آیه ۴۰ - سوره نمل

آیه قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمّا رَآهُ مُسْتَقِرّاً عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِیَبْلُوَنِي أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ وَ مَنْ شَکَرَ فَإِنَّما یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌ کَرِیمٌ [40]

[امّا] کسى‌ که دانشى از کتاب (آسمانى) داشت گفت: «من پیش از آنکه چشم‌برهم‌زنى، آن را نزد تو خواهم آورد»! و هنگامى‌که [سلیمان] آن (تخت) را نزد خود ثابت و پابرجا دید گفت: «این از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمایش‌کند که آیا شُکر او را به‌جا مى‌آورم یا کفران مى‌کنم؟! و هرکس شکرکند، به نفع خود شکر مى‌کند؛ و هرکس کفران نماید [به خودش زیان ‌رسانده] چراکه پروردگار من، بى‌نیاز و بخشنده‌ است».

[امّا] کسی که دانشی از کتاب آسمانی) داشت گفت: «من پیش از آنکه چشم‌برهم‌زنی، آن را نزد تو خواهم آورد»

۱ -۱
(نمل/ ۴۰)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَالَ آصَفُ‌بْنُ‌بَرْخِیَا أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَدَعَا اللَّهَ بِاسْمِهِ الْأَعْظَمِ فَخَرَجَ السَّرِیرُ مِنْ تَحْتِ کُرْسِیِّ سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- پس آصف‌بن‌برخیا گفت: أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ سپس خدا را به اسم اعظم خواند، ناگهان تخت ملکه از زیر تخت سلیمان (علیه السلام) بیرون آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۲
بحار الأنوار، ج۱۴، ص۱۱۰
۱ -۲
(نمل/ ۴۰)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- روی أَنَّ خَارِجِیّاً اخْتَصَمَ فِی رَجُلٍ آخَرَ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) فَحَکَمَ بَیْنَهُمَا، فَقَالَ الْخَارِجِیُّ لَا عَدَلْتَ فِی الْقَضِیَّهًِْ. فَقَالَ (علیه السلام) اخْسَأْ یَا عَدُوَّ اللَّهِ. فَاسْتَحَالَ {الْخَارِجِیُ} کَلْباً وَ طَارَ ثِیَابُهُ فِی الْهَوَاءِ، فَجَعَلَ یُبَصْبِصُ وَ تَدْمَعُ عَیْنَاهُ فَرَقَّ لَهُ وَ دَعَا لَهُ، فَأَعَادَهُ إِلَی حَالِ الْإِنْسَانِیَّهًِْ وَ تَرَاجَعَتْ مِنَ الْهَوَاءِ ثِیَابُهُ، فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ آصَفَ وَصِیَّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) قَدْ صَنَعَ نَحْوَهُ فَقَصَّ اللَّهُ عَنْهُ {بِقَوْلِهِ} قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ أَیُّمَا أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ نَبِیُّکُمْ أَمْ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) قَالُوا نَبِیُّنَا. فَقِیلَ لَهُ مَا حَاجَتُکَ فِی قِتَالِ مُعَاوِیَهًَْ إِلَی الْأَنْصَارِ قَالَ إِنَّمَا أَدْعُو هَؤُلَاءِ لِثُبُوتِ الْحُجَّهًِْ وَ کَمَالِ الْمِحْنَهًِْ، وَ لَوْ أُذِنَ لِی فِی الدُّعَاءِ بِهَلَاکِهِ لَمَا تَأَخَّرَ.

امام علی (علیه السلام)- یکی از خوارج با مرد دیگری دعوا کرد و نزد امام علی (علیه السلام) آمدند و حضرت (علیه السلام)، میان آنان به حکم خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله)، قضاوت کرد. امّا آن مرد خارجی گفت: «در قضاوت، عدالت به خرج ندادی»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «دور شو ای دشمن خدا»! پس آن مرد به صورت سگی درآمد و لباس‌هایش به هوا پرید. دم خود را تکان می‌داد و از چشمانش اشک می‌ریخت. حضرت (علیه السلام) به حال او دلسوزی نمود و دعا کرد، مجدّداً به صورت انسان برگشت و لباس‌هایش از هوا به تنش برگشتند. آنگاه علی (علیه السلام) فرمود: «آصف‌بن‌برخیا وصیّ حضرت سلیمان (علیه السلام) نیز مانند این کار را انجام داد چنانچه خداوند در کتابش از او نام برده و داستان او را به این صورت نقل‌کرده است که؛ قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ، آیا پیامبر (صلی الله علیه و آله) شما نزد خداوند گرامی‌تر است یا سلیمان (علیه السلام)»؟ گفتند: «پیامبر ما». به حضرت (علیه السلام) گفته شد [تو با این همه معجزات و قدرتی که داری] پس چه نیازی به جمع‌آوری سپاه داری تا با معاویه جنگ نمایی»؟ علی (علیه السلام) فرمود: «این‌ها را می‌خوانم تا حجّت تمام شود و امتحان به پایان برسد و اگر خداوند به من اجازه می‌داد که در مورد هلاکت معاویه دعا کنم، هرگز آن را به تأخیر نمی‌انداختم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۲
بحار الأنوار، ج۳۴، ص۲۶۹/ الخرایج والجرایح، ج۲، ص۵۶۸/ نورالثقلین

ولایت و علم کتاب

۱
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ قَالَ فَفَرَّجَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) بَیْنَ أَصَابِعِهِ فَوَضَعَهَا فِی صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ وَعِنْدَنَا وَ اللَّهِ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ.

