آیه لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّي بِسُلْطانٍ مُبِینٍ [21]
به یقین او را کیفر شدیدى خواهم داد، یا او را ذبح مى‌کنم، مگر آنکه دلیل روشنى [براى غیبتش] براى من بیاورد»!
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- ما لِیَ لا أَرَی الْهُدْهُدَ إِلَی قَوْلِهِ بِسُلْطانٍ مُبِینٍ أَیْ بِحُجَّهًٍْ قَوِیَّهًٍْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ یعنی با حجّتی قوی.
الصّادق (علیه السلام)- قَوْلُهُ لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً یَقُولُ لَأَنْتِفَنَّ رِیشَه.
امام صادق (علیه السلام)- لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً؛ یعنی پرهای هدهد را خواهم کند.
الکاظم (علیه السلام)- عَن إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْأَوَّلِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) قَالَ لِلْهُدْهُدِ حِینَ فَقَدَهُ وَ شَکَ فِی أَمْرِهِ فَقالَ ما لِیَ لاأَرَی الْهُدْهُدَ أَمْ کانَ مِنَ الْغائِبِینَ حِینَ فَقَدَهُ فَغَضِبَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ وَ إِنَّمَا غَضِبَ لِأَنَّهُ کَانَ یَدُلُّهُ عَلَی الْمَاءِ فَهَذَا وَ هُوَ طَائِرٌ قَدْ أُعْطِیَ مَا لَمْ یُعْطَ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) وَ قَدْ کَانَتِ الرِّیحُ وَ النَّمْلُ وَ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ وَ الشَّیَاطِینُ وَ الْمَرَدَهًُْ لَهُ طَائِعِینَ وَ لَمْ یَکُنْ یَعْرِفُ الْمَاءَ تَحْتَ الْهَوَاءِ وَکَانَ الطَّیْرُ یَعْرِفُه.
امام کاظم (علیه السلام)- ابراهیم از پدرش از امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند: وقتی سلیمان‌بن‌داوود (علیه السلام) هدهد را گم کرد و درباره‌اش به شک افتاد؛ گفت: «چرا هدهد را نمی‌بینم، یا اینکه او از غایبان است؟!. (نمل/۲۰)». وقتی دید که حاضر نیست، خشمگین شد و گفت: لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ و نسبت به او خشمگین شد چرا که هدهد راهنمای سلیمان برای پیدا کردن آب بود. بنابراین به همین پرنده‌ی کوچک چیزی عطا شده بود که سلیمان (علیه السلام) نداشت و با اینکه باد و مورچه و انس و جن و شیاطین و سرکشان، همه مطیع او بودند، آب را زیر هوا تشخیص نمی‌داد و آن پرنده تشخیص می‌داد.
العسکری (علیه السلام)- فِی تَفْسِیرِ الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) أَنَّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) لَمَّا سَارَ مِنْ مَکَّهًَْ وَ نَزَلَ بِالْیَمَنِ قَالَ الْهُدْهُدُ إِنَّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) قَدْ اشْتَغَلَ بِالنُّزُولِ فَارْتَفَعَ نَحْوَ السَّمَاءِ فَانْظُرْ إِلَی طُولِ الدُّنْیَا وَ عَرْضِهَا فَفَعَلَ ذَلِکَ وَ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَرَأَی بُسْتَاناً لِبِلْقِیسَ فَمَالَ إِلَی الْخُضْرَهًِْ فَوَقَعَ فِیهِ فَإِذَا هُوَ بِهُدْهُدٍ فَهَبَطَ عَلَیْهِ وَ کَانَ اسْمُ هُدْهُدِ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) یَعْفُورَ وَ اسْمُ هُدْهُدِ الْیَمَنِ عَنْقِیرَ فَقَالَ عَنْقِیرُ لِیَعْفُورَ: مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ وَ أَیْنَ تُرِیدُ؟ قَالَ: أَقْبَلْتُ مِنَ الشَّامِ مَعَ صَاحِبِی سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ (علیه السلام). قَالَ: وَ مَنْ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ (علیه السلام)؟ قَالَ: مَلِکُ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّیْرِ وَ الْوُحُوشِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ الرِّیَاحِ. فَمِنْ أَیْنَ أَنْتَ: قَالَ: أَنَا مِنْ هَذِهِ الْبِلَاد. قَالَ: وَ مَنْ مَلِکُهَا؟ قَالَ: امْرَأَهًٌْ یُقَالُ لَهَا بِلْقِیسُ وَ إِنَ لِصَاحِبِکُمْ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) مُلْکاً عَظِیماً وَ لَیْسَ مُلْکُ بِلْقِیسَ دُونَهُ فَإِنَّهَا مَلِکَهًُْ الْیَمَنِ وَ تَحْتَ یَدَهَا اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ قَائِدٍ فَهَلْ أَنْتَ مُنْطَلِقٌ مَعِی حَتَّی تَنْظُرَ إِلَی مُلْکِهَا؟ قَالَ: أَخَافُ أَنْ یَتَفَقَّدَنِی سُلَیْمَانُ (علیه السلام) فِی وَقْتِ الصَّلَاهًِْ إِذَا احْتَاجَ إِلَی الْمَاءِ. قَالَ الْهُدْهُدُ الْیَمَانِیُّ: إِنَّ صَاحِبَکَ لَیَسُرُّهُ أَنْ تَأْتِیَهُ بِخَبَرِ هَذِهِ الْمَلِکَهًِْ. فَانْطَلَقَ مَعَهُ وَ نَظَرَ إِلَی بِلْقِیسَ وَ مُلْکِهَا وَ مَا رَجَعَ إِلَی سُلَیْمَانَ (علیه السلام) إِلَّا وَقْتَ الْعَصْرِ فَلَمَّا طَلَبَهُ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) فَلَمْ یَجِدْهُ دَعَا عَرِیفَ الطُّیُورِ وَ هُوَ النَّسْرُ فَسَأَلَهُ عَنْهُ فَقَالَ: مَا أَدْرِی أَیْنَ هُوَ وَ مَا أَرْسَلْتُهُ مَکَاناً. ثُمَّ دَعَا بِالْعُقَابِ فَقَالَ: عَلَیَّ بِالْهُدْهُدِ. فَارْتَفَعَ فَإِذَا هُوَ بِالْهُدْهُدِ مُقْبِلًا فَانْقَضَّ نَحْوَهُ فَنَاشَدَهُ الْهُدْهُدُ بِحَقِّ اللَّهِ الَّذِی قَوَّاکَ وَ غَلَّبَکَ عَلَیَّ إِلَّا مَا رَحِمْتَنِی وَ لَمْ تَعَرَّضْ لِی بِسُوءٍ. فَوَلَّی عَنْهُ الْعُقَابُ وَ قَالَ لَهُ: وَیْلَکَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ إِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ حَلَفَ أَنْ یُعَذِّبَکَ أَوْ یَذْبَحَکَ. ثُمَّ طَارَا مُتَوَجِّهَیْنِ إِلَی سُلَیْمَانَ (علیه السلام) فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْمُعَسْکَرِ تَلَقَّتْهُ النَّسْرُ وَ الطَّیْرُ فَقَالُوا: تَوَعَّدَکَ نَبِیُّ اللَّهِ. فَقَالَ الْهُدْهُدُ: أَ وَ مَا اسْتَثْنَی نَبِیُّ اللَّهِ؟ فَقَالُوا: بَلَی أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ. فَلَمَّا أَتَیَا سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ هُوَ قَاعِدٌ عَلَی کُرْسِیِّهِ قَالَ الْعُقَابُ: قَدْ أَتَیْتُکَ بِهِ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَلَمَّا قَرُبَ فَانْقَضَّ نَحْوَهُ فَنَاشَدَهُ الْهُدْهُدُ بِحَقِّ اللَّهِ الَّذِی قَوَّاکَ وَ غَلَّبَکَ عَلَیَّ إِلَّا مَا رَحِمْتَنِی وَ لَمْ تَعَرَّضْ لِی بِسُوءٍ فَوَلَّی عَنْهُ الْعُقَابُ وَ قَالَ لَهُ وَیْلَکَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ إِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ حَلَفَ أَنْ یُعَذِّبَکَ أَوْ یَذْبَحَکَ ثُمَ طَارَا مُتَوَجِّهَیْنِ إِلَی سُلَیْمَانَ (علیه السلام) فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْمُعَسْکَرِ تَلَقَّتْهُ النَّسْرُ وَ الطَّیْرُ فَقَالُوا: تَوَعَّدَکَ نَبِیُّ اللَّهِ. فَقَالَ الْهُدْهُدُ: أَ وَ مَا اسْتَثْنَی نَبِیُّ اللَّهِ؟ فَقَالُوا: بَلَی أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ فَلَمَّا أَتَیَا سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ هُوَ قَاعِدٌ عَلَی کُرْسِیِّهِ قَالَ الْعُقَابُ: قَدْ أَتَیْتُکَ بِهِ یَا نَبِیَّ اللَّهِ. فَلَمَّا قَرُبَ الْهُدْهُدُ مِنْهُ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ أَرْخَی ذَنَبَهُ وَ جَنَاحَیْهِ یَجُرُّهُمَا عَلَی الْأَرْضِ تَوَاضُعاً لِسُلَیْمَانَ (علیه السلام) فَأَخَذَ بِرَأْسِهِ فَمَدَّهُ إِلَیْهِ فَقَالَ: أَیْنَ کُنْتَ؟ فَقَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ اذْکُرْ وُقُوفَکَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ تَعَالَی فَارْتَعَدَ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) وَ عَفَا عَنْه.
