آیه وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدم فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّيَّتَهُ أَوْلِياءَ مِنْ دُوني وَ هُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمينَ بَدَلاً [50]
و [به ياد آوريد] زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم سجده كنيد»! همگى سجده كردند جز ابليس كه از جنّ بود و از فرمان پروردگارش بيرون شد. آيا [با اين حال]، او و فرزندانش را بهجاى من به سرپرستى انتخاب مىكنيد، درحالىكه آنها دشمن شما هستند؟! چه جايگزين بدى است براى ستمكاران!
الصّادق ( عَنْ جَمِیلِبْنِدَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ إِبْلِیسَ أَ کَانَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ (أَمْ کَانَ یَلِی شَیْئاً مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ فَقَالَ لَمْ یَکُنْ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ (وَ لَمْ یَکُنْ یَلِی شَیْئاً مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ وَ لَا کَرَامَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام)- جمیلبندرّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا ابلیس از فرشتگان بود یا امری از امور آسمان را میگرداند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «نه از فرشتگان بود و نه امری را میگرداند و نه عزّت و احترامی داشت».
الصّادق ( عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ کَانُوا یَحْسَبُونَ أَنَّ إِبْلِیسَ مِنْهُمْ وَ کَانَ فِی عِلْمِ اللَّهِ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْهُمْ فَاسْتَخْرَجَ مَا فِی نَفْسِهِ بِالْحَمِیَّهًِْ وَ الْغَضَبِ فَقَالَ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ.
امام صادق (علیه السلام)- داودبنفرقد نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «فرشتهها پنداشتند شیطان از آنها است و خدا میدانست از آنها نیست و راز او را بهوسیلهی حمیّت فاش کرد که گفت: «مرا از آتش آفریدی و او را از گل آفریدی»».
العسکری ( قِیلَ لِلْإِمَامِ (فَعَلَی هَذَا لَمْ یَکُنْ إِبْلِیسُ أَیْضاً مَلَکاً فَقَالَ لَا بَلْ کَانَ مِنَ الْجِنِّ أَ مَا تَسْمَعُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدم فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ.
امام عسکری (علیه السلام)- به امام (علیه السلام) گفته شد: «بنابراین ابلیس نیز فرشته نیست». فرمود: «نه بلکه از پریان است آیا نشنیدهاید خدا عزّوجلّ فرماید: وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدم فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ».
ابنعبّاس ( أَنَّ الْمَلَائِکَهًَْ کَانَتْ تُقَاتِلُ الْجِنَّ فَسُبِیَ إِبْلِیسُ وَ کَانَ صَغِیراً وَ کَانَ مَعَ الْمَلَائِکَهًِْ (فَتُعُبِّدَ مَعَهَا بِالْأَمْرِ بِالسُّجُودِ لِآدم فَسَجَدُوا وَ أَبَی إِبْلِیسُ فَلِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- ملائکه مشغول نبرد با جنّیان بودند که ابلیس درحالیکه کوچک بود به اسارت گرفته شد و با فرشتگان بود و همراه با آنان متعبّد به امر به سجده بر آدم (علیه السلام) شد. پس فرشتگان سجده کردند و ابلیس سر باز زد. به همین علّت خداوند متعال فرمود: إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ.
الصّادق ( أَمَرَ اللَّهُ إِبْلِیسَ بِالسُّجُودِ لآِدَمَ مُشَافَهَهًًْ فَقَالَ وَ عِزَّتِکَ لَئِنْ أَعْفَیْتَنِی مِنَ السُّجُودِ لآِدَمَ لَأَعْبُدَنَّکَ عِبَادَهًًْ مَا عَبَدَهَا خَلْقٌ مِنْ خَلْقِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند بهطور شفاهی به ابلیس دستور داد که بر آدم سجده کند. ابلیس گفت: «به عزّتت قسم! اگر مرا از این کار معاف کنی، طوری تو را عبادت میکنم که تا به حال هیچیک از بندگانت اینگونه تو را نپرستیده باشند».