امام صادق (علیه السلام)- قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ، انگشتان دست خود را از هم باز کرد و بر سینه‌ی خویش نهاد و فرمود: «به خدا سوگند! تمام عِلم کتاب نزد ماست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۴
الکافی، ج۱، ص۲۲۹/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۸۱/ بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۷۰/ بصایرالدرجات، ص۲۱۲/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۴۳/ نورالثقلین
۲
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- عن سَدِیرٍ قَالَ کُنْتُ أَنَا وَ أَبُوبَصِیرٍ وَ یَحْیَی الْبَزَّازُ وَ دَاوُدُ‌بْنُ‌کَثِیرٍ فِی مَجْلِسِ ابی‌عبدالله (علیه السلام) إِذْ خَرَجَ إِلَیْنَا وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ یَاعَجَباً لِأَقْوَامٍ یَزْعُمُونَ أَنَّا نَعْلَمُ الْغَیْبَ مَا یَعْلَمُ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَقَدْ هَمَمْتُ بِضَرْبِ جَارِیَتِی فُلَانَهًَْ فَهَرَبَتْ مِنِّی فَمَا عَلِمْتُ فِی أَیِّ بُیُوتِ الدَّارِ هِیَ قَالَ سَدِیرٌ فَلَمَّا أَنْ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ صَارَ فِی مَنْزِلِهِ دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُوبَصِیرٍ وَ مُیَسِّرٌ وَ قُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ سَمِعْنَاکَ وَ أَنْتَ تَقُولُ کَذَا وَ کَذَا فِی أَمْرِ جَارِیَتِکَ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ أَنَّکَ تَعْلَمُ عِلْماً کَثِیراً وَ لَا نَنْسُبُکَ إِلَی عِلْمِ الْغَیْبِ قَالَ فَقَالَ یَاسَدِیرُ أَ لَمْ تَقْرَأِ الْقُرْآنَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهَلْ وَجَدْتَ فِیمَا قَرَأْتَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ قَرَأْتُهُ قَالَ فَهَلْ عَرَفْتَ الرَّجُلَ وَ هَلْ عَلِمْتَ مَا کَانَ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الْکِتَابِ قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی بِهِ قَالَ قَدْرُ قَطْرَهًٍْ مِنَ الْمَاءِ فِی الْبَحْرِ الْأَخْضَرِ فَمَا یَکُونُ ذَلِکَ مِنْ عِلْمِ الْکِتَابِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَقَلَّ هَذَا فَقَالَ یَا سَدِیرُ مَا أَکْثَرَ هَذَا أَنْ یَنْسِبَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَی الْعِلْمِ الَّذِی أُخْبِرُکَ بِهِ یَا سَدِیرُ فَهَلْ وَجَدْتَ فِیمَا قَرَأْتَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَیْضاً قُلْ کَفی بِاللهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ قَالَ قُلْتُ قَدْ قَرَأْتُهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ أَ فَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ أَفْهَمُ أَمْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ بَعْضُهُ قُلْتُ لَا بَلْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ قَالَ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ عِلْمُ الْکِتَابِ وَ اللهِ کُلُّهُ عِنْدَنَا عِلْمُ الْکِتَابِ وَ اللهِ کُلُّهُ عِنْدَنَا.

امام صادق (علیه السلام)- سَدیر گوید: من و ابوبصیر و مُیسَّر و یحیی بزّاز و داوود رَقّی در مجلس امام صادق (علیه السلام) بودیم که امام (علیه السلام) برافروخته و خشمگین وارد گردید و وقتی جای خود نشست، فرمود: «در شگفتم از اقوامی که گمان می‌برند که ما آگاه به عِلم غیب هستیم! جز خدا کسی غیب نمی‌داند، می‌خواستم فلان زن خدمتکارم را بزنم که خود را از من پنهان کرد و نتوانستم دریابم در کدام اتاق خانه است» و چون از آن مجلس برخاست و عازم منزل گردید، من و ابوبصیر و مُیَسَّر بر وی وارد شده و عرض کردیم: «فدایتان شویم! آنچه را درباره‌ی زن خدمتکارتان فرمودید، شنیدیم و می‌دانیم که علم بسیاری داری که به غیب منسوب نیست». فرمود: «ای سدیر! مگر قرآن نخوانده‌ای»؟ عرض کردم: «فدایت شوم! قرآن را خوانده‌ایم». فرمود: «آیا آیه: قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ، را خوانده‌ای»؟ عرض کردم: «فدایت شوم! آن را خوانده‌ام». فرمود: «آیا آن مرد را شناختی و دانستی چه مقدار از عِلم کتاب نزد اوست»؟ عرض کردم: «آگاهم کنید تا بدانم». فرمود: «به‌اندازه‌ی یک قطره از باران بسیار در دریای سبز. این مقدار چه اندازه از علم کتاب را در بر می‌گیرد»؟ عرض کردم: «فدایت شوم! بسیار اندک». فرمود: «ای سدیر! این مقدار برای کسی که آن را به علمی که من تو را از آن باخبر می‌کنم منسوب نمی‌کند، چقدر زیاد است! ای سدیر! آیا همه‌ی آنچه را که در این آیه از کتاب خدا خوانده‌ای که می‌فرماید: بگو: «کافی است که خداوند، و کسی که علم کتاب [و آگاهی بر قرآن] نزد اوست، میان من و شما گواه باشند»!. (رعد/۴۳)». گفتم: «آن را خوانده‌ام، فدایت شوم». فرمود: «کسی که همه‌ی علم کتاب را دارد با فهم‌تر است یا کسی که جزئی از علم کتاب را دارد»؟ گفتم: «نه، بلکه آن که علم همه کتاب را دارد او بافهم‌تر است». سپس با دست خود اشاره به سینه‌اش کرده و فرمود: «به خدا علمِ کتاب نزد ما است، به خدا همه‌اش نزد ماست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۴
الکافی، ج۱، ص۲۵۷/ بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۹۷/ البرهان
۳
(نمل/ ۴۰)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَن أَبِی‌سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ قَالَ ذَاکَ وَصِیُّ أَخِی سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ کَفی بِاللهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ قَالَ ذَاکَ أَخِی عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابوسعید خدری گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه: الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ، سؤال کردم. فرمود: «او وصیّ برادرم سلیمان‌بن‌داوود (علیه السلام) بود». گفتم: «ای رسول خدا! گفتار دیگر خدای عزّوجلّ: بگو: «کافی است که خداوند، و کسی که علم کتاب [و آگاهی بر قرآن] نزد اوست، میان من و شما گواه باشند»!. (رعد/۴۳)»؟ فرمود: «مقصود از آن برادرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۴
بحار الأنوار، ج۳۵، ص۴۲۹/ الأمالی للصدوق، ص۵۶۴؛ «شانه» بدل «ثنایه»/ روضهًْ الواعظین، ج۱، ص۱۱۱/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۸۸/ نورالثقلین؛ «فقلت له یا رسول الله ... ابی طالب» محذوف
۴
(نمل/ ۴۰)

