آیه ۶ - سوره نور

پیامبر ( هلال‌بن‌امیّه همسرش را به زنادادن به شریک‌بن‌سحماء متّهم نمود؛ پیامبر (فرمود: «یا باید شاهد بیاوری و یا بر پشتت تازیانه زده خواهد شد». هلال [با تعجّب] گفت: «ای رسول خدا (! یک‌نفر از ما دیگری را با همسرش [درحال زناکردن] می‌بیند باید درپیِ شاهد برود»؟! باز رسول خدا (فرمود: «یا باید شاهد بیاوری و یا بر پشتت تازیانه زده خواهد شد». هلال عرض کرد: «سوگند به خدایی که تو را به حق به پیامبری برانگیخت من حقیقت را می‌گویم و به‌زودی خداوند آیه‌ای نازل خواهد فرمود که پشت مرا از [خوردنِ] تازیانه رهایی بخشد؛ پس این آیه نازل شد: وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصّادِقِینَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ، وَ الْخامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللهِ عَلَیْهِ إِنْ کانَ مِنَ الْکاذِبینَ، وَ یَدْرَؤُا عَنْهَا الْعَذابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهاداتٍ بِاللهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْکاذِبینَ، وَ الْخامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللهِ عَلَیْها إِنْ کانَ مِنَ الصَّادِقین؛ این آیات درباره‌ی لعان نازل شده و سبب نزولش این بود که وقتی رسول خدا (از جنگ تبوک بازگشت عویمربن‌ساعده عجلانی که از انصار بود نزد ایشان آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (! همسرم به شریک‌بن‌سمحاء زنا داده و اکنون از او حامله شده است». رسول خدا (از او روی برگرداند؛ عویمر دوباره سخن خود را تکرار کرد و رسول خدا (از او روی برگرداند تا اینکه عویمر چهار مرتبه این کار را تکرار کرد؛ رسول خدا (به درون خانه‌ی خویش رفت، دراین‌هنگام آیه‌ی لعان بر حضرت نازل شد. رسول خدا (از خانه بیرون آمده و نماز عصر را به جماعت خواند و [بعد از نماز] به عویمر فرمود: «همسرت را نزد من بیاور که خداوند درباره‌ی شما آیه‌ای نازل نموده است». عویمر نزد همسرش آمد و به او گفت: «رسول خدا (تو را می‌خواند». همسرش که زن آبرومندی بود به همراه جمعی از قوم خود آمد؛ چون داخل مسجد شد رسول خدا (به عویمر فرمود: «نزدیک منبر آمده و یکدیگر را نفرین کنید». عویمر عرض کرد: «چگونه نفرین کنم»؟ حضرت فرمود: «پیش بیا و بگو: به نام خدا شهادت می‌دهم در مورد نسبتی که به همسرم داده‌ام از راستگویان هستم». عویمر نیز جلو آمده و این جمله را بر زبان جاری ساخت. رسول خدا (فرمود: «این جمله را تکرار کن». او نیز تکرار نمود. دوباره فرمود: «تکرار کن»؛ تا اینکه چهار مرتبه این کار را تکرار نمود و در مرتبه پنجم فرمود: «لعنت خدا بر تو باد اگر در نسبتی که به همسرت می‌دهی از دروغگویان باشی». عویمر نیز در مرتبه پنجم گفت: «لعنت خدا بر او باد اگر در نسبتی که به همسرش می‌دهد از دروغگویان باشد». آنگاه حضرت فرمود: «[مواظب باش که] لعنت، دعای مستجابی است، اگر دروغ بگویی تو را خواهد گرفت». سپس به او فرمود: «کنار بایست»! و به همسرش فرمود: «مثل او شهادت بده وگرنه مجازات خدا را بر تو جاری خواهم ساخت. زن نگاهی به چهره‌ی قوم و قبیله خود انداخت و گفت: «من این چهره‌ها را در این شامگاه، رو سیاه نمی‌کنم»؛ پس نزدیک منبر رفته و گفت: «به نام خدا شهادت می‌دهم عویمربن‌ساعده در مورد نسبتی که به من داده از دروغگویان است». رسول خدا (فرمود: «این جمله را تکرار کن». او نیز تکرار نمود تا اینکه چهار مرتبه تکرار نمود. رسول خدا (فرمود: «در مرتبه‌ی پنجم خودت را لعنت کن اگر عویمر در نسبتی که به تو داده از راستگویان باشد». او نیز در مرتبه‌ی پنجم گفت: «غضب خدا بر من باد اگر شوهرم در نسبتی که به من داده از راستگویان باشد». رسول خدا (فرمود: «وای بر تو! لعنت، دعای مستجابی است». آنگاه به شوهرش فرمود: «دیگر این زن هیچ‌گاه بر تو حلال نمی‌شود». عویمر عرض کرد: «مالی که [به‌عنوان مهریه] به او داده‌ام چه می‌شود»؟ فرمود: «اگر تو [در این جریان] دروغ گفته باشی که آن مال از خودِ این زن، از تو دورتر است و اگر راست گفته باشی، آن مال حقّ اوست چون با او آمیزش کرده‌ای». سپس رسول خدا (فرمود: «اگر این زن، فرزندی به دنیا آورد که ساق‌های پایش لاغر و باریک و چشمانش درشت و موهایش به‌شدّت به هم تابیده بود زاییده‌ی آن کار زشت است؛ و اگر فرزندی با چشمانِ میشی و موهای بُور به دنیا آورد برای پدرش (عویمر) است».