الباقر ( أَنْزَلَ بِالْمَدِینَهًِْ الزَّانِی لا یَنْکِحُ إِلَّا زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزَّانِیَةُ لا یَنْکِحُها إِلَّا زانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ فَلَمْ یُسَمِّ اللَّهُ الزَّانِیَ مُؤْمِناً وَ لَا الزَّانِیَهًَْ مُؤْمِنَهًًْ وَ قَالَ رَسُولُاللَّهِ (لَیْسَ یَمْتَرِی فِیهِ أَهْلُ الْعِلْمِ أَنَّهُ قَالَ لَا یَزْنِی الزَّانِی حِینَ یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْرِقُ السَّارِقُ حِینَ یَسْرِقُ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَإِنَّهُ إِذَا فَعَلَ ذَلِکَ خُلِعَ عَنْهُ الْإِیمَانُ کَخَلْعِ الْقَمِیصِ وَ نَزَلَ بِالْمَدِینَهًِْ وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِینَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مَا کَانَ مُقِیماً عَلَی الْفِرْیَهًِْ مِنْ أَنْ یُسَمَّی بِالْإِیمَانِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ وَ جَعَلَهُ اللَّهُ مُنَافِقاً قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الْمُنافِقِینَ هُمُ الْفاسِقُونَ وَ جَعَلَهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أَوْلِیَاءِ إِبْلِیسَ قَالَ إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ وَ جَعَلَهُ مَلْعُوناً فَقَالَ إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند در مدینه آیات مربوط به زنا را نازل فرمود: مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمیکند و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود درنمیآورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است! (نور/۳) پس خداوند از مرد زناکار و زن زناکار به عنوان مؤمن یاد نکرده است. و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که هیچیک از اهل علم تردیدی ندارد که آن حضرت چنین فرموده است، فرمود: آن هنگام که مرد زناکار زنا میکند، مؤمن نیست و آن هنگام که دزد دست به دزدی میزند، مؤمن نیست. زیرا که وقتی او این گناه را مرتکب میشود، ایمان از او خلع میگردد همچون کندهشدن لباس از تن. و خداوند در مدینه چنین نازل نمود: «و کسانی که آنان پاکدامن را متّهم میکنند، سپس چهار شاهد [بر مدّعای خود] نمیآورند، آنها را هشتاد تازیانه بزنید و شهادتشان را هرگز نپذیرید و آنها همان فاسقانند! مگر کسانی که بعد از آن توبه کنند و جبران نمایند [که خداوند آنها را میبخشد] زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است. (نور/۵۴) پس تا زمانی که او بر تهمت خود باقی است، خداوند او را از نسبت دادن به ایمان به دور داشته است. خداوند عزوجل میفرماید: آیا کسی که با ایمان باشد همچون کسی است که فاسق است؟! نه، هرگز این دو برابر نیستند. (سجده/۱۸) و خداوند او را منافق قرار داده است. خداوند عزّوجلّ میفرماید: به یقین، منافقان همان فاسقانند! (توبه/ ۶۷)، و خداوند عزّّوجلّ او را از پیروان ابلیس قرار داده و فرموده است: کسانی که زنان پاکدامن و بیخبر [از هرگونه آلودگی] و مؤمن را متّهم میسازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهی بدورند و عذاب بزرگی برای آنهاست. در آن روز زبانها و دستها و پاهایشان برضدّ آنها به اعمالی که مرتکب میشدند گواهی میدهد! (نور/۲۴۲۳)».
الکاظم ( مِنْ کَلَامِ مُوسَیبْنِجَعْفَرٍ (مَعَ الرَّشِیدِ فَقَالَ وَ لِإِبْلِیسَ ذُرِّیَّهًٌْ فَقَالَ نَعَمْ أَ لَمْ تَسْمَعْ إِلَی قَوْلِ اللَّهِ إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِی وَ هُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا ما أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لا خَلْقَ أَنْفُسِهِمْ وَ ما کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُداً لِأَنَّهُمْ یُضِلُّونَ ذُرِّیَّهًَْ آدم (بِزَخَارِفِهِمْ وَ کَذِبِهِم.
امام کاظم (علیه السلام)- از جمله مکالمات امام کاظم (علیه السلام) و هارونالرشید این است: ... هارون گفت: «مگر ابلیس ذرّیّه و بازماندگانی هم دارد»؟ فرمود: «آری! مگر این آیه را نشنیدهای: إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِی وَ هُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا، ما أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لا خَلْقَ أَنْفُسِهِمْ وَ ما کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُداً؛ زیرا آنها به وسیلهی آرایش زر و زیور و دروغی که میگویند فرزندان آدم (علیه السلام) را گمراه میکنند».
الباقر ( هَبَطَ جَبْرَئِیلُ (علَی النبی (وَ هُوَ فِی مَنْزِلِ أُمِّ سَلَمَهًَْ (فَقَالَ یا محمد (إِنَّ مَلَأً مِنْ مَلَائِکَهًِْ السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ یُجَادِلُونَ فِی شَیْءٍ حَتَّی کَثُرَ بَیْنَهُمُ الْجِدَالُ فِیهِمْ وَ هُمْ مِنَ الْجِنِّ مِنْ قَوْمِ إِبْلِیسَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه.