الهادی (علیه السلام)- رَوَی الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: الْتَقَی مُوسَی‌بْنُ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی (علیه السلام) وَ یَحْیَی‌بْنُ‌أَکْثَمَ فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَخِی عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) بَعْدَ أَنْ دَارَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ مِنَ الْمَوَاعِظِ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی طَاعَتِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ یَحْیَی بْنَ أَکْثَمَ سَأَلَنِی عَنْ مَسَائِلَ أُفْتِیهِ فِیهَا فَضَحِکَ فَقَالَ فَهَلْ أَفْتَیْتَهُ فِیهَا قُلْتُ لَا قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ لَمْ أَعْرِفْهَا قَالَ وَ مَا هِیَ قُلْتُ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) أَکَانَ مُحْتَاجاً إِلَی عِلْمِ آصَفَ‌بْنِ‌بَرْخِیَا ثُمَّ ذَکَرَ الْمَسَائِلَ الْأُخَرَ قَالَ اکْتُبْ یَا أَخِی بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سَأَلْتَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ فَهُوَ آصَفُ‌بْنُ‌بَرْخِیَا وَ لَمْ یَعْجِزْ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) عَنْ مَعْرِفَهًِْ مَا عَرَفَهُ آصَفُ لَکِنَّهُ أَحَبَّ أَنْ یُعَرِّفَ أُمَّتَهُ مِنَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ أَنَّهُ الْحُجَّهًُْ مِنْ بَعْدِهِ وَ ذَلِکَ مِنْ عِلْمِ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) أَوْدَعَهُ آصَفَ بِأَمْرِ اللَّهِ فَفَهَّمَهُ اللَّهُ ذَلِکَ لِئَلَّا یُخْتَلَفَ فِی إِمَامَتِهِ وَ دَلَالَتِهِ کَمَا فُهِّمَ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) فِی حَیَاهًِْ دَاوُدَ (علیه السلام) لِیَتَعَرَّفَ إِمَامَتَهُ وَ نُبُوَّتَهُ مِنْ بَعْدِهِ لِتَأْکِیدِ الْحُجَّهًِْ عَلَی الْخَلْقِ.

امام هادی (علیه السلام)- عیاشی در تفسیر خود به صورت مستند روایت کرده و گفته است: موسی‌بن‌محمّدبن علی‌بن‌موسی و یحیی‌بن‌أکثم با هم دیدار کردند و یحیی درباره‌ی مسائلی از موسی (علیه السلام) سؤال پرسید، پس موسی (علیه السلام) گفت: «نزد برادرم علی‌بن‌محمّد (علیه السلام) رفتم و بعد از آنکه میان من و او بحث‌ها و مواعظی جریان پیدا کرد و در نهایت مطیع نظرات او شدم، به او گفتم: «فدایت شوم، یحیی‌بن‌أکثم درباره‌ی چند مسأله از من سؤال پرسیده و درخواست فتوی کرده است که حکم آن‌ها را برای او بیان کنم». پس خندید و گفت: «آیا فتوی دادی و حکم آن مسائل را برای او بیان کردی»؟ گفتم: «خیر». گفت: «چرا»؟ گفتم: «پاسخ آن مسائل را نمی‌دانستم». گفت: «و آن مسائل چه بودند»؟ گفتم: «یحیی خواست او را از این مسأله آگاه کنم که آیا سلیمان (علیه السلام) به علم و دانش آصف‌بن‌برخیا محتاج بود»؟ سپس مسائل دیگری را مطرح کرد، (علی‌بن‌محمّد) گفت: «بنویس ای برادرم، بسم الله الرحمن الرحیم در مورد این فرموده‌ی خداوند متعال: قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ که در کتابش ذکر شده است از من پرسیدی: «آن شخص آصف‌بن‌برخیا بوده و سلیمان از دانستن آنچه آصف می‌دانسته عاجز نبود، ولی چنین پسندیده که انس و جنّ آگاه باشند که آصف بعد از او حجّت است، و آن علم را نیز سلیمان به امر خداوند نزد او به ودیعه نهاد، و خداوند آصف را در این زمینه تفهیم کرد تا در امامت و روشنگری‌اش دچار اختلاف نشود، آنگونه که سلیمان (علیه السلام) را در زمان حیات داوود (علیه السلام) تفهیم کرد تا با امامت و نبوّتش بعد از پدر آشنا شود و این کار به خاطر تأکید حجّت بر مردم صورت گرفت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۶
بحار الأنوار، ج۱۴، ص۱۲۷/ الاختصاص، ص۹۰/ نورالثقلین؛ «معونه» بدل «معرفهًْ»/ البرهان
۵
(نمل/ ۴۰)

السّجّاد (علیه السلام)- مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا أَعْطَاهُ مِنَ الْعِلْمِ بَعْضَهُ مَا خَلَا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَإِنَّهُ أَعْطَاهُ مِنَ الْعِلْمِ کُلَّهُ فَقَالَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ قَالَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ قَالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ وَ لَمْ یُخْبِرْ أَنَّ عِنْدَهُ عِلْمَ الْکِتَابِ وَ مَنْ لَا یَقَعُ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْجَمِیعِ وَ قَالَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَهَذَا الْکُلُّ وَ نَحْنُ الْمُصْطَفَوْنَ وَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِیمَا سَأَلَ رَبَّهُ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً فَهِیَ الزِّیَادَهًُْ الَّتِی عِنْدَنَا مِنَ الْعِلْمِ الَّذِی لَمْ یَکُنْ عِنْدَ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَاءِ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَا ذُرِّیَّهًِْ الْأَنْبِیَاءِ غَیْرِنَا فَبِهَذَا الْعِلْمِ عَلِمْنَا الْبَلَایَا وَ الْمَنَایَا وَ فَصْلَ الْخِطَابِ.

امام سجّاد (علیه السلام)- خداوند هیچ پیامبری را بر نیانگیخت مگر اینکه مقداری از علم را به او داد به جز پیامبر ما (صلی الله علیه و آله) به او تمام علم را داد و در قرآن فرموده: بیانگر همه چیز. (نحل/۸۹). و در آیه دیگر: و برای او در الواح اندرزی از هر موضوعی نوشتیم. (اعراف/۱۴۵). و فرموده است: الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ نفرمود: کسی‌که دارای علم کتاب است بلکه فرموده است کسی که در نزد او مقداری از علم کتاب است ولی درباره‌ی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) فرموده است: این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده‌ی خود به میراث دادیم. (فاطر/۳۲). این بیان مربوط به تمام علم است و ما آن خانواده‌ی برگزیده هستیم که در این آیه می‌فرماید: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تقاضای خود از خدا می‌گفت: پروردگارا! علم مرا افزون کن!. (طه/۱۱۴). این همان افزایشی است که در نزد ماست که در اختیار هیچ‌یک از اوصیای انبیاء (علیهم السلام) و نه بازماندگان آن‌ها جز ما بوده است با همین علم ما از بلاها و مرگ‌ومیرها و حق و باطل‌ها اطّلاع داریم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۶
بحار الأنوار، ج۲۶، ص۶۴/ فرات الکوفی، ص۱۴۵
۶
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَن ابْنِ‌أُذَیْنَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال: الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ هُوَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ سُئِلَ عَنِ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَعْلَمُ أَمِ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ فَقَالَ مَا کَانَ عِلْمُ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ عِنْدَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ إِلَّا بِقَدْرِ مَا تَأْخُذُ الْبَعُوضَهًُْ بِجَنَاحِهَا مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ وَ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَلَا إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِی هَبَطَ بِهِ آدَمُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ وَ جَمِیعَ مَا فُضِّلَتْ بِهِ النَّبِیُّونَ إِلَی خَاتَمِ النَّبِیِّینَ فِی عِتْرَهًِْ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ.

