواست از خضر (علیه السلام) جدا شود به او گفت: «مرا نصیحت کن»؛ و نصیحت خضر (علیه السلام) به او این بود که: «از لجاجت پرهیز کن، بیحاجت راه نرو و بدون سبب نخند؛ اشتباهاتت را یاد آوری کن ولی از یادآوری اشتباهات مردم پرهیز کن». امام حسین (علیه السلام) فرمود: «آخرین چیزی که خضر (علیه السلام) به موسی (علیه السلام) وصیّت کرد این بود که: «هیچکس را به خاطر گناهی سرزنش نکن و بدان که دوستداشتنیترین اشیاء نزد پروردگار سه چیز هستند: تعادل در هنگام جدّیت، بخشش در هنگام توانایی و مهربانی با خلق خدا. و هرکس در دنیا با کسی مهربان باشد خداوند در روز قیامت با او مهربان است، و سرلوحه حکمت، ترس از خداوند متعال است».
علیبنابراهیم ( فَانْطَلَقا حَتَّی قَالَ: إِذا أَتَیا أَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَما أَهْلَها وَ کَانَ وَقْتُ الْعَشِیِّ وَ الْقَرْیَهًُْ تُسَمِّی النَّاصِرَهًَْ وَ إِلَیْهَا یُنْسَبُ النَّصَارَی وَ لَمْ یُضَیِّفُوا أَحَداً قَطُّ وَ لَمْ یُطْعِمُوا غَرِیباً فَاسْتَطْعَمُوهُمْ فَلَمْ یُطْعِمُوهُمْ وَ لَمْ یُضَیِّفُوهُمْ فَنَظَرَ الخِضْر (إِلَی حَائِطٍ قَدْ زَالَ لِیَنْهَدِمَ فَوَضَعَ الخِضْر (یَدَهُ عَلَیْهِ وَ قَالَ: قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ. فَقَامَ. فَقَالَ مُوسَی (: لَمْ یَنْبَغِ أَنْ تَضُمَّ الْجِدَارَ حَتَّی یُطْعِمُونَا وَ یَأْوُونَا وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ لَوْ شِئْتَ لاَتَّخَذْتَ عَلَیْهِ أَجْراً فَقَالَ لَهُ الخِضْر (: هَذَا فِراقُ بَیْنِی وَ بَیْنِکَ سَأُنَبِّئُکَ بِتَأْوِیلِ مَا لَمْ تَسْتَطِعْ عَلَیْهِ صَبْراً.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- آنها از آن محل گذشتند؛ إِذا أَتَیا أَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَما أَهْلَها و به دهکدهای رسیدند که آن را «ناصریه» میگفتند، شب هنگام بود که موسی و خضر (علیها السلام) وارد این قریه شدند و از اهل قریه خواستند شب آنها را جای دهند. اهالی قریه به آنها جا ندادند و از پذیرایی خودداری کردند، دراینهنگام خضر (علیه السلام) متوجّه شد که یکی از دیوارهای قریه کج شده و مشرف بر خرابی است، خضر (علیه السلام) دست خود را روی دیوار گذاشت و گفت: «برخیز این دیوار را راست کنیم». موسی (علیه السلام) گفت: «باید اهل قریه ما را طعام و غذا بدهند سپس ما این دیوار را اصلاح کنیم». لَوْ شِئْتَ لاَتَّخَذْتَ عَلَیْهِ أَجْراً. خضر (علیه السلام) گفت: هَذَا فِراقُ بَیْنِی وَ بَیْنِکَ سَأُنَبِّئُکَ بِتَأْوِیلِ مَا لَمْ تَسْتَطِعْ عَلَیْهِ صَبْراً؛ از اینجا دیگر رفاقت و مصاحبت ما قطع شد و اینک سر کارهای خود را برای تو روشن میکنم».
الرّسول ( فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ: إِنْ سَأَلْتُکَ عَنْ شَیْءٍ الْآیَهًَْ وَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ (تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ فَقَالَ: اسْتَحْیَا نَبِیُّ اللَّهِ مُوسَی (وَ لَوْ صَبَرَ لَرَأَی أَلْفاً مِنَ الْعَجَائِبِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه: إِنْ سَأَلْتُکَ عَنْ شَیْءٍ را خواند و فرمود: «پیامبر خدا موسی (علیه السلام) خجالت کشید و اگر صبر میکرد، هزار تا از عجایب را میدید».
الباقر ( أَنْکَرَ مُوسَی عَلَی الخِضْر وَ اسْتَفْظَعَ أَفْعَالَهُ حَتَّی قَالَ لَهُ الخِضْر یَا مُوسَی مَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی إِنَّمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.
امام باقر (علیه السلام)- موسی (علیه السلام) از خضر (علیه السلام) نپذیرفت و کارهای او را شنیع شمرد، تا اینکه خضر (علیه السلام) به او گفت: «ای موسی! من اینها را سر خود انجام ندادم، بلکه فقط به جهت امر خداوند عزّوجلّ انجامشان دادم».
الصّادق ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (یَقُولُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَهًًْ لَا بُدَّ مِنْهَا یَرْتَابُ فِیهَا کُلُّ مُبْطِلٍ فَقُلْتُ لَهُ وَ لِمَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لِأَمْرٍ لَمْ یُؤْذَنْ لَنَا فِی کَشْفِهِ لَکُمْ قُلْتُ فَمَا وَجْهُ الْحِکْمَهًِْ فِی غَیْبَتِهِ فَقَالَ وَجْهُ الْحِکْمَهًِْ فِی غَیْبَتِهِ وَجْهُ الْحِکْمَهًِْ فِی غَیْبَاتِ مَنْ تَقَدَّمَهُ مِنْ حُجَجِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ إِنَّ وَجْهَ الْحِکْمَهًِْ فِی ذَلِکَ لَا یَنْکَشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِهِ کَمَا لَا یَنْکَشِفُ وَجْهُ الْحِکْمَهًِْ لَمَّا أَتَاهُ الخِضْر (مِنْ خَرْقِ السَّفِینَهًِْ وَ قَتْلِ الْغُلَامِ وَ إِقَامَهًِْ الْجِدَارِ لِمُوسَی (إِلَّا وَقْتَ افْتِرَاقِهِمَا.
امام صادق (علیه السلام)- عبداللهبنفضل هاشمی گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که میفرمود: «صاحب الأمر غیبتی دارد که ناچار از آن است و هر پیرو باطل، در آن تردید میکند». من عرض کردم: «فدایت شوم! چرا غیبت میکند؟» فرمود: «به علّتی که به ما اجازه ندادهاند آشکار سازیم». عرض کردم: «چه حکمتی در غیبت اوست»؟ فرمود: «همان حکمتی که در غیبت سفرای الهی پیش از او بوده است. حکمت غیبت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظاهر نمیشود مگر بعد از آمدن خود او، چنانکه حکمت سوراخکردن کشتی توسط خضر (علیه السلام) و کشتن آن بچه و تعمیر دیوار، برای موسی (علیه السلام) ظاهر نگشت، مگر موقعی که خواستند از هم جدا شوند».