امام باقر (علیه السلام)- جبرئیل در خانهی امّ سلمه بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و گفت: «یا محمّد! ستیزی میان اشراف فرشتههای آسمان چهارم در گرفته که از پریان قوم ابلیس هستند که خدا در قرآن دربارهاش فرموده است: إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه».
امیرالمؤمنین ( عَنْ عَلِیبْنالحُسَیْن (عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا أَرَادَ عَلِیٌّ (أَنْ یَسِیرَ إِلَی النَّهْرَوَانِ اسْتَنْفَرَ أَهْلَ الْکُوفَهًِْ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یُعَسْکِرُوا بِالْمَدَائِنِ فَتَأَخَّرَ عَنْهُ شَبَثُبْنُرِبْعِیٍّ وَ عَمْرُوبْنُحُرَیْثٍ وَ الْأَشْعَثُبْنُقَیْسٍ وَ جَرِیرُبْنُعَبْدِ اللَّهِ وَ قَالُوا ائْذَنْ لَنَا أَیَّاماً نَتَخَلَّفْ عَنْکَ فِی بَعْضِ حَوَائِجِنَا وَ نَلْحَقْ بِکَ فَقَالَ لَهُمْ قَدْ فَعَلْتُمُوهُ سَوْأَهًًْ لَکُمْ مِنْ مَشَایِخَ فَوَ اللَّهِ مَا لَکُمْ مِنْ حَاجَهًٍْ تَتَخَلَّفُونَ عَلَیْهَا وَ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَ سَأُبَیِّنُ لَکُمْ تُرِیدُونَ أَنْ تُثَبِّطُوا عَنِّی النَّاسَ وَ کَأَنِّی بِکُمْ بِالْخَوَرْنَقِ وَ قَدْ بَسَطْتُمْ سُفْرَتَکُمْ لِلطَّعَامِ إِذْ یَمُرُّ بِکُمْ ضَبٌّ فَتَأْمُرُونَ صِبْیَانَکَ فَیَصِیدُونَهُ فَتَخْلَعُونِّی وَ تُبَایِعُونَهُ ثُمَّ مَضَی إِلَی الْمَدَائِنِ وَ خَرَجَ الْقَوْمُ إِلَی الْخَوَرْنَقِ وَ هَیَّئُوا طَعَاماً فَبَیْنَمَا هُمْ کَذَلِکَ عَلَی سُفْرَتِهِمْ وَ قَدْ بَسَطُوهَا إِذْ مَرَّ بِهِمْ ضَبٌّ فَأَمَرُوا صِبْیَانَهُمْ فَأَخَذُوهُ وَ أَوْثَقُوهُ وَ مَسَحُوا أَیْدِیَهُمْ عَلَی یَدِهِ کَمَا أَخْبَرَ عَلِیٌّ (وَ أَقْبَلُوا عَلَی الْمَدَائِنِ فَقَالَ لَهُمْ أمیرالمومنین (بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا لَیَبْعَثَنَّکُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مَعَ إِمَامِکُمُ الضَّبِّ الَّذِی بَایَعْتُمْ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مَعَ إِمَامِکُمْ وَ هُوَ یَسُوقُکُمْ إِلَی النَّار.
امام علی (علیه السلام)- زمانیکه علی (علیه السلام) قصد کرد که بهسوی نهروان حرکت کند اهل کوفه را فراخواند و به آنان دستور داد که در مدائن اردو بزنند و شبثبنربعی، عمروبنحریث، اشعثبنقیس و جریربنعبدالله از او تعلّل کردند و گفتند: «چند روزی به ما اجازه بده تا برای برخی حاجتهایمان از تو باز بمانیم و به تو ملحق شویم». به آنان فرمود: «آن را انجام دادهاید. زشتی بر شما باد ای بزرگان!، به خدا سوگند شما حاجتی ندارید که بهخاطر آن بازبمانید. من از آنچه در دلهای شماست آگاهم و برایتان بیان میکنم، شما میخواهید که از مردم تأخیر کنید و گویی من شما را در خورنق میبینم درحالیکه شما سفره خویش را برای طعام گسترانیدهاید، آنگاه سوسماری بر شما گذر میکند، به کودکانتان دستور میدهید و آنها آن را شکار میکنند. پس مرا خلع میکنید و با او بیعت میکنید». سپس بهسوی مدائن حرکت کرد و آن جماعت بهسوی خورنق خارج شدند و طعامی آماده کردند و درحالیکه بر سفره پهن خود بودند، سوسماری بر آنان گذر کرد، پس به کودکانشان دستور دادند و آنها آن را گرفتند و بستند و دستانشان را بر دست او کشیدند، چنانکه علی (علیه السلام) خبر داده بود و به مدائن روی کردند. پس امیرمؤمنان (علیه السلام) به آنان فرمود: «چه جایگزینی بدی است؛ خداوند در روز قیامت شما را به همراه امامتان سوسمار که با او بیعت کردهاید، محشور میکند. گویی من در روز قیامت به شما مینگرم که همراه امامتان هستید و او شما را بهسوی آتش میکشد».