امام صادق ( از امام صادق (پیرامون آیه: وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ سؤال شد. حضرت فرمود: «منظور کسی است که به همسرش نسبت زنا می‌دهد، هرگاه به او نسبت زنا داده و سپس اعتراف نماید که بر همسرش افترا بسته است، هشتاد تازیانه خواهد خورد و همسرش به او بازگردانده خواهد شد (یعنی از هم جدا نمی‌شوند)؛ امّا اگر جز به پذیرفته‌شدن شهادتش راضی نشود باید چهارمرتبه بر ضدّ آن زن به‌نام خدا شهادت دهد که [در این نسبت زنا دادن] از راستگویان است و در مرتبه‌ی پنجم خودش را درصورتی‌که از دروغگویان باشد لعنت می‌کند. و اگر آن زن بخواهد مجازات که در اینجا سنگسارشدن است را از خود دور سازد باید چهار مرتبه به نام خدا شهادت دهد که شوهرش از دروغگویان است و در مرتبه‌ی پنجم [بگوید] غضب خدا بر او باد اگر شوهرش از راستگویان باشد؛ اگر زن چنین نکند سنگسار می‌شود و اگر چنین کند مجازات را از خویش دور ساخته و هیچ‌گاه تا روز قیامت بر آن مرد حلال نخواهد شد». عرض کردم: «به نظر شما اگر این زن و مرد از هم جدا شوند و زن، فرزندی داشته باشد که بمیرد [زن از او ارث خواهد برد]»؟ امام (فرمود: «مادرش از او ارث می‌برد و اگر مادرش [نیز] بمیرد دایی‌های آن فرزند از آن فرزند ارث خواهند برد و اگر کسی بگوید: آن فرزند زنا زاده است هشتاد تازیانه خواهد خورد». عرض کردم: «اگر آن مرد [بعد از جاری‌شدن لعان] به این فرزند اعتراف نماید فرزند به او بازگردانده می‌شود»؟ فرمود: «خیر، و احترامی [نیز] میان آن‌ها وجود ندارد و مرد از او ارث نمی‌برد ولی آن فرزند از پدر ارث خواهد برد».

امام علی ( میان پنج گروه از زنان و شوهرانشان حکم ملاعنه نیست. زن یهودی که شوهرش مسلمان باشد، زن مسیحی و کنیز که شوهرشان مسلمان و آزاد باشد و نسبت زنا به آنان بدهد، زن آزادی که همسر برده‌ای باشد و برده‌ی زن خود را متّهم به زنا کند، مردی که پیشتر برای متّهم‌ساختن دیگری تازیانه‌ی حد بر او جاری شده باشد که خدای عزّوجلّ درباره‌اش می‌فرماید: وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً، زن گنگ که میان او و شوهرش نیز لعان جاری نمی‌گردد و لعان فقط با زبان است.

امام باقر ( لعان‌کردن زن و شوهر و ایلاء جز بعد از [تحقّقِ] آمیزش جنسی واقع نمی‌شود.

امام صادق ( لعان جز پس از همبستر شدن زن و مرد و کام گرفتن واقع نمی‌شود. و لعانی واقع نمی‌شود مگر اینکه مرد فرزندش را نفی کند و بگوید این فرزند از آن من نیست.

امام صادق ( حلبی گوید: از امام صادق (درباره‌ی زن ملاعنه سؤال کردم، که شوهرش او را متّهم می‌کند، و فرزندش را نفی می‌نماید، و با او ملاعنه می‌کند، و پس از آن شوهرش می‌گوید: «فرزند متعلّق به من است، و این‌گونه خودش را تکذیب می‌نماید». امام (فرمود: «امّا زن هرگز به او باز نمی‌گردد، و امّا درباره‌ی فرزند، چون او مدّعی صحّت نسبش می‌گردد، به او باز می‌گردانم، و فرزندش را به حالی وانمی‌گذارم که میراثی از او نداشته باشد، و آن پسر از پدر ارث می‌برد، ولی آن پدر از پسر ارث نمی‌برد، بلکه میراث او به دایی‌هایش تعلّق می‌گیرد، و اگر کسی او را زنازاده بخواند حدّ قذف بر او جاری می‌شود».