امام عسکری (علیه السلام)- در تفسیر امام عسکری (علیه السلام) آمده است: وقتی سلیمان (علیه السلام) از مکّه به‌جانب یمن به‌راه افتاد، هدهد گفت: «تا شما مشغول تدارکات نزول هستید، من به دنبال آب می‌روم»، پس در جانب راست و چپ به‌دنبال آب گشت، ناگهان چشمش به باغی سرسبز از باغ‌های ملکه‌ی سبا افتاد و در آنجا فرود آمد، در آنجا هدهد دیگری را دید، نام هدهد سلیمان (علیه السلام) یعفور بود و نام هدهد یمن «عنقیر» بود، عنقیر به یعفور گفت: «تو از کجا آمده‌ای»؟ او گفت: «من از شام به همراه سرورم سلیمان (علیه السلام) آمده‌ام که همه‌ی ملک جنّ و انس و پرندگان و وحوش و شیاطین و بادها به‌دست اوست، تو کیستی»؟ او گفت: «من اهل همین سرزمین یمن هستم و مالک و سرور ما زنی به نام بلقیس است که ملک او کمتر از سلیمان (علیه السلام) نیست، او ملکه‌ی یمن است و دوازده‌هزار فرمانده و رهبر تحت فرمان او هستند، آیا تو همراه من می‌شوی تا به ملک او نظری بیافکنی»؟ یعفور گفت: «ترس آن دارم که سلیمان (علیه السلام) در وقت نماز به آب احتیاج پیدا کند و متوجّه فقدان من شود»، عنقیر گفت: «حتماً سلیمان (علیه السلام) خوشحال خواهد شد که از تو خبری درباره‌ی یمن بشنود»، پس هدهد سلیمان (علیه السلام) همراه هدهد یمنی به راه افتاد و مُلک بلقیس را مشاهده کرد و تا هنگام عصر نتوانست به نزد سلیمان (علیه السلام) بازگردد. هنگام نماز ظهر سلیمان (علیه السلام) هدهد را طلب کرد و چون او را نیافت بزرگ پرندگان یعنی کرکس را فرا خواند و از او درباره‌ی هدهد پرسید، سپس عقاب را فراخواند و درباره‌ی هدهد پرسید عقاب اوج گرفت تا او را بیابد، در همان‌دم هدهد درحال بازگشت بود، عقاب به‌سوی او رفت و هدهد گفت: «به حقّ آن کسی‌که به تو قدرت و غلبه عطا نموده، به من رحم کن و قصد سویی درباره‌ی من نداشته باش و عقاب را از من بردار». عقاب گفت: «وای بر تو! مادرت به عزایت بنشنید! پیامبر خدا سلیمان (علیه السلام) سوگند خورده که تو را ذبح نموده یا به‌سختی عذاب کند». سپس هر دو به طرف سلیمان (علیه السلام) پرواز کردند. وقتی به نزد سلیمان (علیه السلام) رسیدند او بر تخت خود نشسته بود، عقاب گفت: «ای پیامبر خدا (علیه السلام)! هدهد را به نزد تو آورده‌ام. هدهد با تواضع و خشوع درحالی‌که بال‌وپر خود را روی زمین گشوده بود، به سلیمان (علیه السلام) نزدیک شد، سلیمان (علیه السلام) سر او را در دست گرفت و به او نگریست و فرمود: «کجا بودی»؟ او گفت: «ای پیامبر خدا (علیه السلام)! به یاد هنگام وقوف خود در پیشگاه الهی باش! سلیمان (علیه السلام) به لرزه افتاد و او را عفو نمود و از وی درگذشت».