الجواد ( عَنْ یَزِیدَبْنِعَبْدِاللَّهِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ قَالَ :کَتَبَ أبُوجَعفر (إِلَی سَعْدٍ الْخَیْرِ کُلُّ أُمَّهًٍْ قَدْ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُمْ عِلْمَ الْکِتَابِ حِینَ نَبَذُوهُ وَ وَلَّاهُمْ عَدُوَّهُمْ حِینَ تَوَلَّوْهُ وَ کَانَ مِنْ نَبْذِهِمُ الْکِتَابَ أَنْ أَقَامُوا حُرُوفَهُ وَ حَرَّفُوا حُدُودَهُ فَهُمْ یَرْوُونَهُ وَ لَا یَرْعَوْنَهُ وَ الْجُهَّالُ یُعْجِبُهُمْ حِفْظُهُمْ لِلرِّوَایَهًِْ وَ الْعُلَمَاءُ یَحْزُنُهُمْ تَرْکُهُمْ لِلرِّعَایَهًِْ وَ کَانَ مِنْ نَبْذِهِمُ الْکِتَابَ أَنْ وَلَّوْهُ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ فَأَوْرَدُوهُمُ الْهَوَی وَ أَصْدَرُوهُمْ إِلَی الرَّدَی وَ غَیَّرُوا عُرَی الدِّینِ ثُمَّ وَرَّثُوهُ فِی السَّفَهِ وَ الصِّبَا فَالْأُمَّهًُْ یَصْدُرُونَ عَنْ أَمْرِ النَّاسِ بَعْدَ أَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عَلَیْهِ یُرَدُّونَ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا وَلَایَهًُْ النَّاسِ بَعْدَ وَلَایَهًِْ اللَّهِ وَ ثَوَابُ النَّاسِ بَعْدَ ثَوَابِ اللَّهِ وَ رِضَا النَّاسِ بَعْدَ رِضَا اللَّهِ فَأَصْبَحَتِ الْأُمَّهًُْ کَذَلِکَ وَ فِیهِمُ الْمُجْتَهِدُونَ فِی الْعِبَادَهًِْ عَلَی تِلْکَ الضَّلَالَهًِْ مُعْجَبُونَ مَفْتُونُونَ فَعِبَادَتُهُمْ فِتْنَهًٌْ لَهُمْ وَ لِمَنِ اقْتَدَی بِهِم.
امام جواد (علیه السلام)- امام جواد (علیه السلام) به سعدالخیر نوشت: خداوند از هر امّتی که کتاب او را به دور افکنند، علم کتاب را باز میستاند، و وقتی از او روی برتابند، دشمن خود را بر ایشان حکمفرما میگرداند. گونهای از دور انداختن قرآن چنین است که حروف و کلماتش را بخوانند و بدانند و رواج دهند و حدود و مقرراتش را تحریف کنند، و آن را روایت بکنند امّا رعایت نکنند. نادانها را حفظ روایت خوش است، و دانشمندان را ترک رعایت ناخوش و اندوهبار. و گونهای دیگر دور انداختن قرآن چنین است که آن را تحت اختیار و سرپرستی کسی قرار دهند که او را نمیشناسند، و این سرپرستان آنها را به هواپرستی کشانند و به هلاکت رسانند و رشتههای دینداری را دگرگون سازند و سپس ریاست و جلوداری دین را موروثی میکنند تا آن را به بیخردان و کودکان واگذارند. پس این امّت اسلامی پس از آنکه خداوند بدیشان دستور داد، پیروی از امر و فرمان مردم میکنند، و امر خدا را رد میکنند. چه جایگزینی بدی است برای ستمکاران! ولایت مردم، پس از ولایت خدا، و پاداش مردم پس از پاداش خدا و خشنودی مردم، پس از خشنودی خدا، و امّت این چنین گشت در حالی که در میان ایشان افرادی بودند که در پرستش و بندگی خدا کوشش و تلاش میکردند امّا به ضلالت و گمراهی گرفتارند، تنها خود را میبینند و فتنهگرند، زیرا عبادت و پرستش آنان، هم برای خود آنان فتنه است و هم برای کسی که به آن ها اقتدا میکند.