امام صادق (علیه السلام)- ابن‌اذنیه نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: کسی که علم کتاب [و آگاهی بر قرآن] نزد اوست. (رعد/۴۳)، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. از آن جناب سؤال شد: «کسی که دارای علم کتاب است داناتر است یا کسی که مقداری از علم کتاب را دارد»؟ فرمود: «نسبت علم کسی که مقداری از علم کتاب را دارد به کسی که علم کتاب را دارد، نیست مگر به اندازه‌ای که یک پشه از آب دریا با بال خود بر می دارد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «تمام دانشی را که آدم از آسمان به زمین فرود آورد و همه‌ی امتیازات علمی پیامبران تا خاتم انبیاء، در اختیار عترت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۶
بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۶۰/ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۴۲۹؛ «و قال امیرالمؤمنین صلوات ... النبیین» محذوف
۷
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَن عَلِیِّ‌بْنِ‌إِسْمَاعِیلَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ قَالَ: قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) لِرَجُلٍ تَمَصُّونَ الثِّمَادَ وَ تَدَعُونَ النَّهَرَ الْأَعْظَمَ فَقَالَ الرَّجُلُ مَا تَعْنِی بِهَذَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ عِلْمُ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عِلْمُ النَّبِیِّینَ بِأَسْرِهِ وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَجَعَلَهُ مُحَمَّدٌ عِنْدَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ فَعَلِیٌّ أَعْلَمُ أَوْ بَعْضُ الْأَنْبِیَاءِ فَنَظَرَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِلَی بَعْضِ أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یَفْتَحُ مَسَامِعَ مَنْ یَشَاءُ أَقُولُ لَهُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) جَعَلَ ذَلِکَ کُلَّهُ عِنْدَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَیَقُولُ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَعْلَمُ أَوْ بَعْضُ الْأَنْبِیَاءِ و فی الخرائج و الجرائح مُرْسَلًا مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ وَ تَلَا قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِثُمَّ فَرَّقَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ فَوَضَعَهَا عَلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ عِنْدَنَا وَ اللَّهِ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ.

امام صادق (علیه السلام)- علی‌بن‌اسماعیل از یکی از علمای رجال نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) به شخصی فرمود: «شما یک ذرّه آب را می‌مکید و آب نهر بزرگ را رها می‌کنید». آن مرد گفت: «منظور شما از این حرف چیست»؟ فرمود: «علم پیامبر (صلی الله علیه و آله)، علم تمام پیامبران است و خدا به او وحی کرد حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) آن را در اختیار علی (علیه السلام) گذاشت». عرض کرد: «علی (علیه السلام) داناتراست یا بعضی از انبیاء (علیهم السلام) «؟ حضرت صادق (علیه السلام) به یکی از یاران خود نگاه کرده، فرمود: «خدا گوش دل هرکه را بخواهد باز می‌کند»، من می‌گویم: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) تمام علوم را در اختیار علی (علیه السلام) گذاشت». او می‌گوید: علی (علیه السلام) داناتر است یا بعضی از انبیاء (علیهم السلام)»؟ در خرایج و حرایج آمده که آنگاه این آیه را تلاوت فرمود؛ قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ، بعد انگشتانش را از هم گشود و به سینه‌اش گذاشت و گفت: «به خدا سوگند تمام علم کتاب نزد ماست»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۸
بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۹۵؛ «و فی الخرایج ... کله» محذوف/ الخرایج والجرایح، ج۲، ص۷۹۶
۸
(نمل/ ۴۰)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ عُمَرَ‌بْنِ‌وَاقِدٍ قَالَ إِنَّ هَارُونَ الرَّشِیدَ لَمَّا ضَاقَ صَدْرُهُ مِمَّا کَانَ یَظْهَرُ لَهُ مِنْ فَضْلِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ مَا کَانَ یَبْلُغُهُ عَنْهُ مِنْ قَوْلِ الشِّیعَهًِْ بِإِمَامَتِهِ وَ اخْتِلَافِهِمْ فِی السِّرِّ إِلَیْهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ خَشِیَهُ عَلَی نَفْسِهِ وَ مُلْکِهِ فَفَکَّرَ فِی قَتْلِهِ بِالسَّمِّ ... إِنَّ سَیِّدَنَا مُوسَی (علیه السلام) دَعَا بِالْمُسَیَّبِ وَ ذَلِکَ قَبْلَ وَفَاتِهِ بِثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ وَ کَانَ مُوَکَّلًا بِهِ فَقَالَ لَهُ: یَا مُسَیَّبُ! فَقَالَ: لَبَّیْکَ یَا مَوْلَایَ. قَالَ: إِنِّی ظَاعِنٌ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ إِلَی الْمَدِینَهًِْ مَدِینَهًِْ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَعْهَدَ إِلَی عَلِیٍّ ابْنِی مَا عَهِدَهُ إِلَیَّ أَبِی وَ أَجْعَلَهُ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ آمُرَهُ بِأَمْرِی. قَالَ الْمُسَیَّبُ فَقُلْتُ: یَا مَوْلَایَ کَیْفَ تَأْمُرُنِی أَنْ أَفْتَحَ لَکَ الْأَبْوَابَ وَ أَقْفَالَهَا وَ الْحَرَسُ مَعِی عَلَی الْأَبْوَابِ؟ فَقَالَ یَا مُسَیَّبُ ضَعُفَ یَقِینُکَ فِی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ فِینَا؟ فَقُلْتُ: لَا یَا سَیِّدِی. قَالَ: فَمَهْ؟ قُلْتُ: یَا سَیِّدِی ادْعُ اللَّهَ أَنْ یُثَبِّتَنِی. فَقَالَ: اللَّهُمَّ ثَبِّتْهُ. ثُمَّ قَالَ: إِنِّی أَدْعُو اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِاسْمِهِ الْعَظِیمِ الَّذِی دَعَا بِهِ آصَفُ حَتَّی جَاءَ بِسَرِیرِ بِلْقِیسَ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) قَبْلَ ارْتِدَادِ طَرْفِهِ إِلَیْهِ حَتَّی یَجْمَعَ بَیْنِی وَ بَیْنَ ابْنِی عَلِیٍّ بِالْمَدِینَهًِْ. قَالَ الْمُسَیَّبُ: فَسَمِعْتُهُ (علیه السلام) یَدْعُو فَفَقَدْتُهُ عَنْ مُصَلَّاهُ فَلَمْ أَزَلْ قَائِماً عَلَی قَدَمَیَّ حَتَّی رَأَیْتُهُ قَدْ عَادَ إِلَی مَکَانِهِ وَ أَعَادَ الْحَدِیدَ إِلَی رِجْلَیْهِ فَخَرَرْتُ لِلَّهِ سَاجِداً لِوَجْهِی شُکْراً عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیَّ مِنْ مَعْرِفَتِهِ.

امام کاظم (علیه السلام)- عمربن‌واقد نقل کرده، وقتی هارون الرّشید فضایل موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) را می‌شنید و به او خبر میرسید که شیعیان ایشان را امام میدانند و شب و روز، پنهانی به محضر ایشان رفت و آمد میکنند، بر جان و سلطنت خویش بیمناک شد و به فکر کشتن ایشان افتاد ... بعد سرور ما موسی (علیه السلام)، سه روز قبل از وفاتشان، مسیّب که وکیل امورشان بود را خواست و به او فرمود: «ای مسیّب»! گفت: «در خدمتم ای مولای من»! فرمود: «من امشب عازم مدینه هستم، همان مدینه‌ی جدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، تا آنچه را پدرم با من عهد کرده بود، با پسرم علی (علیه السلام) عهد کنم و او را وصی و جانشین خود قرار دهم و امور خود را به او بسپارم». مسیب نقل کرده، عرض کردم: «چطور به من امر میکنید که درها و قفلهای آن‌ها را باز کنم و حال آنکه نگهبانان جلوی درها ایستادهاند»؟ فرمود: «ای مسیّب! مگر یقین تو درباره‌ی خداوند عزّوجلّ و ما ضعیف است»؟ عرض کردم: «نه ای سرور من». فرمود: «پس این چه بود که گفتی»؟ گفتم: «سرور من! از خدا بخواهید مرا ثابتقدم بدارد». فرمود: «خدایا او را ثابت قدم بدار»! آنگاه فرمود: «من خداوند عزّوجلّ را با همان اسم اعظمی که عاصف خواند و تخت بلقیس را قبل از چشم به هم زدنی آورد و در مقابل سلیمان گذاشت میخوانم، تا خداوند مرا پیش فرزندم علی (علیه السلام) در مدینه ببرد». مسیب نقل کرده، شنیدم که ایشان دعایی کرد و ناگاه متوجّه شدم در محل نماز خود نیست؛ همان جا ایستادم تا به جای خود بازگشت و دوباره غل و زنجیرها را به پاهایش بست. من به شکرانه‌ی نعمت معرفت امام که خدا به من ارزانی کرده بود، به سجده افتادم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۸
بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۲۴
۹
(نمل/ ۴۰)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌جَعْفَرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ أَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ نَجْرَانَ الْیَمَنِ مِنَ الرُّهْبَانِ وَ مَعَهُ رَاهِبَهًٌْ فَاسْتَأْذَنَ لَهُمَا الْفَضْلُ بْنُ سَوَّارٍ فَقَالَ لَهُ إِذَا کَانَ غَداً فَأْتِ بِهِمَا عِنْدَ بِئْرِ أُمِّ خَیْرٍ قَالَ فَوَافَیْنَا مِنَ الْغَدِ فَوَجَدْنَا الْقَوْمَ قَدْ وَافَوْا فَأَمَرَ بِخَصَفَهًِْ بَوَارِیَّ ثُمَّ جَلَسَ وَ جَلَسُوا فَبَدَأَتِ الرَّاهِبَهًُْ بِالْمَسَائِلِ فَسَأَلَتْ عَنْ مَسَائِلَ کَثِیرَهًٍْ کُلَّ ذَلِکَ یُجِیبُهَا وَ سَأَلَهَا أَبُو إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) عَنْ أَشْیَاءَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهَا فِیهِ شَیْءٌ ثُمَّ أَسْلَمَتْ ثُمَّ أَقْبَلَ الرَّاهِبُ یَسْأَلُهُ فَکَانَ یُجِیبُهُ فِی کُلِّ مَا یَسْأَلُهُ فَقَالَ الرَّاهِبُ قَدْ کُنْتُ قَوِیّاً عَلَی دِینِی وَ مَا خَلَّفْتُ أَحَداً مِنَ النَّصَارَی فِی الْأَرْضِ یَبْلُغُ مَبْلَغِی فِی الْعِلْمِ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ بِرَجُلٍ فِی الْهِنْدِ إِذَا شَاءَ حَجَّ إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ فِی یَوْمٍ وَ لَیْلَهًٍْ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَی مَنْزِلِهِ بِأَرْضِ الْهِنْدِ فَسَأَلْتُ عَنْهُ بِأَیِّ أَرْضٍ هُوَ فَقِیلَ لِی إِنَّهُ بِسُبْذَانَ وَ سَأَلْتُ الَّذِی أَخْبَرَنِی فَقَالَ هُوَ عَلِمَ الِاسْمَ الَّذِی ظَفِرَ بِهِ آصَفُ صَاحِبُ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) لَمَّا أَتَی بِعَرْشِ سَبَإٍ وَ هُوَ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ لَکُمْ فِی کِتَابِکُمْ وَ لَنَا مَعْشَرَ الْأَدْیَانِ فِی کُتُبِنَا فَقَالَ لَهُ أَبُو إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَکَمْ لِلَّهِ مِنِ اسْمٍ لَا یُرَدُّ فَقَالَ الرَّاهِبُ الْأَسْمَاءُ کَثِیرَهًٌْ فَأَمَّا الْمَحْتُومُ مِنْهَا الَّذِی لَا یُرَدُّ سَائِلُهُ فَسَبْعَهًٌْ.

امام کاظم (علیه السلام)- یعقوب‌بن‌جعفر گوید: خدمت امام کاظم (علیه السلام) بودم مردی از راهبان نجران یمن به همراه زنی راهب خدمت آن جناب رسیده فضل‌بن‌سوار برای آن‌ها اجازه خواست امام (علیه السلام) فرمود: «فردا صبح آن‌ها را بیاور کنار چاه معروف بام خیر». فردا صبح که ما رفتیم کنار چاه ام خیر دیدیم هر دو آمده‌اند؛ امام (علیه السلام) دستور داد حصیری گستردند روی آن نشستند، ابتدا زن راهب سؤال‌هایی‌کرد که امام (علیه السلام) همه‌ی آن‌ها را جواب داد. حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) از او چند سؤال‌کرد و نتوانست جواب بگوید، مسلمان شد مرد راهب شروع به سؤال کرد هرچه پرسید امام (علیه السلام) جواب داد. راهب گفت: «من اطّلاعات زیادی در دین خود داشتم و کسی از نصاری به من نمی‌رسید شنیدم مردی در هند هست که هروقت اراده کند در عرض یک شبانه‌روز به زیارت بیت‌المقدس می‌رود و دوباره به هند برمی‌گردد. آدرس او را پرسیدم، گفتند: «در سندان هند ساکن است». پرسیدم: «به چه وسیله‌ای این همه راه را به یک شبانه‌روز می‌پیماید»؟ گفت: «او همان اسم اعظمی که عاصف‌بن‌برخیا وزیر سلیمان (علیه السلام) داشت موقعی که تخت ملکه‌ی سبا را آورد می‌داند». همان جریانی که خداوند در کتاب شما یادآوری‌کرده و در کتاب ما نیز ذکر شده. حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) پرسید: «خداوند چند اسم دارد که اگر او را به آن نام‌ها بخواند دعایش رد نمی‌شود»؟ راهب گفت: «اسم‌ها زیاد است امّا آنچه دعا به‌وسیله‌ی آن‌ها رد نمی‌گردد هفت اسم است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۸
الکافی؛ ج۱، ص۴۸۱/ نورالثقلین
۱۰
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هَارُونَ‌بْنِ‌الْجَهْمِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) لَمْ أَحْفَظْ اسْمَهُ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ (علیه السلام) أُعْطِیَ حَرْفَیْنِ کَانَ یَعْمَلُ بِهِمَا وَ أُعْطِیَ مُوسَی (علیه السلام) أَرْبَعَهًَْ أَحْرُفٍ وَ أُعْطِیَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) ثَمَانِیَهًَْ أَحْرُفٍ وَ أُعْطِیَ نُوحٌ (علیه السلام) خَمْسَهًَْ عَشَرَ حَرْفاً وَ أُعْطِیَ آدَمُ (علیه السلام) خَمْسَهًًْ وَ عِشْرِینَ حَرْفاً وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی جَمَعَ ذَلِکَ کُلَّهُ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ ثَلَاثَهًٌْ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً وَ حُجِبَ عَنْهُ حَرْفٌ وَاحِد.

امام صادق (علیه السلام)- هارون‌بن‌جهم از مردی از شیعیان امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) دو حرف از حروف اعظم خدا را می‌دانست و آن‌ها را به‌کار می‌برد و به موسی (علیه السلام) چهار حرف داده شد و به ابراهیم (علیه السلام) هشت حرف داده شد و به نوح (علیه السلام) پانزده حرف داده شد و به آدم (علیه السلام) بیست‌وپنج حرف داده شد و خداوند متعال مجموعه‌ی این حروف را یکجا برای محمّد (صلی الله علیه و آله) جمع کرده است و اسم اعظم، هفتادوسه حرف است که هفتادودو حرف آن به محمّد (صلی الله علیه و آله) داده شده است و فقط یک حرف از او بازداشته شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۰
الکافی؛ ج۱، ص۲۳۰/ البرهان
۱۱
(نمل/ ۴۰)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ (رحمة الله علیه) قَالَ قَالَ لِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) الْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ لَا یَعْرِفُ لَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا وَ أَنْکَرَ فَضْلَنَا یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) أَیُّمَا أَفْضَلُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَوْ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ (علیه السلام) قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) فَقُلْتُ بَلْ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) هَذَا آصَفُ بْنُ بَرْخِیَا قَدَرَ أَنْ یَحْمِلَ عَرْشَ بِلْقِیسَ مِنْ سَبَإٍ إِلَی فَارِسَ فِی طَرْفَهًِْ عَیْنٍ وَ عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ وَ لَا أَقْدِرُ أَنَا وَ عِنْدِی عِلْمُ أَلْفِ کِتَابٍ أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْهَا عَلَی شَیْثِ بْنِ آدَمَ (علیه السلام) خَمْسِینَ صَحِیفَهًًْ وَ عَلَی إِدْرِیسَ النَّبِیِّ ثَلَاثِینَ صَحِیفَهًًْ وَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ (علیه السلام) عِشْرِینَ صَحِیفَهًًْ وَ عِلْمُ التَّوْرَاهًِْ وَ عِلْمُ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ قُلْتُ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ اعْلَمْ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) إِنَّ الشَّاکَّ فِی أُمُورِنَا وَ عُلُومِنَا کَالْمُمْتَرِی فِی مَعْرِفَتِنَا وَ حُقُوقِنَا وَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ تَعَالَی وَلَایَتَنَا فِی کِتَابِهِ فِی غَیْرِ مَوْضِعٍ وَ بَیَّنَ فِیهِ مَا وَجَبَ الْعَمَلُ بِهِ وَ هُوَ مَکْشُوفٌ.

امام علی (علیه السلام)- سلمان (رحمة الله علیه) گوید: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «سلمان! وای و تمام اندوه، مال کسی است که عارف به‌حقّ معرفت ما نباشد و منکر فضل ما باشد. ای سلمان (رحمة الله علیه)! کدام‌یک از این دو افضل هستند؛ حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) یا سلیمان‌بن‌داوود (علیه السلام)»؟ سلمان (رحمة الله علیه) گفت: «نه! محمّد (صلی الله علیه و آله) افضل است». فرمود: «اینکه عاصف‌بن‌برخیا توانست که تخت بلقیس را از فارس به سبا در یک چشم‌به‌هم‌زدن ببرد با اینکه در نزد او مقداری از علم کتاب بود من نمی‌توانم چندین برابر آن انجام دهم با اینکه نزد من هزار کتاب است، خداوند بر شیث پسر آدم (علیه السلام) پنجاه صحیفه فرستاد و بر ادریس (علیه السلام) سی صحیفه و بر ابراهیم خلیل (علیه السلام) بیست و تورات و انجیل و زبور و فرقان». عرض کردم: «صحیح می‌فرمایید سرورم»! فرمود: «سلمان (رحمة الله علیه)! کسی که شک در امور و علوم ما داشته باشد مانند شخصی است که معرفت و حقوق ما را مسخره کند؛ خداوند ولایت ما را در چند جای قرآن واجب نموده و آشکارا عمل به آن را واجب نموده و این مطلب واضح است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۰
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۴۴
۱۲
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی جَعَلَ اسْمَهُ الْأَعْظَمَ عَلَی ثَلَاثَهًٍْ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً، فَأَعْطَی آدَمَ (علیه السلام) خَمْسَهًًْ وَ عِشْرِینَ حَرْفاً، وَ أَعْطَی نُوحاً (علیه السلام) مِنْهَا خَمْسَهًَْ عَشَرَ حَرْفاً، وَ أَعْطَی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) مِنْهَا ثَمَانِیَهًَْ أَحْرُفٍ، وَ أَعْطَی مُوسَی (علیه السلام) مِنْهَا أَرْبَعَهًَْ أَحْرُفٍ، وَ أَعْطَی عِیسَی (علیه السلام) مِنْهَا حَرْفَیْنِ، فَکَانَ یُحْیِی بِهَا الْمَوْتَی وَ یُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أَعْطَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً، وَ احْتَجَبَ بِحَرْفٍ لِئَلَّا یَعْلَمَ أَحَدٌ مَا فِی نَفْسِهِ وَ یَعْلَمُ مَا فِی أَنْفُسِ الْعِبَاد.

امام صادق (علیه السلام)- خداوند اسم اعظم خود را بر هفتادوسه حرف قرار داده است، سپس بیست‌وپنج حرف آن به آدم (علیه السلام) داده شد و پانزده حرف آن به نوح (علیه السلام) داده شد و هشت حرف آن به ابراهیم (علیه السلام) داده شد و چهار حرف به موسی (علیه السلام) داده شد و دو حرف آن به عیسی (علیه السلام) داده شد که با آن‌ها مردگان را زنده می‌کرد و کور مادرزاد و جذامی را شفا می‌داد و هفتادودو حرف آن به محمّد (صلی الله علیه و آله) شد و یک حرف را برای خود نگاه داشت تا کسی از درون او و بندگان او آگاه نشود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۲
مختصر البصایر؛ ص۳۳۵/ البرهان
۱۳
(نمل/ ۴۰)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ عُمَرَبْنِ‌حَنْظَلَهًَْ فَقَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام): إِنِّی أَظُنُ أَنَ لِی عِنْدَکَ مَنْزِلَهًًْ. قَالَ: أَجَلْ. قَالَ: قُلْتُ: فَإِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَهًًْ. قَالَ: وَ مَا هِیَ؟ قَالَ: قُلْتُ: تُعَلِّمُنِی الِاسْمَ الْأَعْظَمَ. قَالَ: وَ تُطِیقُهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: فَادْخُلِ الْبَیْتَ. قَالَ: فَدَخَلَ الْبَیْتَ فَوَضَعَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَدَهُ عَلَی الْأَرْضِ فَأَظْلَمَ الْبَیْتُ فَأَرْعَدَتْ فَرَائِصُ عُمَرَ فَقَالَ: مَا تَقُولُ أُعَلِّمُکَ فَقَالَ: لَا. قَالَ: فَرَفَعَ یَدَهُ فَرَجَعَ الْبَیْتُ کَمَا کَانَ.

امام باقر (علیه السلام)- عمربن‌حنظله گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «من گمان دارم که نزد شما از منزلتی برخوردارم». فرمود: «بلی»! گفتم: «حاجتی از شما دارم». فرمود: «آن چیست»؟ عرض کردم: «اینکه اسم اعظم را به من بیاموزی». فرمود: «آیا تحمّل آن را داری»؟ عرض کردم: «بلی»! فرمود: «داخل خانه شو». چون وارد خانه شدم، امام باقر (علیه السلام) دست خود را بر زمین گذاشت. ناگهان خانه تاریک شد و چنان لرزه بر بدنم مستولی شد که مرگ خود را به چشم دیدم. دراین‌هنگام امام (علیه السلام) فرمود: «چه می‌گویی؟ به تو بیاموزم»؟ عرض کردم: «خیر»! پس دست از روی زمین برداشت و اوضاع خانه به حالت اوّل بازگشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۲
بحار الأنوار، ج۲۷، ص۲۷/ البرهان
۱۴
(نمل/ ۴۰)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: مَا زَادَ الْعَالِمُ عَلَی النَّظَرِ إِلَی مَا خَلْفَهُ وَ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ مَدَّ بَصَرِهِ ثُمَّ نَظَرَ إِلَی سُلَیْمَانَ (علیه السلام) ثُمَّ مَدَّ بِیَدِهِ فَإِذَا هُوَ مُمَثَّلٌ بَیْنَ یَدَیْهِ.

امام باقر (علیه السلام)- زراره گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «آن عالِم آصف‌بن‌برخیا جز نگاهی به پس‌وپیش خود نکرد، سپس نظری به سلیمان (علیه السلام) انداخت و آنگاه دستش را دراز کرد و ناگهان تخت در پیش روی او حاضر بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۲
بحار الأنوار، ج۱۴، ص۱۱۰/ البرهان
۱۵
(نمل/ ۴۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: مَا زَادَ صَاحِبُ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) عَلَی أَنْ قَالَ بِإِصْبَعِهِ هَکَذَا فَإِذَا هُوَ قَدْ جَاءَ بَعَرْشِ صَاحِبَهًِْ سَبَإٍ فَقَالَ لَهُ حُمْرَانُ: کَیْفَ هَذَا أَصْلَحَکَ اللَّهُ؟ فَقَالَ إِنَّ أَبِی کَانَ یَقُولُ إِنَّ الْأَرْضَ طُوِیَتْ لَهُ إِذَا أَرَادَ طَوَاهَا.

امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که میگوید: «جنّی که نزد سلیمان (علیه السلام) بود به محض اینکه با انگشتش اشاره کرد تخت ملکه سبأ را حاضر کرد، پس حمران به امام گفت: «خداوند تو را اصلاح گرداند چگونه چنین چیزی ممکن است»؟ امام پاسخ داد: «پدرم میگفت: اگر جنّی بخواهد میتواند زمین را درهم پیچد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۲
بحار الأنوار، ج۱۴، ص۱۱۰/ البرهان
۱۶
(نمل/ ۴۰)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- {رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ جَالِساً فِی الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلَانِ فَاخْتَصَمَا إِلَیْهِ ...} قَالَ (علیه السلام): أَ مَا تَعْلَمُونَ أَنَّ آصَفَ بْنَ بَرْخِیَا وَصِیَّ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ (علیه السلام) قَدْ صَنَعَ مَا هُوَ قَرِیبٌ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ فَقَصَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ قِصَّتَهُ حَیْث یَقُولُ: أَیُّکُمْ یَأْتِینِی بِعَرْشِها قَبْلَ أَنْ یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ* قالَ عِفْرِیتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِکَ وَ إِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمِینٌ* قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ فَأَیُّمَا أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ نَبِیُّکُمْ أَمْ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) فَقَالُوا بَلْ نَبِیُّنَا أَکْرَمُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام). قَالَ: فَوَصِیُّ نَبِیِّکُمْ أَکْرَمُ مِنْ وَصِیِّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ إِنَّمَا کَانَ عِنْدَ وَصِیِّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) مِنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ حَرْفٌ وَاحِدٌ فَسَأَلَ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ فَخَسَفَ لَهُ الْأَرْضَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَرِیرِ بِلْقِیسَ فَتَنَاوَلَهُ فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفِ الْعَیْنِ وَ عِنْدَنَا مِنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی اسْتَأْثَرَ بِهِ دُونَ خَلْقِهِ. فَقَالُوا لَهُ: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَإِذَا کَانَ هَذَا عِنْدَکَ فَمَا حَاجَتُکَ إِلَی الْأَنْصَارِ فِی قِتَالِ مُعَاوِیَهًَْ وَ غَیْرِهِ وَ اسْتِنْفَارِکَ النَّاسَ إِلَی حَرْبِهِ ثَانِیَهًًْ؟ فَقَالَ: بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ إِنَّمَا أَدْعُو هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ إِلَی قِتَالِهِ لِثُبُوتِ الْحُجَّهًِْ وَ کَمَالِ الْمِحْنَهًِْ وَ لَوْ أُذِنَ لِی فِی إِهْلَاکِهِ لَمَا تَأَخَّرَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَمْتَحِنُ خَلْقَهُ بِمَا شَاءَ قَالُوا فَنَهَضْنَا مِنْ حَوْلِهِ وَ نَحْنُ نُعَظِّمُ مَا أَتَی بِهِ.

امام علی (علیه السلام)- [روایت است که امام علی (علیه السلام) در مسجد نشسته بود که دو مرد برای رفع خصومت نزد امام آمدند ...] امام (علیه السلام) فرمود: مگر نمی‌دانید که آصف‌بن‌برخیا وصیّ سلیمان‌بن‌داوود (علیه السلام) کاری شبیه به این انجام داد و خداوند متعال داستان او را نقل کرده و فرموده است: أَیُّکُمْ یَأْتِینِی بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ * قَالَ عِفْریتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِکَ وَإِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمِینٌ قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ حال بگویید که کدام‌یک نزد خدا بزرگوارترند، پیامبر شما (صلی الله علیه و آله) یا سلیمان (علیه السلام)»؟ گفتند: «بلکه پیامبر ما، ای امیرالمؤمنین»! فرمود: «پس وصیّ نبی (صلی الله علیه و آله) شما نیز ارجمندتر از وصیّ سلیمان (علیه السلام) است و وصیّ سلیمان (علیه السلام) فقط یک حرف از حروف اسم اعظم خدا را می‌دانست و خداوند به‌وسیله‌ی همان یک حرف زمین میان او و تخت بلقیس را برایش شکافت به‌گونه‌ای که توانست در کمتر از یک چشم‌برهم‌زدن تخت را بیاورد و حال آنکه ما هفتادودو حرف از اسم اعظم خدا را می‌دانیم و حرف دیگر آن نزد خداست و آن را به کسی از مخلوقاتش نیاموخته است». گفتند: «ای امیرمؤمنان! اگر این را دارید، چه نیازی به یاران برای جنگ با معاویه و دیگران دارید؟ چرا مردم را بر جنگیدن دوباره با او فرا می‌خوانید»؟ فرمود: «آن‌ها [فرشتگان] بندگان شایسته اویند. هرگز در سخن بر او پیشی نمی‌گیرند و [پیوسته] به فرمان او عمل می‌کنند. (انبیاء/۲۷۲۶). من اینان را برای ثابت‌شدن حجّت و کامل‌شدن محنت، به جنگ با معاویه فرا می‌خوانم و اگر اجازه‌ی هلاک‌کردن وی را داشتم، تأخیری در این امر پیش نمی‌آمد، لیکن خداوند آن‌گونه که اراده فرماید بندگانش را امتحان می‌کند». گفتند: «پس درحالی‌که آنچه به وی داده شده را امری عظیم می‌دانستیم، از حضورش مرخّص شدیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۲
خصایص الأیمهًْ (ص۴۶
۱۷
(نمل/ ۴۰)

المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- إِلَهِی وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی دَعَاکَ بِهِ آصَفُ بْنُ بَرْخِیَا عَلَی عَرْشِ مَلِکَهًِْ سَبَإٍ فَکَانَ أَقَلَّ مِنْ لَحْظَهًِْ الطَّرْفِ حَتَّی کَانَ مُصَوَّراً بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا رَأَتْهُ قِیلَ أَ هَکَذَا عَرْشُکَ قَالَتْ کَأَنَّهُ هُو فَاسْتَجَبْتَ دُعَاءَهُ.

امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- ای خدای من! و از تو می‌خواهم به آن نام که آصف‌بن‌برخیا تو را به آن نام بر تخت ملکه شهر سبأ خواند؛ پس کمتر از چشم بر همزدنی آن تخت در پیش روی او حاضر شد؛ هنگامی‌که بلقیس آن را دید، به او گفته شد: «آیا تخت تو چنین است»؟ گفت: «گویا همان است». پس دعای او را اجابت کردی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۴
بحار الأنوار، ج۹۲، ص۲۷۳/ نورالثقلین
۱۸
(نمل/ ۴۰)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَوْلُ الْعَالِمِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ قَالَ فَقَالَ یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اسْمَهُ الْأَعْظَمَ عَلَی ثَلَاثَهًٍْ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً فَکَانَ عِنْدَ الْعَالِمِ مِنْهَا حَرْفٌ وَاحِدٌ فَانْخَسَفَتِ الْأَرْضُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ السَّرِیرِ حَتَّی الْتَفَّتِ{الْتَقَتِ} الْقِطْعَتَانِ وَ حُوِّلَ مِنْ هَذِهِ عَلَی هَذِهِ وَ عِنْدَنَا مِنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ الْمَکْنُونِ عِنْدَهُ.

امام باقر (علیه السلام)- جابر گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! درباره‌ی آیه:أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ، برای من توضیح دهید که چیست»؟ فرمود: «ای جابر! خداوند اسم اعظم خویش را بر هفتاد و سه حرف قرار داد. آن عالِم فقط یکی از آن حروف را می‌دانست و با آن زمین میان قصر سلیمان (علیه السلام) و تخت بلقیس را شکافت و پس از آوردن تخت، زمین به حال اوّل خود برگشت و با این یک حرف چنین کاری‌کرد و این درحالی است که هفتادودو حرف از اسم اعظم خدا نزد ماست و علم به یک حرف دیگر نزد خداوند است که آن را در عالم غیب حفظ کرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۷۴
بحار الأنوار، ج۱۴، ص۱۱۴/ بصایرالدرجات، ص۲۰۹/ نورالثقلین/ البرهان؛ «جعل» بدل «حول»
بیشتر