آیه أَوْ كَظُلُماتٍ في بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَراها وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ [40]
يا همچون ظلماتى در يك درياى عميق و پهناور كه موجى آن را پوشانده، و بر فراز آن موج ديگرى، و بر فراز آن ابرى تاريك است؛ ظلمت‌هايى است يكى بر فراز ديگرى، [آن‌گونه كه] هرگاه دست خود را خارج كند ممكن نيست آن را ببيند! و كسى كه خدا نورى براى او قرار نداده، هيچ نورى براى او نيست.
أمیرالمؤمنین ( وَ الشُّبْهَهًُْ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی إِعْجَابٍ بِالزِّینَهًِْ وَ تَسْوِیلِ النَّفْسِ وَ تَأَوُّلِ الْعِوَجِ وَ لَبْسِ الْحَقِّ بِالْبَاطِلِ وَ ذَلِکَ أَنَّ الزِّینَهًَْ تَئُولُ عَنِ الْبَیِّنَهًِْ وَ تَسْوِیلَ النَّفْسِ تُقْحِمُ إِلَی الشَّهْوَهًِْ وَ الْعِوَجَ یَمِیلُ مَیْلًا عَظِیماً وَ اللَّبْسَ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ فَذَلِکَ الْکُفْرُ وَ دَعَائِمُهُ وَ شُعَبُه.
امام علی ( شبهه بر چهار بخش است، خودپسندی به زیور، وسوسه نفسانی، کج اندیشی و درگیری باطل به حق، چون زیور از راه روشن باز می‌دارد، و وسوسه و خودآرایی در هوس می‌افکند، و کژی انحراف بزرگ می‌آورد، و درگیری، تاریکی‌های روی هم می‌باشد. این کفر و پایه‌ها و بخش‌هایش می‌باشد.
الصّادق ( الْحَکِیمِ‌بْنِ‌حُمْرَانَ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ قَالَ أَصْحَابُ الْجَمَلِ وَ صِفِّینَ وَ النَّهْرَوَانِ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ قَالَ بَنُوأُمَیَّهًَْ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ یَعْنِی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (فِی ظُلُمَاتِهِمْ لَمْ یَکَدْ یَراها أَیْ إِذَا نَطَقَ بِالْحِکْمَهًِْ بَیْنَهُمْ لَمْ یَقْبَلْهَا مِنْهُ أَحَدٌ إِلَّا مَنْ أَقَرَّ بِوَلَایَتِهِ ثُمَّ بِإِمَامَتِهِ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ أَیْ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ إِمَاماً فِی الدُّنْیَا فَمَا لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ مِنْ نُورٍ إِمَامٍ یُرْشِدُهُ وَ یَتَّبِعُهُ إِلَی الْجَنَّهًِْ.
امام صادق ( حکیم‌بن‌حمران گوید: از امام صادق (درباره‌ی این آیه: أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ پرسیدم. فرمود: «آن‌ها اصحاب جنگ جمل و صفین و نهروان هستند؛ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ؛ منظور، بنی‌امیّه هستند. إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ؛ یعنی وقتی امیرالمؤمنین (دست خود را در آورد. لَمْ یَکَدْ یَراها؛ منظور این است که وقتی سخن به حکمت گوید از او نمی‌پذیرند مگر کسانی که اعتراف به ولایت و امامتش دارند. وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ؛ یعنی کسی که خدا برایش امامی در دنیا قرار نداده در آخرت نوری ندارد و یعنی امامی که راهنمای به بهشت باشد و از پی او به بهشت برود، ندارد».
الصّادق ( أَنَّ أَبَاحَنِیفَهًَْ أَکَلَ طَعَاماً مَعَ الْإِمَامِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (فَلَمَّا رَفَعَ الصَّادِقُ (یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ (فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ یَا أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (أَ جَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً فَقَالَ لَهُ وَیْلَکَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَقُولُ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللهُ سَیُؤْتِینَا اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (بَلَی قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها وَ قَالَ کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.