امام صادق ( جمیل‌بن‌درّاج گوید: از امام صادق (پرسیدم: «آیا میان مرد آزاد و کنیزش لعان صورت می‌گیرد»؟ امام (فرمود: «آری، و همچنین میان مرد برده و زن آزاد، و میان برده و کنیز [که با هم ازدواج کرده‌اند] و میان مرد مسلمان و زن یهودی و [یا] مسیحی [که ازدواج موقّت کرده باشند] لعان صورت می‌گیرد و [دراین‌موارد] زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و مرد آزاد و کنیز [که مورد سؤال] از یکدیگر ارث نمی‌برند».

امام صادق ( عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: «عبّاد بصری از امام صادق (پرسید: «ملاعنه شوهر با زوجه‌اش چگونه است»؟ امام (فرمود: «مردی از مسلمانان نزد رسول خدا (آمد و گفت: «ای رسول خدا (بفرمایید چنانچه مردی به خانه‌اش برود و مردی دیگر را با زوجه‌اش درحال مقاربت ببیند با آن دو چه کار باید انجام دهد»؟ امام صادق (فرمود: «رسول خدا (از شنیدن این کلام روی برگردانید، و مرد منصرف شد و آن مرد خود بدین مصیبت از سوی زوجه‌اش مبتلا شده بود». فرمود: «وحی از جانب خداوند عزّوجلّ بر حکم آن دو نازل شد، و رسول خدا (به‌سوی آن مرد کسی را فرستاد و وی را خواست و پرسید: «آیا تو آن کسی هستی که با زوجه‌ات چنین ماجرایی دیدی»؟ عرض کرد: «آری». فرمود: «برو و همسرت را نزد من بیاور زیرا خداوند عزّوجلّ حکم تو و آن دو را نازل فرموده است». مرد همسر خویش را حاضر کرد و حضرت زن را بازداشت و به مرد فرمود: «چهار بار به خدا سوگند یاد کن که تو در آنچه به این زن نسبت دادی راست می‌گویی». مرد شهادت داد، سپس رسول خدا (فرمود: «آرام باش و او را نصیحت کرد و فرمود: ای مرد از خداوند بترس، لعنت خداوند بسیار سخت است». آنگاه فرمود: «برای پنجمین‌بار شهادت ده و بگو لعنت خداوند بر من اگر از دروغگویان باشم». مرد شهادت پنجم را انجام داد چنان‌که فرموده بود، رسول خدا (دستور داد وی را به کناری بردند، آنگاه رو به زن کرده و فرمود: تو نیز چهار بار به لفظ جلاله سوگند یاد کن که شوهرت در آنچه به تو نسبت داده، از دروغگویان است؛ زن شهادت را اجرا کرد». سپس به او فرمود: «آرام گیر و او را موعظه فرمود: «از خدا بترس زیرا خشم و غضب خداوند شدید است». بعد فرمود: «شهادت پنجم را چنین ادا کن و بگو: که غضب خداوند بر من اگر شوهرم از راستگویان باشد در آنچه به من نسبت می‌دهد، و زن شهادت داد، آنگاه رسول خدا (میان آن دو را جدایی انداخت». و فرمود: «شما هیچ‌گاه نمی‌توانید پس از این ملاعنه با یکدیگر ازدواج کنید».

امام کاظم ( علیّ‌بن‌جعفر گوید: از برادرم امام کاظم (پیرامون مردی پرسیدم: «با همسرش لعان کرده و چهار مرتبه به نام خداوند سوگند خورده و در مرتبه‌ی پنجم [از شهادت‌دادن] خودداری کرده است»؟ امام (فرمود: «اگر مرد در مرتبه‌ی پنجم [از شهادت دادن] خودداری کند آن زن [همچنان] همسر اوست و [به خاطر این تهمت زدن، هشتاد] تازیانه می‌خورد؛ و اگر زن از شهادت‌دادن خودداری کند درصورتی‌که سوگند [از طرف شوهر] برضدّ او داده‌شده، زن تازیانه خواهد خورد». و نیز از امام کاظم (پیرامون لعان پرسیدم که: «آیا ایستاده لعان می‌کند یا نشسته»؟ امام (فرمود: «لعان کردن و مانند آن [مثل شهادت‌دادن] ایستاده انجام می‌شود».