امام صادق ( ابوحنیفه با امام صادق (غذا می‌خورد وقتی امام دست از غذا کشید، گفت: الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِک؛ یعنی این نعمت از خدا و پیامبر تو است. ابوحنیفه گفت: «یا اباعبداللَّه با خدا شریک قرار دادی». فرمود: «وای بر تو خدا در قرآن می‌فرماید: آن‌ها فقط از این انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل [و کرم] خود، بی‌نیاز ساختند!. (توبه/۷۴) و در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: [درحالی‌که] اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضی باشند، و بگویند: «خداوند برای ما کافی است! و به‌زودی خدا و رسولش، از فضل خود به ما می‌بخشند. (توبه/۵۹) ابوحنیفه گفت: «به خدا قسم مثل اینکه تاکنون این دو آیه را در قرآن نخوانده بودم و نه تا حالا شنیده بودم». امام صادق (فرمود: «بلی من خوانده‌ام و شنیده‌ام ولی خداوند این آیه را درباره‌ی تو و امثال تو نازل نموده است: یا بر دل‌هایشان قفل نهاده شده است؟!. (محمّد/۲۴) و فرمود: چنین نیست که آن‌ها می‌پندارند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل‌هایشان نشسته است!. (مطّفقین/۱۴)
الرّسول ( عَنْ أَبِی‌هُرَیْرَهًَْ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ أُبَشِّرُکَ یَا مُحَمَّدُ (بِمَا تَجُوزُ عَلَی الصِّرَاطِ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ تَجُوزُ بِنُورِ اللَّهِ وَ یَجُوزُ عَلِیٌّ (بِنُورِکَ وَ نُورُکَ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ یَجُوزُ أُمَّتُکَ بِنُورِ عَلِیٍّ (وَ نُورُ عَلِیٍّ (مِنْ نُورِکَ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ.
پیامبر ( ابوهریره نقل می‌کند: رسول خدا (فرمود: «[روزی] جبرئیل (نزد من آمد و گفت: «ای محمّد (! آیا به تو بشارت دهم که [روز قیامت] به‌وسیله‌ی چه چیزی از پل صراط عبور می‌کنی»؟ گفتم: «آری»! گفت: «تو با نور خداوند عبور می‌کنی و علی (با نور تو؛ و نور تو برگرفته از نور خداوند است؛ و امّتت با نور علی (عبور خواهند کرد و نور علی (برگرفته از نور توست؛ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ».
الرّسول ( عَن مُحَمَّدِ‌بْنِ‌ثَابِتٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِعَلِیٍّ (إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَنِی وَ إِیَّاکَ مِنْ نُورِهِ الْأَعْظَمِ ثُمَّ رَشَّ مِنْ نُورِنَا عَلَی جَمِیعِ الْأَنْوَارِ مِنْ بَعْدِ خَلْقِهِ لَهَا فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ اهْتَدَی إِلَیْنَا وَ مَنْ أَخْطَأَهُ ذَلِکَ النُّورُ ضَلَّ عَنَّا ثُمَّ قَرَأَ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ یَهْتَدِی إِلَی نُورِنَا.
پیامبر ( محمدبن‌ثابت گوید: حضرت رسول (به علی (فرمود: «همانا خداوند متعال من و تو را از نور بزرگ خویش آفریده، سپس از نور ما به تمام نورهایی که آفریده بود پاشید. هرکس که این نور ما به او اصابت کرد، به سوی ما راه یافت و هرکس که از این نور محروم ماند، از ما گمراه شد». سپس این آیه را قرائت فرمود: و کسی که خدا نوری برای او قرار نداده، هیچ نوری برای او نیست تا به نور ما راه یابد».
الصّادق ( وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ ای مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ إِمَاماً فِی الدُّنْیَا فَمَا لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ مِنْ نُورٍ إِمَامٍ یُرْشِدُهُ وَ یُتْبِعُهُ إِلَی الْجَنَّهًْ.
امام صادق ( وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ؛ یعنی کسی که خدا برایش امامی در دنیا قرار نداده، در آخرت نوری ندارد، یعنی امامی که او را راهنمایی کند و از پی او به بهشت برود، ندارد.
أمیرالمؤمنین ( مَنْ أَبْقَ لَهُ شَیْءٌ فَلْیَقْرَأ أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُور.ٍ
امام علی ( کسی که چیزی [مانند برده] از او بگریزد این آیه را بخواند: أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ.